Tổng quan nghiên cứu

Việc sử dụng tiếng mẹ đẻ (L1) trong lớp học tiếng Anh như ngoại ngữ (EFL) là một vấn đề gây tranh cãi kéo dài nhiều năm, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam, nơi học sinh có ít cơ hội tiếp xúc với tiếng Anh bên ngoài lớp học. Tại Trường THPT Hai Bà Trưng, thành phố Huế, nghiên cứu được thực hiện trong học kỳ II năm học 2017-2018 với sự tham gia của 7 giáo viên và 189 học sinh nhằm điều tra việc sử dụng L1 của giáo viên trong các tiết học EFL và ảnh hưởng của nó đến quá trình học tập của học sinh. Mục tiêu nghiên cứu là xác định khi nào và tại sao giáo viên sử dụng L1, cũng như đánh giá tác động của việc sử dụng này đến hiệu quả học tập của học sinh. Nghiên cứu áp dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập dữ liệu định lượng và định tính qua bảng hỏi, quan sát lớp học và phỏng vấn. Kết quả cho thấy L1 được sử dụng phổ biến trong tất cả các loại bài học, đặc biệt là trong các tiết học ngữ pháp và viết, với tỉ lệ sử dụng lên đến khoảng 30% trong các tiết ngữ pháp. Việc sử dụng L1 chủ yếu diễn ra ở giai đoạn đầu của bài học và trong các tình huống cụ thể như giải thích từ vựng, khái niệm khó, ngữ pháp phức tạp, phản hồi và hướng dẫn hoạt động. Nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của L1 trong giảng dạy EFL tại trường phổ thông, đồng thời cung cấp cơ sở để giáo viên điều chỉnh chiến lược giảng dạy nhằm nâng cao hiệu quả học tập của học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về vai trò của L1 trong giảng dạy ngôn ngữ thứ hai (L2). Trước hết, phương pháp Dịch-giải thích (Grammar Translation Method) cho phép sử dụng L1 rộng rãi để giải thích ngữ pháp và từ vựng, giúp học sinh dễ tiếp thu kiến thức. Ngược lại, Phương pháp Trực tiếp (Direct Method) và Phương pháp Nghe-nói (Audio-lingual Method) cấm sử dụng L1 nhằm tăng cường tiếp xúc với ngôn ngữ mục tiêu. Tuy nhiên, các nghiên cứu hiện đại như của Atkinson (1987), Cook (2001) và Nation (2003) cho thấy việc sử dụng L1 một cách có chọn lọc có thể hỗ trợ việc học, đặc biệt trong việc giải thích ngữ pháp, từ vựng, hướng dẫn hoạt động và tạo môi trường học tập thoải mái. Các khái niệm chính bao gồm: vai trò của L1 trong việc hỗ trợ hiểu bài, tiết kiệm thời gian giảng dạy, giảm căng thẳng cho học sinh và tăng cường mối quan hệ giáo viên - học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế phương pháp hỗn hợp (mixed methods) kết hợp thu thập dữ liệu định lượng và định tính. Cỡ mẫu gồm 7 giáo viên nữ và 189 học sinh từ lớp 10 đến lớp 12 tại Trường THPT Hai Bà Trưng, Huế. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện (convenience sampling) được áp dụng do tính khả thi trong bối cảnh nghiên cứu. Dữ liệu được thu thập qua ba công cụ chính: bảng hỏi (questionnaires) dành cho giáo viên và học sinh nhằm khảo sát nhận thức và thái độ về việc sử dụng L1; quan sát lớp học (classroom observations) với 25 tiết học được ghi âm để đánh giá thực tế việc sử dụng L1 trong các loại bài học và giai đoạn khác nhau; phỏng vấn bán cấu trúc (semi-structured interviews) với 5 giáo viên và 15 học sinh để làm rõ hơn các quan điểm và tác động của việc sử dụng L1. Dữ liệu định lượng được phân tích bằng phần mềm Microsoft Excel, trong khi dữ liệu định tính được mã hóa và phân tích nội dung nhằm bổ sung và giải thích kết quả định lượng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ sử dụng L1 theo loại bài học: Giáo viên sử dụng L1 nhiều nhất trong các tiết học ngữ pháp (chiếm khoảng 30.2% tổng số lần sử dụng L1), tiếp theo là bài viết (21.9%), trong khi các tiết nghe và đọc có tỉ lệ thấp hơn (khoảng 15%). Cả giáo viên và học sinh đều đồng thuận với nhận định này, với gần 90% học sinh và 85.7% giáo viên cho rằng L1 được dùng nhiều nhất trong bài ngữ pháp.

  2. Giai đoạn sử dụng L1 trong bài học: L1 chủ yếu được sử dụng ở giai đoạn đầu của bài học (pre-stage hoặc presentation), chiếm hơn 40% tổng số lần sử dụng trong mỗi loại bài học. Giai đoạn thực hành (while/practice) chiếm khoảng 28-30%, còn giai đoạn cuối (post/production) có tỉ lệ sử dụng thấp nhất nhưng thực tế quan sát cho thấy vẫn có khoảng 14-20% L1 được sử dụng ở giai đoạn này, cao hơn so với nhận thức của giáo viên.

  3. Tình huống cụ thể sử dụng L1: Các tình huống phổ biến nhất gồm giải thích từ vựng (57.8% giáo viên, 61.1% học sinh), giải thích khái niệm khó (71.1% học sinh), giải thích ngữ pháp phức tạp (71.0% giáo viên), cung cấp phản hồi và sửa lỗi (71.2% giáo viên), và làm rõ khi học sinh không hiểu bằng tiếng Anh (57.6% học sinh). Các tình huống ít sử dụng L1 gồm kiểm tra hiểu bài, xây dựng mối quan hệ, chuyển đổi hoạt động, hướng dẫn bài tập về nhà, và trả lời câu hỏi cuối bài.

  4. Tác động của việc sử dụng L1: Cả giáo viên và học sinh đều có thái độ tích cực đối với việc sử dụng L1 khi được dùng một cách hợp lý. L1 giúp tăng cường sự hiểu bài, tiết kiệm thời gian giảng dạy, tạo môi trường học tập thoải mái và giảm áp lực cho học sinh. Tuy nhiên, việc sử dụng quá mức có thể làm giảm cơ hội thực hành tiếng Anh và ảnh hưởng đến quá trình tiếp thu ngôn ngữ mục tiêu.

Thảo luận kết quả

Việc sử dụng L1 nhiều nhất trong các tiết ngữ pháp và viết phản ánh tính chất phức tạp của nội dung cần truyền đạt, đòi hỏi sự giải thích rõ ràng để học sinh nắm bắt kiến thức. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy L1 hỗ trợ hiệu quả trong việc giải thích ngữ pháp và từ vựng phức tạp. Giai đoạn đầu bài học là thời điểm giáo viên sử dụng L1 nhiều nhất nhằm chuẩn bị nền tảng kiến thức cho học sinh, đồng thời tạo cảm giác an toàn và tự tin cho học sinh trước khi chuyển sang thực hành bằng tiếng Anh. Mặc dù giáo viên cho rằng họ hạn chế sử dụng L1 ở giai đoạn cuối, quan sát thực tế cho thấy vẫn có sự sử dụng đáng kể, có thể do nhu cầu giải thích thêm hoặc phản hồi trong quá trình học sinh thực hành. Các tình huống sử dụng L1 chủ yếu tập trung vào việc hỗ trợ hiểu bài và sửa lỗi, điều này phù hợp với mục tiêu nâng cao hiệu quả học tập. So sánh với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, kết quả này củng cố quan điểm rằng việc sử dụng L1 một cách có chọn lọc và hợp lý là cần thiết và có lợi trong giảng dạy EFL, đặc biệt trong bối cảnh học sinh có ít cơ hội tiếp xúc với tiếng Anh bên ngoài lớp học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỉ lệ sử dụng L1 theo loại bài học và giai đoạn bài học, cũng như bảng tổng hợp các tình huống sử dụng L1 và tỉ lệ phản hồi của giáo viên và học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Khuyến khích sử dụng L1 có chọn lọc trong giảng dạy ngữ pháp và viết: Giáo viên nên tận dụng L1 để giải thích các cấu trúc ngữ pháp phức tạp và hướng dẫn kỹ năng viết, nhằm nâng cao sự hiểu biết của học sinh. Thời gian áp dụng: ngay trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: giáo viên bộ môn tiếng Anh.

  2. Tăng cường sử dụng tiếng Anh trong các giai đoạn thực hành và sản xuất: Hạn chế sử dụng L1 ở giai đoạn giữa và cuối bài học để tạo điều kiện cho học sinh thực hành và phát triển kỹ năng tiếng Anh. Thời gian áp dụng: trong các tiết học hàng tuần. Chủ thể thực hiện: giáo viên và học sinh.

  3. Đào tạo giáo viên về chiến lược sử dụng L1 hiệu quả: Tổ chức các khóa tập huấn giúp giáo viên nhận thức rõ về vai trò và cách sử dụng L1 hợp lý, tránh lạm dụng gây ảnh hưởng tiêu cực đến việc học. Thời gian áp dụng: trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: ban giám hiệu và trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

  4. Xây dựng tài liệu hướng dẫn sử dụng L1 trong giảng dạy: Soạn thảo các hướng dẫn cụ thể về các tình huống và mức độ sử dụng L1 phù hợp trong từng loại bài học và giai đoạn bài học. Thời gian áp dụng: trong năm học tới. Chủ thể thực hiện: tổ chuyên môn tiếng Anh.

  5. Khuyến khích học sinh phản hồi về việc sử dụng L1: Tạo điều kiện để học sinh chia sẻ quan điểm và cảm nhận về việc sử dụng L1 trong lớp học nhằm điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp hơn. Thời gian áp dụng: liên tục trong năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên và học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh tại các trường phổ thông: Nghiên cứu cung cấp cái nhìn sâu sắc về việc sử dụng L1 trong giảng dạy, giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp để nâng cao hiệu quả dạy học.

  2. Nhà quản lý giáo dục và ban giám hiệu: Thông tin từ nghiên cứu giúp xây dựng chính sách và kế hoạch đào tạo giáo viên phù hợp với thực tế giảng dạy và nhu cầu học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành ngôn ngữ và giáo dục: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về phương pháp giảng dạy ngôn ngữ và vai trò của L1 trong lớp học EFL.

  4. Trung tâm bồi dưỡng giáo viên và đào tạo sư phạm: Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế các chương trình tập huấn nâng cao năng lực sử dụng L1 một cách hiệu quả trong giảng dạy.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo viên nên sử dụng L1 trong lớp học EFL?
    Việc sử dụng L1 giúp giải thích nhanh các khái niệm phức tạp, tiết kiệm thời gian và tạo môi trường học tập thoải mái, từ đó hỗ trợ học sinh tiếp thu kiến thức hiệu quả hơn.

  2. L1 được sử dụng nhiều nhất trong loại bài học nào?
    Nghiên cứu cho thấy L1 được sử dụng nhiều nhất trong các tiết học ngữ pháp và viết, chiếm khoảng 30% tổng số lần sử dụng L1.

  3. Có nên hạn chế sử dụng L1 trong các giai đoạn thực hành không?
    Có, giáo viên nên hạn chế sử dụng L1 trong giai đoạn thực hành và sản xuất để khuyến khích học sinh sử dụng tiếng Anh nhiều hơn, giúp phát triển kỹ năng ngôn ngữ.

  4. Làm thế nào để giáo viên sử dụng L1 một cách hợp lý?
    Giáo viên cần nhận thức rõ mục đích và tình huống sử dụng L1, chỉ dùng khi cần thiết như giải thích ngữ pháp, từ vựng khó hoặc hướng dẫn phức tạp, tránh lạm dụng gây ảnh hưởng đến việc học tiếng Anh.

  5. Việc sử dụng L1 ảnh hưởng thế nào đến tâm lý học sinh?
    Sử dụng L1 đúng cách giúp giảm căng thẳng, tạo cảm giác an toàn và tăng động lực học tập cho học sinh, đặc biệt trong những tình huống khó hiểu hoặc mới mẻ.

Kết luận

  • Giáo viên sử dụng L1 phổ biến nhất trong các tiết học ngữ pháp và viết, với tỉ lệ sử dụng lên đến khoảng 30% trong các tiết ngữ pháp.
  • L1 chủ yếu được sử dụng ở giai đoạn đầu bài học nhằm chuẩn bị kiến thức và tạo sự tự tin cho học sinh.
  • Các tình huống sử dụng L1 phổ biến gồm giải thích từ vựng, khái niệm khó, ngữ pháp phức tạp và phản hồi sửa lỗi.
  • Việc sử dụng L1 có tác động tích cực đến quá trình học tập nếu được áp dụng một cách hợp lý và có kiểm soát.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng L1 của giáo viên, góp phần cải thiện chất lượng giảng dạy tiếng Anh tại các trường phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các giáo viên và nhà quản lý giáo dục nên áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu để tối ưu hóa việc sử dụng L1 trong giảng dạy, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả học tập tiếng Anh trong bối cảnh Việt Nam.