Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập khu vực và toàn cầu, nhu cầu học tiếng Anh tại Việt Nam ngày càng tăng cao, đặc biệt ở bậc trung học phổ thông. Từ năm học 2003-2004, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai đổi mới chương trình tiếng Anh với việc áp dụng bộ sách giáo khoa mới, trong đó có sách Tiếng Anh 11 chuẩn, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Tại trường THPT Nguyễn Viết Xuân, tỉnh Vĩnh Phúc, việc áp dụng phương pháp dạy học theo nhiệm vụ (Task-Based Language Teaching - TBLT) trong giảng dạy tiếng Anh được xem là một bước đổi mới quan trọng. Tuy nhiên, TBLT vẫn còn khá mới mẻ đối với giáo viên tại đây, dẫn đến nhiều khó khăn trong việc hiểu và triển khai phương pháp này.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát nhận thức của giáo viên về TBLT trong việc sử dụng sách Tiếng Anh 11 chuẩn, đánh giá mức độ hiểu biết và cách thức áp dụng phương pháp này trong thực tế giảng dạy, đồng thời làm rõ ảnh hưởng của nhận thức giáo viên đến kết quả học tập của học sinh. Nghiên cứu được thực hiện trong học kỳ II năm học 2008-2009 tại trường THPT Nguyễn Viết Xuân, một trường có thành tích dạy và học tiếng Anh nổi bật trong tỉnh.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin giúp giáo viên cập nhật kiến thức về phương pháp mới, hỗ trợ các nhà đào tạo giáo viên xây dựng chương trình bồi dưỡng phù hợp, đồng thời góp phần định hướng chính sách giáo dục nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng TBLT trong giảng dạy tiếng Anh trung học phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết ngôn ngữ và lý thuyết dạy học ngôn ngữ hiện đại, trong đó nổi bật là:

  • Lý thuyết chức năng (Functional View): Ngôn ngữ được xem là phương tiện biểu đạt ý nghĩa chức năng, nhấn mạnh vào khía cạnh giao tiếp hơn là cấu trúc ngữ pháp. Đây là nền tảng cho các phương pháp như CLT và TBLT.

  • Lý thuyết tương tác (Interactional View): Ngôn ngữ là công cụ để thiết lập và duy trì quan hệ xã hội, tập trung vào việc học viên học cách bắt đầu và duy trì hội thoại.

  • Lý thuyết nhận thức (Cognitive Theory): Học tập là quá trình chủ động, có ý nghĩa và liên quan đến cấu trúc nhận thức của người học, nhấn mạnh vai trò của các nhiệm vụ giải quyết vấn đề trong dạy học.

  • Lý thuyết kiến tạo (Constructivist Theory): Kiến thức được xây dựng dựa trên trải nghiệm cá nhân, người học tham gia tích cực vào quá trình học tập để tạo ra kiến thức có ý nghĩa.

  • Lý thuyết học tập sinh tạo (Generative Learning Theory): Người học không phải là thụ động tiếp nhận thông tin mà chủ động xây dựng kiến thức thông qua liên kết các yếu tố trong môi trường học tập với kiến thức nền tảng.

Khung lý thuyết này hỗ trợ việc hiểu và áp dụng TBLT, một phương pháp dạy học ngôn ngữ tích hợp dựa trên việc sử dụng các nhiệm vụ có mục tiêu giao tiếp cụ thể, tập trung vào ý nghĩa và kết quả thực tế.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: Task-Based Language Teaching (TBLT), task (nhiệm vụ), learner-centered teaching (dạy học lấy người học làm trung tâm), communicative competence (năng lực giao tiếp), và task cycle (chu trình nhiệm vụ).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp nghiên cứu trường hợp (case study), nhằm khám phá sâu sắc nhận thức và thực tiễn áp dụng TBLT của giáo viên tại trường THPT Nguyễn Viết Xuân. Mẫu nghiên cứu gồm 5 giáo viên tiếng Anh đang giảng dạy lớp 11 với sách Tiếng Anh 11 chuẩn.

Các công cụ thu thập dữ liệu bao gồm:

  • Phỏng vấn bán cấu trúc: 10 câu hỏi nhằm khai thác quan điểm, hiểu biết và kinh nghiệm của giáo viên về TBLT, kéo dài 30-45 phút mỗi cuộc phỏng vấn.

  • Phân tích kế hoạch dạy học: Đánh giá sự phù hợp giữa kế hoạch bài giảng của giáo viên với nguyên tắc và khung TBLT.

  • Quan sát lớp học: Ghi chép chi tiết quá trình giảng dạy để đối chiếu với thông tin phỏng vấn và kế hoạch dạy học, nhằm xác thực thực tiễn áp dụng TBLT.

Dữ liệu được phân tích theo phương pháp phân tích diễn giải (inductive analysis), kết hợp so sánh chéo giữa các nguồn dữ liệu để đảm bảo tính xác thực và toàn diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về TBLT còn hạn chế: Mặc dù đã tiếp xúc với TBLT trong khoảng 3 năm, phần lớn giáo viên chưa có hiểu biết đầy đủ và chính xác về khái niệm, đặc điểm và khung phương pháp của TBLT. Ví dụ, nhiều giáo viên chỉ hiểu TBLT là phương pháp dựa trên nhiệm vụ và lấy người học làm trung tâm nhưng không phân biệt rõ ràng giữa nhiệm vụ và bài tập, cũng như chưa nắm vững ba giai đoạn của chu trình nhiệm vụ.

  2. Thực tiễn áp dụng TBLT chưa đồng bộ: Qua phân tích kế hoạch dạy học và quan sát lớp học, giáo viên chủ yếu áp dụng TBLT trong dạy bốn kỹ năng nghe, nói, đọc, viết nhưng vẫn giữ phương pháp truyền thống (PPP) trong dạy ngữ pháp. Một số giáo viên kết hợp cả hai phương pháp, dẫn đến việc phân bổ thời gian không hợp lý và giảm hiệu quả giảng dạy.

  3. Khó khăn trong quản lý lớp và sử dụng tiếng Anh: Lớp học đông (khoảng 45 học sinh) gây khó khăn trong việc quản lý tiếng ồn và duy trì kỷ luật khi tổ chức hoạt động nhóm. Việc sử dụng tiếng mẹ đẻ trong giảng dạy và giao tiếp giữa học sinh cũng phổ biến, làm giảm cơ hội thực hành tiếng Anh.

  4. Ảnh hưởng của hình thức kiểm tra đánh giá: Hình thức thi cử hiện tại vẫn tập trung vào kiểm tra ngữ pháp và kỹ năng đọc, không đánh giá đầy đủ các kỹ năng nghe, nói và viết theo định hướng TBLT. Điều này làm giảm động lực học tập và áp lực đổi mới phương pháp giảng dạy của giáo viên và học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến những hạn chế trên là do giáo viên chưa được trang bị đầy đủ kiến thức lý thuyết về TBLT trong các khóa bồi dưỡng, cũng như thiếu sự trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm trong nhà trường. Việc áp dụng phương pháp mới bị ảnh hưởng bởi thói quen sử dụng phương pháp truyền thống và trình độ ngoại ngữ của giáo viên còn hạn chế.

So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, kết quả này tương đồng với các báo cáo cho thấy sự thiếu hiểu biết và nhận thức không đầy đủ về TBLT là rào cản lớn trong việc triển khai phương pháp này. Việc sử dụng tiếng mẹ đẻ quá nhiều và khó khăn trong quản lý lớp cũng là những vấn đề phổ biến được ghi nhận.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ giáo viên hiểu đúng, hiểu sai và chưa hiểu về các khía cạnh của TBLT; bảng so sánh thời gian phân bổ cho từng giai đoạn của chu trình nhiệm vụ trong kế hoạch dạy học và thực tế giảng dạy; biểu đồ thể hiện mức độ sử dụng tiếng Anh và tiếng mẹ đẻ trong lớp học.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho giáo viên để đảm bảo việc áp dụng TBLT hiệu quả, từ đó nâng cao chất lượng học tập của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về TBLT cho giáo viên: Cần xây dựng chương trình bồi dưỡng tập trung vào lý thuyết, kỹ năng thiết kế và tổ chức các nhiệm vụ trong giảng dạy, đồng thời tạo điều kiện để giáo viên trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn. Thời gian thực hiện: trong vòng 6-12 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Cải tiến hình thức kiểm tra, đánh giá phù hợp với TBLT: Thiết kế đề thi đánh giá toàn diện các kỹ năng nghe, nói, đọc, viết theo định hướng giao tiếp và nhiệm vụ thực tế, nhằm tạo động lực học tập và giảng dạy. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo.

  3. Tăng cường hỗ trợ về cơ sở vật chất và tài liệu giảng dạy: Trang bị phòng học chức năng, thiết bị nghe nhìn, tài liệu tham khảo về TBLT để giáo viên dễ dàng áp dụng phương pháp mới. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường và các cấp quản lý giáo dục.

  4. Khuyến khích tự học và nghiên cứu của giáo viên: Giáo viên cần chủ động tìm hiểu tài liệu, tham gia các diễn đàn chuyên môn, cập nhật kiến thức mới về phương pháp dạy học. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Giáo viên và nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông: Nghiên cứu giúp hiểu rõ hơn về TBLT, nhận diện những khó khăn trong thực tiễn và cách khắc phục để nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Cung cấp thông tin thực tiễn về việc triển khai đổi mới phương pháp dạy học, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp.

  3. Giảng viên và nhà đào tạo giáo viên: Là tài liệu tham khảo để thiết kế chương trình bồi dưỡng, tập huấn giáo viên về TBLT và các phương pháp dạy học hiện đại.

  4. Nghiên cứu sinh, sinh viên chuyên ngành sư phạm tiếng Anh: Giúp mở rộng hiểu biết về lý thuyết và thực tiễn áp dụng TBLT trong bối cảnh giáo dục Việt Nam, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. TBLT là gì và khác gì so với phương pháp truyền thống?
    TBLT là phương pháp dạy học dựa trên việc sử dụng các nhiệm vụ giao tiếp có mục tiêu cụ thể, tập trung vào ý nghĩa và kết quả thực tế, trong khi phương pháp truyền thống (PPP) chú trọng trình bày, luyện tập và sản xuất ngôn ngữ theo cấu trúc ngữ pháp. Ví dụ, TBLT khuyến khích học sinh làm việc nhóm, tương tác thực tế hơn.

  2. Tại sao giáo viên lại gặp khó khăn khi áp dụng TBLT?
    Nguyên nhân chính là do thiếu kiến thức lý thuyết đầy đủ, thói quen sử dụng phương pháp cũ, trình độ ngoại ngữ hạn chế và thiếu hỗ trợ về đào tạo, tài liệu. Ngoài ra, lớp học đông và áp lực thi cử cũng là rào cản lớn.

  3. Làm thế nào để phân biệt nhiệm vụ (task) và bài tập (exercise)?
    Nhiệm vụ là hoạt động giao tiếp có mục tiêu phi ngôn ngữ, tập trung vào ý nghĩa và kết quả thực tế, còn bài tập thường tập trung vào luyện tập cấu trúc ngôn ngữ cụ thể với kết quả ngôn ngữ. Ví dụ, viết đoạn văn miêu tả là nhiệm vụ, trong khi điền từ vào chỗ trống là bài tập.

  4. Vai trò của giáo viên trong TBLT là gì?
    Giáo viên đóng vai trò người hướng dẫn, tạo điều kiện và kiểm soát quá trình học tập, giúp học sinh hiểu nhiệm vụ, hỗ trợ khi cần và cung cấp phản hồi phù hợp, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức một chiều.

  5. Làm sao để nâng cao hiệu quả áp dụng TBLT trong lớp học đông?
    Cần tổ chức lớp học thành các nhóm nhỏ, xây dựng quy tắc quản lý lớp chặt chẽ, sử dụng các hoạt động đa dạng, linh hoạt và tăng cường đào tạo kỹ năng quản lý lớp cho giáo viên. Ví dụ, phân chia thời gian hợp lý cho từng hoạt động và giám sát chặt chẽ quá trình làm việc nhóm.

Kết luận

  • Giáo viên tại trường THPT Nguyễn Viết Xuân chưa có nhận thức đầy đủ và chính xác về TBLT, dẫn đến việc áp dụng phương pháp này chưa hiệu quả.
  • Việc kết hợp không hợp lý giữa TBLT và phương pháp truyền thống trong giảng dạy làm giảm chất lượng học tập của học sinh.
  • Các yếu tố như lớp học đông, sử dụng tiếng mẹ đẻ nhiều, và hình thức kiểm tra chưa phù hợp là những rào cản lớn trong việc triển khai TBLT.
  • Cần có sự phối hợp đồng bộ giữa đào tạo giáo viên, cải tiến đánh giá và hỗ trợ cơ sở vật chất để nâng cao hiệu quả áp dụng TBLT.
  • Các bước tiếp theo bao gồm tổ chức đào tạo chuyên sâu, đổi mới hình thức kiểm tra và khuyến khích tự học, trao đổi kinh nghiệm giữa giáo viên nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và thực hành phương pháp mới.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý giáo dục, nhà đào tạo và giáo viên cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng dạy và học tiếng Anh theo phương pháp TBLT, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.