Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn là một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng dạy học và đáp ứng nhu cầu xã hội hiện đại. Theo báo cáo của ngành giáo dục, tỷ lệ học sinh trung học phổ thông (THPT) có khả năng vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập và phát triển toàn diện. Luận văn tập trung nghiên cứu phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn thông qua dạy học chủ đề tính hợp phần – hợp chất trong môn Hóa học lớp 10 tại một số trường THPT tỉnh Nam Định trong giai đoạn từ tháng 11/2016 đến tháng 12/2017.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và thử nghiệm các chủ đề dạy học tích hợp phần – hợp chất phù hợp, góp phần phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học cho học sinh THPT. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào phần 0 và phần hợp chất trong chương trình Hóa học lớp 10, với đối tượng là học sinh và giáo viên bộ môn Hóa học tại các trường THPT Trực Ninh và Lê Quý Đôn, tỉnh Nam Định. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng dạy học hóa học, phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết dạy học tích hợp (DHTH) và mô hình phát triển năng lực vận dụng kiến thức (NLVDKT). DHTH được định nghĩa theo UNESCO là quá trình dạy học nhằm đạt sự thống nhất trên cơ sở các bộ phận riêng lẻ, tránh sự phân mảnh kiến thức, giúp học sinh phát triển toàn diện. Mô hình NLVDKT bao gồm các khái niệm chính: kiến thức hóa học, kỹ năng vận dụng, thái độ học tập tích cực, và năng lực tự học. Năng lực vận dụng kiến thức được hiểu là khả năng sử dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các vấn đề thực tiễn một cách hiệu quả.

Các khái niệm trọng tâm gồm:

  • Dạy học tích hợp chủ đề hợp phần – hợp chất: xây dựng chủ đề dạy học liên môn, liên hệ thực tiễn, phát triển năng lực vận dụng.
  • Năng lực vận dụng kiến thức hóa học: khả năng giải quyết vấn đề thực tiễn dựa trên kiến thức hóa học đã học.
  • Phương pháp dạy học chủ đề tích hợp: sử dụng các chủ đề liên quan đến hợp phần và hợp chất để tạo điều kiện vận dụng kiến thức.
  • Đánh giá năng lực vận dụng: sử dụng các bài kiểm tra, phiếu đánh giá, sản phẩm học tập để đo lường mức độ phát triển năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu bao gồm:

  • Tài liệu lý luận về dạy học tích hợp và phát triển năng lực vận dụng kiến thức.
  • Khảo sát thực trạng dạy học hóa học tại các trường THPT Trực Ninh và Lê Quý Đôn.
  • Thử nghiệm thiết kế chủ đề dạy học tích hợp phần – hợp chất trong chương trình Hóa học lớp 10.
  • Thu thập dữ liệu qua quan sát, phiếu điều tra ý kiến giáo viên và học sinh, bài kiểm tra đánh giá năng lực vận dụng.

Cỡ mẫu gồm khoảng 120 học sinh lớp 10 và 6 giáo viên bộ môn Hóa học được chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích biểu đồ đường lũy tích và bảng thống kê kết quả đánh giá năng lực vận dụng trước và sau thử nghiệm. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 11/2016 đến tháng 12/2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực vận dụng kiến thức hóa học của học sinh còn hạn chế: Qua khảo sát, chỉ khoảng 35% học sinh đạt mức khá trở lên trong việc vận dụng kiến thức hóa học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn, trong khi tỷ lệ học sinh yếu và kém chiếm tới 40%. Điều này cho thấy nhu cầu cấp thiết phải đổi mới phương pháp dạy học để phát triển năng lực này.

  2. Chủ đề dạy học tích hợp phần – hợp chất giúp tăng cường sự hứng thú và khả năng vận dụng kiến thức: Sau khi áp dụng chủ đề tích hợp, tỷ lệ học sinh đạt điểm khá trở lên trong các bài kiểm tra năng lực vận dụng tăng lên khoảng 60%, tăng 25% so với trước thử nghiệm.

  3. Giáo viên gặp khó khăn trong việc lựa chọn và thiết kế nội dung dạy học tích hợp: Khoảng 70% giáo viên cho biết chưa có đủ kiến thức và kỹ năng để xây dựng chủ đề tích hợp phù hợp, dẫn đến việc vận dụng DHTH còn hạn chế.

  4. Phương pháp dạy học tích hợp chủ đề hợp phần – hợp chất giúp phát triển đồng bộ các năng lực vận dụng kiến thức: Kết quả đánh giá qua phiếu khảo sát và sản phẩm học tập cho thấy học sinh có sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo và thái độ học tập tích cực.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng năng lực vận dụng còn thấp là do phương pháp dạy học truyền thống chưa tạo điều kiện cho học sinh phát triển kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Việc áp dụng chủ đề dạy học tích hợp phần – hợp chất đã tạo ra môi trường học tập liên môn, gắn kết kiến thức với thực tiễn, từ đó nâng cao hiệu quả học tập. So sánh với một số nghiên cứu gần đây, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

Biểu đồ đường lũy tích thể hiện sự tăng trưởng tỷ lệ học sinh đạt điểm khá, giỏi trong các bài kiểm tra năng lực vận dụng trước và sau thử nghiệm minh chứng cho hiệu quả của chủ đề tích hợp. Bảng thống kê kết quả đánh giá năng lực vận dụng qua các lần quan sát của giáo viên cũng cho thấy sự tiến bộ đồng đều ở các khía cạnh kỹ năng và thái độ học tập.

Ý nghĩa của nghiên cứu là góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học tích hợp trong môn Hóa học, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh THPT, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phổ biến bộ chủ đề dạy học tích hợp phần – hợp chất: Động viên các trường THPT xây dựng các chủ đề dạy học tích hợp phù hợp với chương trình Hóa học lớp 10, nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì phối hợp với các trường.

  2. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên bộ môn Hóa học: Tập huấn về lý thuyết dạy học tích hợp, kỹ năng thiết kế chủ đề và phương pháp đánh giá năng lực vận dụng. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên tự tin vận dụng DHTH lên trên 80% trong vòng 6 tháng.

  3. Áp dụng phương pháp dạy học tích hợp trong giảng dạy thường xuyên: Khuyến khích giáo viên sử dụng các chủ đề tích hợp trong các tiết học nhằm tăng cường sự hứng thú và phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh. Chủ thể thực hiện là giáo viên bộ môn, giám sát bởi Ban giám hiệu nhà trường.

  4. Xây dựng hệ thống đánh giá năng lực vận dụng kiến thức hóa học: Thiết kế các bài kiểm tra, phiếu đánh giá và tiêu chí đánh giá phù hợp để đo lường chính xác năng lực vận dụng của học sinh. Thời gian triển khai trong 1 năm, do tổ chuyên môn và phòng khảo thí phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn Hóa học THPT: Nắm bắt phương pháp dạy học tích hợp, xây dựng chủ đề dạy học phù hợp để nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Áp dụng các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá năng lực học sinh, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường phổ thông.

  3. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Giáo dục học, Sư phạm Hóa học: Tham khảo cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu về dạy học tích hợp và phát triển năng lực vận dụng kiến thức trong giáo dục phổ thông.

  4. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách hỗ trợ đổi mới chương trình, phương pháp dạy học và đánh giá năng lực học sinh theo hướng phát triển toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tích hợp chủ đề là gì và có lợi ích gì?
    Dạy học tích hợp chủ đề là phương pháp kết hợp các kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học hoặc nhiều phần nội dung trong một chủ đề liên quan, giúp học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Ví dụ, chủ đề hợp phần – hợp chất trong Hóa học giúp học sinh hiểu sâu và vận dụng kiến thức liên quan đến cấu tạo và tính chất hóa học.

  2. Làm thế nào để đánh giá năng lực vận dụng kiến thức hóa học?
    Đánh giá năng lực vận dụng kiến thức có thể thực hiện qua các bài kiểm tra thực hành, phiếu đánh giá quá trình học tập, sản phẩm học tập và quan sát thái độ, kỹ năng giải quyết vấn đề của học sinh. Ví dụ, bài kiểm tra về tính hợp phần – hợp chất yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức để giải thích hiện tượng thực tiễn.

  3. Tại sao giáo viên gặp khó khăn khi áp dụng dạy học tích hợp?
    Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu kiến thức, kỹ năng thiết kế chủ đề tích hợp, chưa có tài liệu hướng dẫn cụ thể và chưa được tập huấn bài bản. Điều này dẫn đến việc vận dụng DHTH còn hạn chế và chưa phát huy hiệu quả.

  4. Phương pháp dạy học tích hợp có phù hợp với tất cả các môn học không?
    Dạy học tích hợp phù hợp với nhiều môn học, đặc biệt là các môn khoa học tự nhiên và xã hội, nơi có nhiều kiến thức liên quan chặt chẽ. Tuy nhiên, cần thiết kế chủ đề phù hợp với đặc thù môn học và đối tượng học sinh để đạt hiệu quả cao.

  5. Làm thế nào để phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh?
    Cần xây dựng chương trình, chủ đề dạy học tích hợp, áp dụng phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh, tổ chức các hoạt động thực hành, thí nghiệm, giải quyết vấn đề thực tiễn và đánh giá năng lực một cách toàn diện. Ví dụ, dạy học chủ đề hợp phần – hợp chất giúp học sinh vận dụng kiến thức hóa học vào đời sống và sản xuất.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học tích hợp và phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học cho học sinh THPT.
  • Thiết kế và thử nghiệm chủ đề dạy học tích hợp phần – hợp chất giúp nâng cao năng lực vận dụng kiến thức của học sinh, tăng tỷ lệ học sinh đạt điểm khá, giỏi lên khoảng 60%.
  • Giáo viên cần được tập huấn nâng cao năng lực thiết kế và vận dụng phương pháp dạy học tích hợp để phát huy hiệu quả giảng dạy.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về xây dựng chủ đề, tập huấn giáo viên, áp dụng phương pháp và đánh giá năng lực vận dụng kiến thức.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng áp dụng chủ đề dạy học tích hợp trong các môn học khác và các cấp học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT và Sở Giáo dục cần triển khai áp dụng các chủ đề dạy học tích hợp đã xây dựng, đồng thời tổ chức tập huấn cho giáo viên để phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh. Để biết thêm chi tiết và nhận tài liệu hỗ trợ, vui lòng liên hệ với tác giả hoặc đơn vị nghiên cứu.