Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh yêu cầu ngày càng cao về chất lượng nguồn nhân lực, việc nâng cao phẩm chất và năng lực của giảng viên đại học trở thành vấn đề cấp thiết. Tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh (ĐH SPKT TP.HCM), đội ngũ giảng viên giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 6/2013 đến tháng 9/2014 nhằm xác định thực trạng đánh giá của sinh viên và giảng viên về các phẩm chất và năng lực của giảng viên tại trường, đồng thời đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực sư phạm cho giảng viên trẻ.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khoa Cơ khí chế tạo máy, Điện - Điện tử, Công nghệ thông tin, Kinh tế, In và Truyền thông của ĐH SPKT TP.HCM. Mục tiêu cụ thể gồm: (1) đánh giá thực trạng các phẩm chất chung, phẩm chất cần cho hoạt động dạy học và giáo dục, cùng các năng lực chuyên môn, dạy học, giáo dục và nghiên cứu khoa học của giảng viên; (2) đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực sư phạm phù hợp với bối cảnh chuyển đổi phương thức đào tạo theo học chế tín chỉ và yêu cầu phát huy tính tích cực, sáng tạo của sinh viên.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giảng viên trẻ, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo đại học, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ nhà trường trong việc xây dựng chính sách phát triển đội ngũ giảng viên, đồng thời góp phần nâng cao uy tín và hiệu quả hoạt động đào tạo của ĐH SPKT TP.HCM.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về phẩm chất và năng lực của người giảng viên đại học, trong đó:

  • Lý thuyết nhân cách người giảng viên: Nhân cách được cấu thành bởi hai thành phần chính là phẩm chất (đức) và năng lực (tài). Phẩm chất bao gồm thế giới quan khoa học, lý tưởng nghề nghiệp, lòng tin yêu người học, đạo đức và lối sống. Năng lực gồm năng lực chuyên môn, năng lực dạy học, năng lực giáo dục và năng lực nghiên cứu khoa học.

  • Mô hình năng lực sư phạm: Bao gồm năng lực hiểu sinh viên, chế biến tài liệu học tập, sử dụng phương pháp và kỹ thuật dạy học, năng lực ngôn ngữ, năng lực giao tiếp sư phạm, năng lực cảm hóa và năng lực khéo léo đối xử sư phạm.

  • Phương pháp tiếp cận CDIO: Là mô hình đào tạo kỹ thuật tích hợp các giai đoạn Conceive (Hình thành ý tưởng), Design (Thiết kế), Implement (Thực hiện) và Operate (Vận hành), nhấn mạnh phát triển năng lực thực hành và đánh giá tích cực trong dạy học.

Các khái niệm chính được nghiên cứu gồm: phẩm chất chung, phẩm chất cần cho hoạt động dạy học, phẩm chất cần cho hoạt động giáo dục, năng lực chuyên môn, năng lực dạy học, năng lực giáo dục, năng lực nghiên cứu khoa học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và nghiên cứu thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ khảo sát ý kiến của 315 sinh viên và 150 giảng viên thuộc các khoa trọng điểm của ĐH SPKT TP.HCM. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi, phỏng vấn sâu và quan sát trực tiếp trong quá trình giảng dạy môn Tư duy hệ thống.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các khoa và nhóm đối tượng nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 20.0 với các phép toán thống kê mô tả như tần suất, điểm trung bình, độ lệch chuẩn, phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm giữa các nhóm đối tượng. Kết quả được minh họa bằng bảng biểu và biểu đồ để tăng tính trực quan.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong 15 tháng, từ tháng 6/2013 đến tháng 9/2014, bao gồm các giai đoạn: tổng hợp lý luận, thiết kế bảng hỏi, khảo sát thăm dò, khảo sát chính thức, phân tích dữ liệu, thử nghiệm sư phạm và đề xuất giải pháp.

  • Thử nghiệm sư phạm: Áp dụng phương pháp dạy học theo tiếp cận CDIO và kỹ thuật đánh giá tích cực trong môn Tư duy hệ thống trên 10 lớp học với 315 sinh viên nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đánh giá phẩm chất chung của giảng viên: Sinh viên và giảng viên đều đánh giá cao các phẩm chất chung như lương tâm nghề nghiệp (điểm trung bình 4.2/5), trách nhiệm trong công việc (4.3/5), và tận tâm với sinh viên (4.1/5). Tuy nhiên, một tỷ lệ khoảng 15% sinh viên cho rằng giảng viên cần cải thiện hơn về chuẩn mực ứng xử với sinh viên.

  2. Phẩm chất cần cho hoạt động dạy học và giáo dục: Sinh viên đánh giá năng lực truyền đạt hiệu quả của giảng viên đạt trung bình 4.0/5, trong khi năng lực kích thích học tập tích cực đạt 3.8/5. Giảng viên tự đánh giá năng lực giáo dục và dạy học cao hơn sinh viên, với điểm trung bình trên 4.1/5.

  3. Năng lực chuyên môn và nghiên cứu khoa học: 85% giảng viên có trình độ thạc sĩ trở lên, trong đó 30% có trình độ tiến sĩ. Sinh viên đánh giá năng lực chuyên môn của giảng viên đạt 4.2/5, nhưng năng lực nghiên cứu khoa học được đánh giá thấp hơn với 3.5/5. Giảng viên cũng thừa nhận cần nâng cao năng lực nghiên cứu để đáp ứng yêu cầu đào tạo và phát triển nghề nghiệp.

  4. Hiệu quả áp dụng phương pháp CDIO và kỹ thuật đánh giá tích cực: Qua thử nghiệm trên 10 lớp học môn Tư duy hệ thống, tỷ lệ sinh viên tham gia tích cực các hoạt động nhóm, giải quyết tình huống và trình bày kết quả đạt mức khá cao, với khoảng 75% sinh viên thể hiện thái độ học tập tích cực. Kết quả học tập cho thấy 60% sinh viên đạt loại khá và giỏi, trong khi tỷ lệ trung bình và yếu thấp hơn 15%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự đồng thuận giữa sinh viên và giảng viên về tầm quan trọng của các phẩm chất và năng lực trong hoạt động giảng dạy đại học. Điểm khác biệt trong đánh giá năng lực nghiên cứu khoa học phản ánh thực trạng giảng viên còn hạn chế về thời gian và điều kiện nghiên cứu, đồng thời cho thấy nhu cầu bồi dưỡng và hỗ trợ phát triển năng lực này.

Việc áp dụng phương pháp dạy học theo tiếp cận CDIO và kỹ thuật đánh giá tích cực đã góp phần nâng cao tính tích cực học tập của sinh viên, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục đại học hiện nay. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ sinh viên tham gia hoạt động nhóm và kết quả học tập theo từng học kỳ minh chứng cho hiệu quả của biện pháp này.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với nhận định rằng phẩm chất đạo đức, năng lực chuyên môn và năng lực sư phạm là những yếu tố quyết định chất lượng giảng viên đại học. Tuy nhiên, sự khác biệt về đánh giá năng lực nghiên cứu khoa học cũng là điểm cần lưu ý để phát triển đội ngũ giảng viên toàn diện hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực sư phạm theo phương pháp CDIO: Tập trung vào kỹ thuật dạy học tích cực và đánh giá theo tiến trình, nhằm nâng cao kỹ năng tổ chức lớp học và kích thích sự chủ động của sinh viên. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do Ban Đào tạo phối hợp với Viện Sư phạm kỹ thuật chủ trì.

  2. Xây dựng chương trình đào tạo và bồi dưỡng năng lực nghiên cứu khoa học cho giảng viên trẻ: Bao gồm kỹ năng viết đề cương, phương pháp nghiên cứu, công bố khoa học và quản lý dự án nghiên cứu. Mục tiêu tăng tỷ lệ giảng viên có công trình khoa học đạt chuẩn trong 2 năm tới, do Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển thực hiện.

  3. Phát triển hệ thống đánh giá và phản hồi liên tục về phẩm chất và năng lực giảng viên: Thiết lập cơ chế khảo sát định kỳ ý kiến sinh viên và đồng nghiệp, làm cơ sở cải tiến chất lượng giảng dạy. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do Phòng Quản lý chất lượng đảm nhiệm.

  4. Khuyến khích và hỗ trợ giảng viên tham gia các hoạt động giao lưu, hội thảo khoa học trong và ngoài nước: Tạo điều kiện nâng cao kiến thức chuyên môn và mở rộng mạng lưới hợp tác nghiên cứu. Thực hiện liên tục, do Ban Giám hiệu và các khoa phối hợp tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên đại học, đặc biệt là giảng viên trẻ: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và các biện pháp thiết thực để nâng cao phẩm chất và năng lực sư phạm, giúp họ phát triển nghề nghiệp hiệu quả.

  2. Ban lãnh đạo và phòng đào tạo các trường đại học kỹ thuật: Tham khảo để xây dựng chính sách phát triển đội ngũ giảng viên, thiết kế chương trình bồi dưỡng phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

  3. Nhà nghiên cứu và chuyên gia giáo dục đại học: Tài liệu tham khảo về mô hình đánh giá phẩm chất và năng lực giảng viên, cũng như ứng dụng phương pháp CDIO trong đào tạo kỹ thuật.

  4. Sinh viên ngành sư phạm kỹ thuật và quản lý giáo dục: Hiểu rõ hơn về vai trò, phẩm chất và năng lực của giảng viên, từ đó nâng cao nhận thức về chất lượng đào tạo và phát triển bản thân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phẩm chất nào được đánh giá cao nhất ở giảng viên ĐH SPKT TP.HCM?
    Phẩm chất chung như lương tâm nghề nghiệp và trách nhiệm trong công việc được sinh viên và giảng viên đánh giá cao với điểm trung bình trên 4.2/5, thể hiện sự tận tâm và chuẩn mực trong giảng dạy.

  2. Năng lực nghiên cứu khoa học của giảng viên hiện nay ra sao?
    Năng lực nghiên cứu khoa học được đánh giá thấp hơn so với năng lực chuyên môn và dạy học, với điểm trung bình khoảng 3.5/5, phản ánh nhu cầu bồi dưỡng và hỗ trợ phát triển năng lực này.

  3. Phương pháp CDIO có tác động như thế nào đến học tập của sinh viên?
    Áp dụng phương pháp CDIO giúp tăng tính tích cực học tập, với khoảng 75% sinh viên tham gia tích cực các hoạt động nhóm và trình bày kết quả, đồng thời nâng cao tỷ lệ sinh viên đạt loại khá và giỏi lên 60%.

  4. Làm thế nào để giảng viên nâng cao năng lực sư phạm?
    Giảng viên cần tham gia các khóa bồi dưỡng về phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật đánh giá theo tiến trình, đồng thời thực hành thường xuyên và nhận phản hồi từ sinh viên và đồng nghiệp.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ nghiên cứu này?
    Giảng viên trẻ, ban lãnh đạo trường đại học, nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên ngành sư phạm kỹ thuật là những đối tượng chính có thể ứng dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển nghề nghiệp.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định thực trạng đánh giá của sinh viên và giảng viên về phẩm chất và năng lực của giảng viên tại ĐH SPKT TP.HCM, với điểm mạnh về phẩm chất chung và năng lực chuyên môn, đồng thời chỉ ra hạn chế về năng lực nghiên cứu khoa học.
  • Việc áp dụng phương pháp dạy học theo tiếp cận CDIO và kỹ thuật đánh giá tích cực đã nâng cao tính tích cực học tập và kết quả học tập của sinh viên trong môn Tư duy hệ thống.
  • Đề xuất hai biện pháp chính gồm bồi dưỡng phương pháp dạy học CDIO và kỹ thuật đánh giá tích cực, cùng chương trình đào tạo năng lực nghiên cứu khoa học cho giảng viên trẻ.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và uy tín của nhà trường.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các khóa bồi dưỡng, xây dựng hệ thống đánh giá liên tục và khuyến khích giảng viên tham gia nghiên cứu khoa học, nhằm phát triển đội ngũ giảng viên toàn diện và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao năng lực giảng dạy và phát triển nghề nghiệp bền vững tại ĐH SPKT TP.HCM!