Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ngành xây dựng Việt Nam phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là các dự án cao tầng có giá trị đầu tư lớn trên 1000 tỷ đồng, việc kiểm soát chi phí luôn là thách thức lớn đối với các bên liên quan. Theo biểu đồ biến động ngành xây dựng và GDP giai đoạn 1985-2018, ngành xây dựng có sự tương quan chặt chẽ với sự biến động của GDP, với nhiều giai đoạn "sốt" nhà đất kéo theo sự tăng trưởng mạnh mẽ của các dự án xây dựng cao tầng. Tuy nhiên, phương thức truyền thống Thiết kế - Đấu thầu - Thi công (DBB) thường gặp phải các vấn đề như chậm tiến độ và vượt chi phí. Do đó, phương thức Thiết kế & Thi công (Design & Build - D&B) được áp dụng nhằm giảm thiểu rủi ro và tăng hiệu quả quản lý dự án.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc xác định các nhân tố chính gây gia tăng chi phí trong các dự án cao tầng thực hiện theo phương thức D&B tại Việt Nam, đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố này, so sánh với các nghiên cứu trước và đề xuất các giải pháp quản lý chi phí hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các dự án cao tầng triển khai theo mô hình D&B từ tháng 3/2017 đến tháng 9/2018, với dữ liệu thu thập từ các tổng thầu thiết kế - thi công và ban quản lý dự án.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp các chủ đầu tư và nhà thầu nhận diện rõ các yếu tố rủi ro về chi phí, từ đó xây dựng các chiến lược kiểm soát chi phí phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư và giảm thiểu tranh chấp trong quá trình thực hiện dự án.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai mô hình lý thuyết chính: mô hình quản lý dự án xây dựng truyền thống DBB và mô hình Thiết kế & Thi công (D&B). Mô hình DBB phân chia rõ ràng trách nhiệm giữa chủ đầu tư, đơn vị tư vấn thiết kế và nhà thầu thi công, trong khi mô hình D&B tập trung trách nhiệm thiết kế và thi công vào một tổng thầu duy nhất, giúp giảm thiểu rủi ro và tăng hiệu quả phối hợp.

Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm:

  • Chi phí gia tăng (Cost Overrun): Sự chênh lệch giữa chi phí thực tế và chi phí dự toán ban đầu của dự án.
  • Phân tích nhân tố chính (Principal Component Analysis - PCA): Phương pháp thống kê dùng để rút gọn dữ liệu và xác định các nhân tố chính ảnh hưởng đến chi phí.
  • Độ tin cậy thang đo (Cronbach’s Alpha): Chỉ số đánh giá mức độ nhất quán nội tại của các biến trong bảng khảo sát.
  • Quy trình thiết kế & thi công: Bao gồm các giai đoạn từ nghiên cứu khả thi, thiết kế ý tưởng, thiết kế cơ sở, thiết kế kỹ thuật đến thi công và nghiệm thu.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập thông qua khảo sát bằng bảng câu hỏi với 300 mẫu phát ra, thu về 216 mẫu, trong đó 197 mẫu hợp lệ, đạt tỷ lệ hồi đáp 72% và tỷ lệ hợp lệ 95.6%. Đối tượng khảo sát là các chuyên gia, quản lý dự án, kỹ sư và cán bộ tham gia các dự án cao tầng theo phương thức D&B tại Việt Nam.

Phương pháp lấy mẫu thuận tiện (convenient sampling) được áp dụng do hạn chế về thời gian và kinh phí. Bảng câu hỏi được thiết kế dựa trên tổng hợp các nghiên cứu trước, gồm hai phần: đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố gây gia tăng chi phí theo thang đo 5 mức độ và thông tin định danh người tham gia khảo sát.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS với các bước: kiểm tra độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, kiểm định KMO và Bartlett để đánh giá tính phù hợp của dữ liệu với phân tích nhân tố, thực hiện phân tích nhân tố chính (PCA) để rút gọn các biến và xác định các nhóm nhân tố chính, sau đó sắp xếp thứ tự mức độ ảnh hưởng dựa trên giá trị trung bình khảo sát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định 7 nhóm nhân tố chính gây gia tăng chi phí: Qua phân tích PCA, nghiên cứu xác định các nhóm nhân tố gồm: Thiết kế, Thi công, Quản lý dự án, Nhân công - Thiết bị, Vật tư, Tài chính và Yếu tố môi trường. Các nhóm này giải thích tổng cộng trên 70% phương sai của dữ liệu khảo sát.

  2. Nhóm nhân tố Thiết kế có mức độ ảnh hưởng cao nhất: Các yếu tố như thiếu kết nối thông tin giữa các bộ môn thiết kế, thiết kế chưa hoàn thiện khi triển khai thi công, thay đổi thiết kế theo yêu cầu chủ đầu tư có giá trị trung bình trên 4.0 trên thang 5 điểm, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng lớn nhất trong việc gia tăng chi phí.

  3. Nhóm nhân tố Thi công và Quản lý dự án cũng đóng vai trò quan trọng: Công việc làm lại, biện pháp thi công không phù hợp, năng lực quản lý dự án kém và dự toán không chính xác là những nguyên nhân phổ biến gây phát sinh chi phí, với mức độ ảnh hưởng trung bình từ 3.8 đến 4.1.

  4. Yếu tố tài chính và biến động vật tư ảnh hưởng đáng kể: Khó khăn tài chính của chủ đầu tư và nhà thầu, biến động giá vật liệu, chi phí vận chuyển cao được đánh giá có mức độ ảnh hưởng trung bình trên 3.5, làm tăng rủi ro chi phí vượt dự toán.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây, như Akintoye (1994) và Nida Azhar (2008), khi nhấn mạnh vai trò của thiết kế chưa hoàn chỉnh và thay đổi thiết kế trong quá trình thi công là nguyên nhân chính gây gia tăng chi phí. Việc thiếu sự phối hợp thông tin giữa các bên liên quan làm tăng rủi ro phát sinh chi phí không lường trước.

Ngoài ra, năng lực quản lý dự án và công tác giám sát yếu kém cũng là nguyên nhân phổ biến, tương tự như kết quả nghiên cứu của Long (2008) và Enshassi (2009). Yếu tố tài chính và biến động giá vật tư được xác nhận là những thách thức lớn trong bối cảnh thị trường xây dựng Việt Nam hiện nay.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng trung bình của từng nhóm nhân tố, giúp trực quan hóa các yếu tố cần ưu tiên kiểm soát trong quản lý dự án D&B.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phối hợp và hoàn thiện thiết kế trước thi công: Chủ đầu tư và tổng thầu cần thiết lập quy trình trao đổi thông tin chặt chẽ, hoàn thiện thiết kế cơ sở và kỹ thuật trước khi triển khai thi công để giảm thiểu thay đổi phát sinh. Thời gian thực hiện: ngay từ giai đoạn chuẩn bị dự án; Chủ thể: Chủ đầu tư và nhà thầu thiết kế.

  2. Nâng cao năng lực quản lý dự án và giám sát thi công: Đào tạo chuyên sâu cho đội ngũ quản lý dự án, tăng cường giám sát chất lượng và tiến độ thi công nhằm hạn chế sai sót và công việc làm lại. Thời gian: trong suốt quá trình thi công; Chủ thể: Ban quản lý dự án và nhà thầu thi công.

  3. Xây dựng kế hoạch tài chính và dự phòng hợp lý: Chủ đầu tư và nhà thầu cần phối hợp xây dựng kế hoạch tài chính chi tiết, dự phòng rủi ro biến động giá vật tư và chi phí phát sinh, đảm bảo nguồn vốn ổn định trong suốt quá trình thực hiện. Thời gian: trước khi ký hợp đồng; Chủ thể: Chủ đầu tư và nhà thầu tổng thầu.

  4. Áp dụng công nghệ quản lý dự án hiện đại: Sử dụng phần mềm quản lý dự án, BIM để tăng cường kiểm soát tiến độ, chi phí và phối hợp thiết kế - thi công hiệu quả hơn. Thời gian: áp dụng từ giai đoạn thiết kế đến thi công; Chủ thể: Nhà thầu tổng thầu và ban quản lý dự án.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư dự án xây dựng cao tầng: Giúp nhận diện các rủi ro chi phí, xây dựng chiến lược quản lý và kiểm soát chi phí hiệu quả, giảm thiểu tranh chấp và tăng hiệu quả đầu tư.

  2. Nhà thầu tổng thầu thiết kế & thi công: Cung cấp cơ sở khoa học để cải tiến quy trình thiết kế và thi công, nâng cao năng lực quản lý dự án, giảm thiểu phát sinh chi phí không mong muốn.

  3. Các chuyên gia tư vấn quản lý dự án: Hỗ trợ trong việc đánh giá rủi ro chi phí, đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp cho các dự án áp dụng mô hình D&B.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý xây dựng: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích nhân tố và thực trạng quản lý chi phí trong các dự án xây dựng hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương thức Thiết kế & Thi công (D&B) khác gì so với DBB truyền thống?
    D&B là mô hình tổng thầu chịu trách nhiệm cả thiết kế và thi công, giúp giảm rủi ro, tăng hiệu quả phối hợp, trong khi DBB phân chia rõ ràng giữa thiết kế và thi công với các hợp đồng riêng biệt.

  2. Những nhân tố nào gây gia tăng chi phí phổ biến nhất trong dự án D&B?
    Thiết kế chưa hoàn thiện, thay đổi thiết kế, năng lực quản lý dự án kém, công việc làm lại và biến động giá vật tư là những nhân tố chính gây gia tăng chi phí.

  3. Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro chi phí trong dự án cao tầng theo mô hình D&B?
    Tăng cường phối hợp thiết kế, nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch tài chính hợp lý và áp dụng công nghệ quản lý dự án hiện đại là các giải pháp hiệu quả.

  4. Phân tích nhân tố chính (PCA) được sử dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
    PCA giúp rút gọn số lượng biến khảo sát thành các nhóm nhân tố chính có ảnh hưởng tương đồng, từ đó xác định các yếu tố quan trọng nhất tác động đến chi phí dự án.

  5. Tại sao việc kiểm tra độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha lại quan trọng?
    Độ tin cậy đảm bảo các câu hỏi khảo sát đo lường nhất quán và chính xác các khía cạnh của nhân tố nghiên cứu, giúp kết quả phân tích có giá trị và đáng tin cậy.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 7 nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến chi phí gia tăng trong các dự án cao tầng theo mô hình Thiết kế & Thi công tại Việt Nam.
  • Nhóm nhân tố Thiết kế và Thi công có mức độ ảnh hưởng cao nhất, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến thiết kế chưa hoàn chỉnh và thay đổi thiết kế.
  • Năng lực quản lý dự án, biến động giá vật tư và khó khăn tài chính cũng là những nguyên nhân quan trọng gây gia tăng chi phí.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện thiết kế, nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch tài chính và ứng dụng công nghệ quản lý hiện đại.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho chủ đầu tư, nhà thầu và các bên liên quan trong việc kiểm soát chi phí và nâng cao hiệu quả dự án.

Next steps: Áp dụng các giải pháp đề xuất vào các dự án thực tế, tiếp tục nghiên cứu ảnh hưởng của điều khoản hợp đồng và mô hình tính toán đơn giá thi công để hoàn thiện quản lý chi phí.

Call to action: Các bên liên quan trong ngành xây dựng nên phối hợp chặt chẽ, áp dụng các phương pháp quản lý hiện đại và đào tạo nâng cao năng lực để kiểm soát chi phí hiệu quả trong các dự án cao tầng theo mô hình D&B.