Tổng quan nghiên cứu

Thuế đóng vai trò thiết yếu trong việc điều tiết kinh tế và là nguồn thu chính của ngân sách nhà nước. Tại thành phố Cam Ranh, Khánh Hòa, nguồn thu ngân sách từ thuế đã tăng trưởng ổn định qua các năm, với số thu gần 250 tỷ đồng năm 2016, tăng lên gần 335 tỷ đồng năm 2018. Tuy nhiên, tỷ lệ doanh nghiệp có hành vi không tuân thủ thuế cũng gia tăng từ 20 trường hợp năm 2014 lên 33 trường hợp năm 2018, đặt ra thách thức lớn cho công tác quản lý thuế tại địa phương. Nghiên cứu này nhằm phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế của các doanh nghiệp tại thành phố Cam Ranh trong giai đoạn 2015-2018, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu bao gồm: đánh giá thực trạng hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp; xác định và đo lường mức độ tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi này; đề xuất hàm ý quản trị phù hợp cho Chi cục Thuế thành phố Cam Ranh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp đang hoạt động và công chức thuế tại Chi cục Thuế thành phố Cam Ranh trong khoảng thời gian từ tháng 9/2018 đến tháng 3/2019. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách thuế và nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, thanh tra thuế, góp phần tăng cường nguồn thu ngân sách và thúc đẩy sự phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về hành vi tuân thủ thuế, trong đó có định nghĩa của OECD (2004) về tuân thủ thuế là phạm vi mà người nộp thuế hoàn thành các nghĩa vụ thuế của mình. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Tuân thủ thuế: Hành vi chấp hành đầy đủ, chính xác và đúng hạn các nghĩa vụ thuế theo quy định pháp luật.
  • Thuế suất (TS): Mức thuế phải nộp trên đơn vị khối lượng chịu thuế, ảnh hưởng trực tiếp đến động cơ tuân thủ.
  • Tính đơn giản của thủ tục kê khai (DG): Mức độ dễ dàng, thuận tiện trong việc thực hiện các thủ tục thuế, tác động đến chi phí tuân thủ.
  • Niềm tin vào sự liêm chính của Chi cục Thuế (NT): Mức độ tin tưởng của người nộp thuế vào đạo đức và công bằng của cơ quan thuế.
  • Tổ chức hoạt động nghiệp vụ của Chi cục Thuế (NV): Hiệu quả và chuyên nghiệp trong các hoạt động quản lý thuế.
  • Tổ chức hoạt động kiểm tra (KT): Mức độ kiểm tra, thanh tra thuế nhằm phát hiện và xử lý vi phạm.
  • Hình thức cưỡng chế và hình phạt (HT): Các biện pháp cưỡng chế và xử phạt nhằm đảm bảo tuân thủ.
  • Kỹ năng của công chức thuế (KN): Năng lực chuyên môn và kỹ năng nghiệp vụ của cán bộ thuế.

Mô hình nghiên cứu được xây dựng dựa trên các yếu tố trên nhằm đo lường tác động của từng nhân tố đến hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp tại Cam Ranh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 155 doanh nghiệp và 32 công chức thuế tại Chi cục Thuế thành phố Cam Ranh. Phương pháp lấy mẫu xác suất được áp dụng để đảm bảo tính đại diện. Bảng câu hỏi khảo sát được xây dựng dựa trên kết quả nghiên cứu định tính với hai nhóm thảo luận tập trung gồm công chức thuế và doanh nghiệp.

Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS với các kỹ thuật: kiểm định độ tin cậy thang đo (Cronbach’s Alpha), phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc thang đo, và hồi quy tuyến tính để kiểm định mức độ tác động của các nhân tố đến hành vi tuân thủ thuế. Quá trình nghiên cứu diễn ra từ tháng 9/2018 đến tháng 3/2019, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức hoạt động kiểm tra (KT) có tác động tích cực mạnh mẽ đến hành vi tuân thủ thuế, với hệ số hồi quy chuẩn hóa cao, cho thấy việc tăng cường kiểm tra giúp nâng cao ý thức tuân thủ của doanh nghiệp. Tỷ lệ doanh nghiệp được kiểm tra tại trụ sở đạt khoảng 9,5% trong giai đoạn 2016-2018.

  2. Hình thức cưỡng chế và hình phạt (HT) cũng có ảnh hưởng tích cực, góp phần răn đe và ngăn ngừa hành vi vi phạm thuế. Các biện pháp cưỡng chế như dừng bán hóa đơn, đình chỉ kinh doanh được áp dụng hiệu quả, giảm tỷ lệ nợ thuế.

  3. Thuế suất (TS) có tác động tích cực đến tuân thủ, tuy nhiên mức thuế suất quá cao có thể kích thích hành vi trốn thuế. Nghiên cứu cho thấy sự cân bằng trong chính sách thuế là cần thiết để duy trì mức độ tuân thủ ổn định.

  4. Tính đơn giản của thủ tục kê khai (DG) được đánh giá là yếu tố quan trọng, thủ tục càng đơn giản, doanh nghiệp càng dễ dàng tuân thủ. Các thủ tục phức tạp làm tăng chi phí tuân thủ và khả năng vi phạm.

  5. Niềm tin vào sự liêm chính của Chi cục Thuế (NT) có ảnh hưởng tích cực đến hành vi tuân thủ, thể hiện qua sự tin tưởng của doanh nghiệp vào công bằng và minh bạch trong quản lý thuế.

  6. Tổ chức hoạt động nghiệp vụ của Chi cục Thuế (NV) và kỹ năng của công chức thuế (KN) cũng đóng vai trò quan trọng, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình thực hiện nghĩa vụ thuế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, khẳng định vai trò then chốt của hoạt động kiểm tra, cưỡng chế và sự minh bạch trong quản lý thuế đối với hành vi tuân thủ. Việc áp dụng mô hình hồi quy tuyến tính giúp định lượng mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố, từ đó cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách quản lý thuế.

Biểu đồ phân tích hồi quy có thể minh họa rõ ràng mức độ tác động của từng yếu tố, trong đó tổ chức hoạt động kiểm tra và hình thức cưỡng chế có hệ số tác động cao nhất, tiếp theo là thuế suất và tính đơn giản của thủ tục kê khai. Bảng số liệu thống kê mô tả cũng cho thấy tỷ lệ nợ thuế giảm dần khi các biện pháp kiểm tra và cưỡng chế được tăng cường.

Nguyên nhân của các tác động này được giải thích bởi việc kiểm tra và cưỡng chế tạo ra áp lực pháp lý, đồng thời nâng cao nhận thức và trách nhiệm của doanh nghiệp. Niềm tin vào sự liêm chính và kỹ năng công chức thuế giúp giảm thiểu các hành vi gian lận, đồng thời thủ tục đơn giản giảm chi phí tuân thủ, thúc đẩy sự tự giác.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tổ chức hoạt động kiểm tra thuế: Cần nâng tỷ lệ doanh nghiệp được kiểm tra tại trụ sở lên ít nhất 15% trong vòng 2 năm tới, tập trung vào các doanh nghiệp có rủi ro cao. Chi cục Thuế phối hợp với các phòng ban liên quan để xây dựng kế hoạch kiểm tra hiệu quả.

  2. Cải thiện hình thức cưỡng chế và xử phạt: Áp dụng các biện pháp cưỡng chế nghiêm minh, công khai minh bạch các trường hợp vi phạm để tạo hiệu ứng răn đe. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Chi cục Thuế chủ trì phối hợp với cơ quan chức năng.

  3. Đơn giản hóa thủ tục kê khai thuế: Rà soát, cải tiến quy trình kê khai, áp dụng công nghệ thông tin để giảm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp. Mục tiêu giảm 20% thời gian kê khai trong 18 tháng, do Chi cục Thuế phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông thực hiện.

  4. Nâng cao niềm tin và sự liêm chính của cơ quan thuế: Tổ chức các chương trình đào tạo, nâng cao đạo đức nghề nghiệp cho công chức thuế, đồng thời tăng cường công khai minh bạch thông tin quản lý thuế. Thời gian triển khai liên tục, do Chi cục Thuế và các tổ chức liên quan phối hợp thực hiện.

  5. Phát triển kỹ năng chuyên môn cho công chức thuế: Đào tạo nâng cao kỹ năng nghiệp vụ, kỹ năng giao tiếp và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ thuế nhằm hỗ trợ doanh nghiệp tốt hơn. Kế hoạch đào tạo hàng năm, do Chi cục Thuế phối hợp với các trung tâm đào tạo chuyên ngành tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ Chi cục Thuế thành phố Cam Ranh: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách quản lý thuế, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, thanh tra và cưỡng chế thuế.

  2. Các nhà hoạch định chính sách thuế tại tỉnh Khánh Hòa: Tham khảo để điều chỉnh chính sách thuế phù hợp với đặc thù địa phương, tăng cường nguồn thu ngân sách và thúc đẩy sự phát triển kinh tế.

  3. Doanh nghiệp hoạt động tại Cam Ranh: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế, từ đó chủ động thực hiện nghĩa vụ thuế đúng quy định, giảm thiểu rủi ro pháp lý.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Tài chính – Thuế: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, mô hình phân tích và thực trạng tuân thủ thuế tại địa phương, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hành vi tuân thủ thuế là gì?
    Hành vi tuân thủ thuế là việc người nộp thuế thực hiện đầy đủ, chính xác và đúng hạn các nghĩa vụ thuế theo quy định pháp luật, bao gồm đăng ký, kê khai, tính thuế và nộp thuế.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp?
    Các nhân tố chính gồm thuế suất, tính đơn giản của thủ tục kê khai, niềm tin vào sự liêm chính của cơ quan thuế, tổ chức hoạt động nghiệp vụ và kiểm tra của cơ quan thuế, hình thức cưỡng chế và hình phạt, cùng kỹ năng của công chức thuế.

  3. Tại sao tổ chức hoạt động kiểm tra lại quan trọng?
    Hoạt động kiểm tra giúp phát hiện kịp thời các hành vi vi phạm, tạo áp lực pháp lý và nâng cao ý thức tuân thủ của doanh nghiệp, từ đó giảm thiểu thất thoát thuế.

  4. Làm thế nào để đơn giản hóa thủ tục kê khai thuế?
    Bằng cách áp dụng công nghệ thông tin, cải tiến quy trình, giảm bớt các bước không cần thiết và hướng dẫn rõ ràng cho người nộp thuế, giúp họ dễ dàng thực hiện nghĩa vụ thuế.

  5. Niềm tin vào sự liêm chính của cơ quan thuế ảnh hưởng thế nào đến doanh nghiệp?
    Khi doanh nghiệp tin tưởng vào sự công bằng và minh bạch của cơ quan thuế, họ có xu hướng tuân thủ tự nguyện hơn, giảm thiểu hành vi gian lận và trốn thuế.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định 7 nhân tố chính ảnh hưởng tích cực đến hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp tại Cam Ranh: tổ chức hoạt động kiểm tra, hình thức cưỡng chế và hình phạt, thuế suất, tính đơn giản của thủ tục kê khai, niềm tin vào sự liêm chính, tổ chức hoạt động nghiệp vụ và kỹ năng công chức thuế.
  • Tỷ lệ doanh nghiệp được kiểm tra tại trụ sở còn thấp (9,5%), cần tăng cường để nâng cao hiệu quả quản lý thuế.
  • Thủ tục kê khai thuế phức tạp làm tăng chi phí tuân thủ, ảnh hưởng tiêu cực đến hành vi tuân thủ.
  • Niềm tin và sự liêm chính của cơ quan thuế đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy tuân thủ tự nguyện.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, cải cách thủ tục hành chính, nâng cao năng lực công chức thuế và tăng cường niềm tin của doanh nghiệp.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để đánh giá hiệu quả chính sách.

Call to action: Các cơ quan quản lý thuế và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ để xây dựng môi trường thuế minh bạch, công bằng và thuận lợi, góp phần phát triển kinh tế bền vững tại thành phố Cam Ranh.