Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, tiếng Anh ngày càng trở nên quan trọng, đặc biệt tại Việt Nam, nơi tiếng Anh mở ra nhiều cơ hội trong học tập, việc làm và giao lưu quốc tế. Tuy nhiên, kỹ năng viết tiếng Anh, đặc biệt trong môi trường học tập tiếng Anh như ngoại ngữ (EFL), vẫn là thách thức lớn đối với sinh viên. Theo ước tính, nhiều sinh viên chuyên ngành tiếng Anh tại Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Huế (HUFL) gặp khó khăn trong việc tổ chức ý tưởng, sử dụng ngôn ngữ phù hợp và đạt được sự mạch lạc trong bài viết. Nghiên cứu này nhằm điều tra nhận thức và thực tiễn áp dụng các hoạt động dựa trên diễn ngôn (discourse-based activities) trong giảng dạy kỹ năng viết cho sinh viên chuyên ngành tiếng Anh tại HUFL trong năm 2019.
Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu gồm: (1) khám phá nhận thức của giáo viên về việc áp dụng các hoạt động dựa trên diễn ngôn trong dạy viết; (2) khảo sát thực tiễn sử dụng các hoạt động này trong lớp học; (3) đề xuất các giải pháp hiệu quả để tích hợp hoạt động dựa trên diễn ngôn trong giảng dạy viết tiếng Anh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 30 giáo viên thuộc các khoa tiếng Anh và tiếng Anh chuyên ngành tại HUFL, với dữ liệu thu thập qua bảng hỏi, phỏng vấn và quan sát lớp học. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cái nhìn sâu sắc về việc ứng dụng phương pháp dựa trên diễn ngôn trong giảng dạy viết EFL, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển năng lực ngôn ngữ cho sinh viên.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực giao tiếp và năng lực diễn ngôn trong ngôn ngữ học hiện đại. Theo Canale và Swain (1980), năng lực giao tiếp bao gồm năng lực ngữ pháp, năng lực chiến lược và năng lực xã hội-ngôn ngữ, trong đó năng lực diễn ngôn là khả năng tổ chức và kết nối các câu thành một văn bản mạch lạc, phù hợp mục đích giao tiếp. Celce-Murcia, Dörnyei và Thurrell (1995) nhấn mạnh năng lực diễn ngôn là trung tâm của năng lực giao tiếp, liên kết các khía cạnh ngôn ngữ, hành động và xã hội văn hóa.
Ba khái niệm chính được tập trung trong nghiên cứu gồm: (1) Tính liên kết và mạch lạc (Cohesion and Coherence) – các thiết bị ngữ pháp và từ vựng giúp kết nối câu và đoạn văn; (2) Thể loại văn bản (Genre) – các kiểu văn bản với mục đích giao tiếp và cấu trúc đặc trưng; (3) Cấu trúc diễn ngôn (Discourse Structure) – cách tổ chức ý tưởng và thông tin trong văn bản. Các hoạt động dựa trên diễn ngôn nhằm phát triển nhận thức và kỹ năng vận dụng các khía cạnh này trong viết.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed methods), kết hợp phân tích định lượng và định tính nhằm tối ưu hóa ưu điểm và hạn chế của từng phương pháp. Cỡ mẫu gồm 30 giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu mạng lưới (purposive network sampling) để đảm bảo tính chuyên môn và kinh nghiệm giảng dạy viết. Dữ liệu định lượng thu thập qua bảng hỏi gồm 14 câu hỏi về nhận thức, thực hành và đề xuất; dữ liệu định tính thu thập qua phỏng vấn bán cấu trúc với 5 giáo viên và quan sát 5 lớp học viết.
Quy trình thu thập dữ liệu gồm gửi bảng hỏi qua email, phỏng vấn trực tiếp tại nơi làm việc và quan sát lớp học kéo dài 45 phút mỗi buổi. Phân tích dữ liệu định lượng sử dụng thống kê mô tả với phần mềm Excel, trình bày qua biểu đồ và bảng số liệu. Dữ liệu định tính được phân loại và tổng hợp theo phương pháp phân tích nội dung, giúp làm rõ các kết quả định lượng và cung cấp bối cảnh thực tiễn.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Khó khăn của sinh viên trong viết tiếng Anh: 83,3% giáo viên đánh giá sinh viên gặp khó khăn lớn ở các kỹ năng tổ chức ý tưởng như tính mạch lạc và liên kết đoạn văn, trong khi các kỹ năng ngữ pháp và từ vựng được xem là ít khó khăn hơn. Ví dụ, 60% giáo viên cho rằng “cấu trúc câu” là khó nhất, tiếp theo là “liên kết đoạn” và “mạch lạc văn bản”.
Nhận thức của giáo viên về diễn ngôn và hoạt động dựa trên diễn ngôn: 73,3% giáo viên cho biết họ “khá quen thuộc” hoặc “rất quen thuộc” với khái niệm diễn ngôn và các hoạt động liên quan. 86,7% đồng ý rằng kiến thức diễn ngôn liên quan đến việc nghiên cứu ngôn ngữ trong bối cảnh sử dụng thực tế. Tuy nhiên, 16,7% vẫn cho rằng kiến thức diễn ngôn chỉ phù hợp với người học trình độ cao, phản ánh quan điểm đa dạng về phạm vi áp dụng.
Tầm quan trọng của các khía cạnh diễn ngôn trong dạy viết: 90% giáo viên đánh giá việc tích hợp kiến thức về tính liên kết và mạch lạc là “cần thiết” trong giảng dạy viết. Các khía cạnh khác như thể loại văn bản và ngữ dụng cũng được đánh giá quan trọng nhưng với tỷ lệ thấp hơn (tương ứng 70% và 53,3%).
Thực tiễn áp dụng các hoạt động dựa trên diễn ngôn: 76,7% giáo viên thường xuyên sử dụng các hoạt động như xây dựng văn bản dựa trên mẫu, phân tích diễn ngôn, thảo luận có định hướng và bài tập điền khuyết. Việc sử dụng các hoạt động này trong dạy viết chiếm tỷ lệ cao nhất so với các kỹ năng khác, với 40% giáo viên sử dụng “rất thường xuyên” và 36,7% “thường xuyên”.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy giáo viên tại HUFL nhận thức rõ vai trò quan trọng của kiến thức diễn ngôn trong việc phát triển kỹ năng viết, đặc biệt là các khía cạnh tổ chức và giao tiếp của văn bản. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy việc dạy viết không chỉ tập trung vào ngữ pháp mà còn cần phát triển năng lực diễn ngôn để giúp người học viết văn bản có tính mạch lạc và phù hợp với mục đích giao tiếp.
Việc sinh viên gặp khó khăn chủ yếu ở khía cạnh tổ chức ý tưởng và mạch lạc phản ánh thực trạng giảng dạy truyền thống tại Việt Nam, nơi ngữ pháp và từ vựng vẫn được ưu tiên hơn. Sự thiếu hụt kiến thức về diễn ngôn khiến sinh viên khó vận dụng ngôn ngữ một cách linh hoạt và hiệu quả trong văn bản dài.
Mặc dù phần lớn giáo viên quen thuộc và áp dụng các hoạt động dựa trên diễn ngôn, vẫn còn tồn tại sự khác biệt về mức độ hiểu biết và cách thức triển khai, đặc biệt với các hoạt động liên quan đến ngữ dụng và bối cảnh xã hội của văn bản. Điều này gợi ý cần có sự hỗ trợ và đào tạo chuyên sâu hơn cho giáo viên để nâng cao hiệu quả giảng dạy.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên theo từng mức độ khó khăn của sinh viên, biểu đồ tròn về mức độ quen thuộc với các hoạt động dựa trên diễn ngôn, và bảng tổng hợp tần suất sử dụng các hoạt động trong giảng dạy viết.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng giáo viên về kiến thức diễn ngôn: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về lý thuyết và thực hành các hoạt động dựa trên diễn ngôn nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng giảng dạy, đặc biệt chú trọng các khía cạnh ngữ dụng và bối cảnh xã hội của văn bản. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; chủ thể: Ban giám hiệu và phòng đào tạo HUFL.
Phát triển và cập nhật giáo trình tích hợp hoạt động dựa trên diễn ngôn: Xây dựng tài liệu giảng dạy có nội dung phong phú về các thể loại văn bản, cấu trúc diễn ngôn và bài tập thực hành đa dạng, giúp sinh viên phát triển toàn diện kỹ năng viết. Thời gian: 1 năm; chủ thể: nhóm biên soạn giáo trình và giảng viên chuyên môn.
Tăng cường áp dụng các hoạt động dựa trên diễn ngôn trong lớp học: Khuyến khích giáo viên sử dụng các hoạt động như phân tích văn bản mẫu, thảo luận có định hướng, bài tập điền khuyết và xây dựng văn bản dựa trên mẫu để phát triển kỹ năng tổ chức và giao tiếp trong viết. Thời gian: áp dụng ngay trong các học kỳ tiếp theo; chủ thể: giáo viên bộ môn.
Xây dựng hệ thống đánh giá kỹ năng viết dựa trên tiêu chí diễn ngôn: Thiết kế các công cụ đánh giá chú trọng đến tính mạch lạc, liên kết, phù hợp thể loại và mục đích giao tiếp của văn bản nhằm phản ánh chính xác năng lực viết của sinh viên. Thời gian: 6 tháng; chủ thể: phòng khảo thí và giảng viên.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên tiếng Anh tại các trường đại học và cao đẳng: Nghiên cứu cung cấp kiến thức và phương pháp thực tiễn giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng viết, đặc biệt trong việc tích hợp hoạt động dựa trên diễn ngôn.
Nhà quản lý giáo dục và cán bộ xây dựng chương trình đào tạo: Tài liệu giúp hiểu rõ vai trò của diễn ngôn trong giảng dạy viết, từ đó điều chỉnh chương trình và chính sách đào tạo phù hợp với nhu cầu thực tế.
Sinh viên chuyên ngành ngôn ngữ Anh và sư phạm tiếng Anh: Nghiên cứu là nguồn tham khảo quý giá để phát triển năng lực nghiên cứu và áp dụng phương pháp giảng dạy hiện đại trong tương lai.
Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực ngôn ngữ học ứng dụng và giáo dục ngôn ngữ: Luận văn cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về việc áp dụng lý thuyết diễn ngôn trong giảng dạy viết EFL tại Việt Nam, mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo.
Câu hỏi thường gặp
Hoạt động dựa trên diễn ngôn là gì?
Hoạt động dựa trên diễn ngôn là các bài tập và phương pháp giảng dạy tập trung vào việc sử dụng ngôn ngữ trong bối cảnh thực tế, giúp người học phát triển khả năng tổ chức và kết nối các câu thành văn bản mạch lạc, phù hợp mục đích giao tiếp. Ví dụ như phân tích văn bản mẫu, xây dựng văn bản dựa trên mẫu, thảo luận có định hướng.Tại sao kỹ năng viết tiếng Anh lại khó đối với sinh viên EFL?
Viết tiếng Anh đòi hỏi không chỉ kiến thức ngữ pháp và từ vựng mà còn khả năng tổ chức ý tưởng, sử dụng các thiết bị liên kết và hiểu biết về thể loại văn bản. Sinh viên thường gặp khó khăn trong việc kết nối câu, phát triển luận điểm và viết phù hợp với mục đích giao tiếp, do thiếu kiến thức diễn ngôn và thói quen tư duy theo ngôn ngữ mẹ đẻ.Làm thế nào để giáo viên có thể áp dụng hiệu quả các hoạt động dựa trên diễn ngôn?
Giáo viên cần được đào tạo bài bản về lý thuyết diễn ngôn và các kỹ thuật giảng dạy liên quan, đồng thời sử dụng đa dạng các hoạt động như phân tích văn bản mẫu, thảo luận nhóm, bài tập điền khuyết và xây dựng văn bản theo mẫu. Việc lồng ghép các hoạt động này vào chương trình học một cách hợp lý sẽ giúp sinh viên phát triển kỹ năng viết toàn diện.Các hoạt động dựa trên diễn ngôn có phù hợp với mọi trình độ học viên không?
Theo nghiên cứu, hoạt động dựa trên diễn ngôn có thể được điều chỉnh phù hợp với nhiều trình độ khác nhau. Với người học trình độ thấp, tập trung vào các hoạt động đơn giản như nhận diện cấu trúc văn bản và từ vựng; với người học trình độ cao hơn, có thể mở rộng sang phân tích sâu về ngữ dụng và bối cảnh xã hội của văn bản.Nghiên cứu này có thể áp dụng ở những môi trường giáo dục khác không?
Mặc dù nghiên cứu tập trung vào HUFL, các kết quả và đề xuất có tính ứng dụng rộng rãi trong các trường đại học và cao đẳng dạy tiếng Anh tại Việt Nam và các nước có môi trường EFL tương tự. Tuy nhiên, cần điều chỉnh phù hợp với đặc điểm và nhu cầu của từng địa phương.
Kết luận
- Giáo viên tại HUFL nhận thức tích cực về vai trò của các hoạt động dựa trên diễn ngôn trong phát triển kỹ năng viết tiếng Anh cho sinh viên chuyên ngành.
- Sinh viên gặp nhiều khó khăn chủ yếu ở khía cạnh tổ chức ý tưởng và mạch lạc văn bản, hơn là ngữ pháp và từ vựng.
- Các hoạt động dựa trên diễn ngôn được áp dụng khá thường xuyên trong giảng dạy viết, tập trung vào phát triển kỹ năng tổ chức và giao tiếp trong văn bản.
- Cần tăng cường đào tạo giáo viên, phát triển giáo trình và hệ thống đánh giá phù hợp để nâng cao hiệu quả giảng dạy viết dựa trên diễn ngôn.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực tiễn và mở rộng nghiên cứu sang các môi trường giáo dục khác.
Hành động ngay: Các nhà quản lý và giáo viên nên xem xét áp dụng các hoạt động dựa trên diễn ngôn trong chương trình giảng dạy viết để nâng cao năng lực viết tiếng Anh cho sinh viên, đồng thời tiếp tục nghiên cứu và chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn.