Luận án tiến sĩ: Đối chiếu ngữ nghĩa giới từ không gian trong tiếng Anh và tiếng Việt

• Tác giả: Lê Thị Hải Chi
• Người hướng dẫn: GS. Nguyễn Văn Hiệp
• Trường học: Học viện Khoa học Xã hội
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ học so sánh, đối chiếu
• Đề tài: Đối Chiếu Ngữ Nghĩa Của Các Giới Từ Không Gian “OUT, IN, UP, DOWN” Trong Tiếng Anh Với “RA, VÀO, LÊN, XUỐNG” Trong Tiếng Việt Theo Cách Tiếp Cận Của Ngôn Ngữ Học Tri Nhận
• Loại tài liệu: luận án
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT
• 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
• 1.2. Tình hình nghiên cứu về ngữ nghĩa của từ và sự mở rộng, phát triển ngữ nghĩa của từ
• 1.3. Tình hình nghiên cứu về ngữ nghĩa và sự mở rộng, phát triển ngữ nghĩa của giới từ không gian theo cách tiếp cận truyền thống
• 1.4. Tình hình nghiên cứu về ngữ nghĩa và sự mở rộng, phát triển ngữ nghĩa của giới từ không gian theo cách tiếp cận của ngôn ngữ học tri nhận
• 1.5. Về ngôn ngữ học so sánh, đối chiếu và nghiên cứu đối chiếu ngữ nghĩa và tương đương về ngữ nghĩa của từ giữa các ngôn ngữ
• 1.6. Ngữ nghĩa của từ và sự mở rộng, phát triển ngữ nghĩa của từ theo cách tiếp cận của ngôn ngữ học tri nhận
• 1.7. Khái quát về giới từ và giới từ không gian trong tiếng Anh và tiếng Việt
• 1.8. Một số khái niệm liên quan đến giới từ không gian theo cách tiếp cận của ngôn ngữ học tri nhận
• 1.9. Vai trò của tri thức bách khoa trong việc hiểu ngữ nghĩa của giới từ không gian
• 1.10. Nghiệm thân và giới từ không gian nhìn từ góc độ nghiệm thân
• 1.11. Phạm trù tỏa tia
• 1.12. Tiểu kết Chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: NGỮ NGHĨA CỦA CÁC GIỚI TỪ KHÔNG GIAN “OUT, IN, UP, DOWN” TRONG TIẾNG ANH THEO CÁCH TIẾP CẬN CỦA NGÔN NGỮ HỌC TRI NHẬN
• 2.1. Ngữ nghĩa của giới từ không gian OUT
• 2.2. Nghĩa gốc và các nghĩa phái sinh của giới từ không gian OUT
• 2.3. Sự mở rộng, phát triển ngữ nghĩa của giới từ không gian OUT
• 2.4. Sơ đồ tỏa tia của giới từ không gian OUT
• 2.5. Ngữ nghĩa của giới từ không gian IN
• 2.6. Nghĩa gốc và các nghĩa phái sinh của giới từ không gian IN
• 2.7. Sự mở rộng, phát triển ngữ nghĩa của giới từ không gian IN
• 2.8. Sơ đồ tỏa tia của giới từ không gian IN
• 2.9. Ngữ nghĩa của giới từ không gian UP
• 2.10. Nghĩa gốc và các nghĩa phái sinh của giới từ không gian UP
• 2.11. Sự mở rộng, phát triển ngữ nghĩa của giới từ không gian UP
• 2.12. Sơ đồ tỏa tia của giới từ không gian UP
• 2.13. Ngữ nghĩa của giới từ không gian DOWN
• 2.14. Nghĩa gốc và các nghĩa phái sinh của giới từ không gian DOWN
• 2.15. Sự mở rộng, phát triển ngữ nghĩa của giới từ không gian DOWN
• 2.16. Sơ đồ tỏa tia của giới từ không gian DOWN
• 2.17. Tiểu kết Chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: NGỮ NGHĨA CỦA CÁC BIỂU HIỆN TƯƠNG ĐƯƠNG “RA, VÀO, LÊN, XUỐNG” TRONG TIẾNG VIỆT THEO CÁCH TIẾP CẬN CỦA NGÔN NGỮ HỌC TRI NHẬN
• 3.1. Dẫn nhập
• 3.2. Ngữ nghĩa của biểu hiện tương đương RA
• 3.3. Các nội dung ý niệm được thể hiện qua biểu hiện tương đương RA
• 3.4. Sự mở rộng, phát triển ngữ nghĩa của biểu hiện tương đương RA
• 3.5. Sơ đồ tỏa tia của từ không gian RA
• 3.6. Ngữ nghĩa của biểu hiện tương đương VÀO
• 3.7. Các nội dung ý niệm được thể hiện qua biểu hiện tương đương VÀO
• 3.8. Sự mở rộng, phát triển ngữ nghĩa của biểu hiện tương đương VÀO
• 3.9. Sơ đồ tỏa tia của từ không gian VÀO
• 3.10. Ngữ nghĩa của biểu hiện tương đương LÊN
• 3.11. Các nội dung ý niệm được thể hiện qua biểu hiện tương đương LÊN
• 3.12. Sự mở rộng, phát triển ngữ nghĩa của biểu hiện tương đương LÊN
• 3.13. Sơ đồ tỏa tia của từ không gian LÊN
• 3.14. Ngữ nghĩa của biểu hiện tương đương XUỐNG
• 3.15. Các nội dung ý niệm được thể hiện qua biểu hiện tương đương XUỐNG
• 3.16. Sự mở rộng, phát triển ngữ nghĩa của biểu hiện tương đương XUỐNG
• 3.17. Sơ đồ tỏa tia của từ không gian XUỐNG
• 3.18. Tiểu kết Chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: ĐỐI CHIẾU NGỮ NGHĨA CỦA CÁC GIỚI TỪ KHÔNG GIAN “OUT, IN, UP, DOWN” TRONG TIẾNG ANH VỚI CÁC BIỂU HIỆN TƯƠNG ĐƯƠNG “RA, VÀO, LÊN, XUỐNG” TRONG TIẾNG VIỆT THEO CÁCH TIẾP CẬN CỦA NGÔN NGỮ HỌC TRI NHẬN
• 4.1. Đối chiếu ngữ nghĩa của giới từ không gian OUT trong tiếng Anh với RA trong tiếng Việt
• 4.2. Điểm giống nhau
• 4.3. Điểm khác nhau
• 4.4. Bảng tổng hợp đối chiếu ngữ nghĩa của giới từ không gian OUT trong tiếng Anh với RA trong tiếng Việt
• 4.5. Đối chiếu ngữ nghĩa của giới từ không gian IN trong tiếng Anh với VÀO trong tiếng Việt
• 4.6. Điểm giống nhau
• 4.7. Điểm khác nhau
• 4.8. Bảng tổng hợp đối chiếu ngữ nghĩa của giới từ không gian IN trong tiếng Anh với VÀO trong tiếng Việt
• 4.9. Đối chiếu ngữ nghĩa của giới từ không gian UP trong tiếng Anh với LÊN trong tiếng Việt
• 4.10. Điểm giống nhau
• 4.11. Điểm khác nhau
• 4.12. Bảng tổng hợp đối chiếu ngữ nghĩa của giới từ không gian UP trong tiếng Anh với LÊN trong tiếng Việt
• 4.13. Đối chiếu ngữ nghĩa của giới từ không gian DOWN trong tiếng Anh với XUỐNG trong tiếng Việt
• 4.14. Điểm giống nhau
• 4.15. Điểm khác nhau
• 4.16. Bảng tổng hợp đối chiếu ngữ nghĩa của giới từ không gian DOWN trong tiếng Anh với XUỐNG trong tiếng Việt
• 4.17. Tiểu kết Chương 4
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1 – NHỮNG ĐỘNG TỪ ĐI VỚI OUT
• PHỤ LỤC 2 – NHỮNG ĐỘNG TỪ ĐI VỚI IN
• PHỤ LỤC 3 – NHỮNG ĐỘNG TỪ ĐI VỚI UP
• PHỤ LỤC 4 – NHỮNG ĐỘNG TỪ ĐI VỚI DOWN

I. Giới thiệu về ngữ nghĩa giới từ không gian

Nghiên cứu ngữ nghĩa của các giới từ không gian trong tiếng Anh và tiếng Việt là một lĩnh vực quan trọng trong nghiên cứu ngôn ngữ. Các giới từ không gian như 'out', 'in', 'up', 'down' trong tiếng Anh và 'ra', 'vào', 'lên', 'xuống' trong tiếng Việt không chỉ thể hiện các mối quan hệ không gian mà còn phản ánh cách mà người bản ngữ tri nhận và diễn đạt thế giới xung quanh. Việc phân tích ngữ nghĩa của các từ này giúp làm rõ cách thức mà các khái niệm không gian được hình thành và phát triển trong ngôn ngữ. Theo cách tiếp cận của ngôn ngữ học tri nhận, ngữ nghĩa của các giới từ không gian không chỉ dừng lại ở nghĩa gốc mà còn mở rộng ra nhiều nghĩa phái sinh khác nhau, phản ánh sự phong phú trong cách mà con người trải nghiệm không gian.

1.1. Khái niệm và vai trò của giới từ không gian

Giới từ không gian là những từ chỉ vị trí, hướng đi hoặc mối quan hệ giữa các thực thể trong không gian. Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc xác định vị trí và hướng di chuyển của các đối tượng. Trong tiếng Anh, các giới từ không gian như 'out', 'in', 'up', 'down' không chỉ đơn thuần chỉ vị trí mà còn mang theo nhiều ý nghĩa khác nhau tùy thuộc vào ngữ cảnh sử dụng. Tương tự, trong tiếng Việt, các từ 'ra', 'vào', 'lên', 'xuống' cũng thể hiện những mối quan hệ không gian phức tạp. Việc nghiên cứu các giới từ không gian này giúp hiểu rõ hơn về cách mà ngôn ngữ phản ánh khái niệm không gian trong tư duy con người.

II. Phân tích ngữ nghĩa của giới từ không gian trong tiếng Anh

Trong tiếng Anh, giới từ không gian 'out' thể hiện hành động di chuyển ra ngoài một không gian nào đó. Nghĩa gốc của 'out' có thể được mở rộng để chỉ các tình huống khác nhau, từ việc ra khỏi một không gian vật lý đến việc biểu thị sự xuất hiện của một hiện tượng. Ví dụ, trong câu 'The stars come out', 'out' không chỉ đơn thuần chỉ vị trí mà còn mang ý nghĩa về sự xuất hiện. Tương tự, 'in' thể hiện sự tồn tại bên trong một không gian, với nhiều nghĩa phái sinh như sự bao bọc hay sự tham gia. Việc phân tích các giới từ không gian này giúp làm rõ cách mà người sử dụng ngôn ngữ tri nhận và diễn đạt các mối quan hệ không gian.

2.1. Sự mở rộng ngữ nghĩa của giới từ không gian

Sự mở rộng ngữ nghĩa của các giới từ không gian trong tiếng Anh không chỉ dừng lại ở nghĩa gốc mà còn bao gồm nhiều nghĩa phái sinh khác nhau. Chẳng hạn, 'up' không chỉ thể hiện hướng đi lên mà còn có thể chỉ sự gia tăng, phát triển. Tương tự, 'down' không chỉ chỉ hướng đi xuống mà còn có thể mang ý nghĩa tiêu cực như sự suy giảm. Việc phân tích sự mở rộng này giúp hiểu rõ hơn về cách mà các khái niệm không gian được hình thành và phát triển trong ngôn ngữ, từ đó phản ánh cách mà con người trải nghiệm và tri nhận thế giới xung quanh.

III. Đối chiếu ngữ nghĩa giữa tiếng Anh và tiếng Việt

Việc đối chiếu ngữ nghĩa của các giới từ không gian trong tiếng Anh và tiếng Việt cho thấy sự tương đồng và khác biệt trong cách mà hai ngôn ngữ này phản ánh khái niệm không gian. Các từ 'out' và 'ra' đều thể hiện hành động di chuyển ra ngoài, nhưng cách sử dụng và ngữ cảnh có thể khác nhau. Tương tự, 'in' và 'vào' cũng có những điểm tương đồng nhưng lại mang những sắc thái ngữ nghĩa riêng biệt. Việc phân tích này không chỉ giúp làm rõ sự tương đồng và khác biệt mà còn giúp hiểu rõ hơn về cách mà các khái niệm không gian được hình thành và phát triển trong từng ngôn ngữ.

3.1. Những điểm tương đồng và khác biệt

Khi đối chiếu ngữ nghĩa của các giới từ không gian như 'out' với 'ra', 'in' với 'vào', có thể nhận thấy rằng mặc dù chúng có những điểm tương đồng về nghĩa gốc, nhưng cách mà chúng được sử dụng trong ngữ cảnh lại có sự khác biệt rõ rệt. Ví dụ, 'out' có thể được sử dụng trong nhiều ngữ cảnh khác nhau, từ vật lý đến trừu tượng, trong khi 'ra' thường chỉ hành động di chuyển ra ngoài một không gian cụ thể. Điều này cho thấy sự phong phú và đa dạng trong cách mà các ngôn ngữ phản ánh khái niệm không gian.