Luận văn thạc sĩ: Mối quan hệ giữa chính sách tiền tệ và thanh khoản thị trường chứng khoán Việt Nam

• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Quốc Dân
• Chuyên ngành: Kinh Tế
• Đề tài: Nghiên Cứu Mối Quan Hệ Giữa Chính Sách Tiền Tệ Và Thanh Khoản Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận Văn
• Năm xuất bản: 2014
• Địa điểm: Hà Nội

I. Mối quan hệ giữa chính sách tiền tệ và tính thanh khoản của chứng khoán

Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích mối quan hệ giữa chính sách tiền tệ và thanh khoản thị trường chứng khoán tại Việt Nam. Các yếu tố như lãi suất, cung cầu tiền tệ và các chính sách tài chính có tác động lớn đến thanh khoản của thị trường. Theo các nghiên cứu trước đây, chính sách tiền tệ có thể ảnh hưởng đến thanh khoản thông qua việc điều chỉnh lãi suất và cung tiền. Cụ thể, khi chính sách tiền tệ được nới lỏng, thanh khoản thường tăng lên do chi phí vay giảm, khuyến khích các nhà đầu tư tham gia vào thị trường chứng khoán. Ngược lại, khi chính sách tiền tệ thắt chặt, thanh khoản có thể giảm do chi phí vay tăng, dẫn đến sự giảm sút trong hoạt động giao dịch chứng khoán.

1.1 Tác động của các yếu tố vĩ mô đến thanh khoản

Các yếu tố vĩ mô như lạm phát, tăng trưởng kinh tế và chính sách tài chính cũng có ảnh hưởng đáng kể đến thanh khoản của thị trường chứng khoán. Nghiên cứu cho thấy rằng trong thời kỳ kinh tế phát triển, thanh khoản thường tăng do sự gia tăng niềm tin của nhà đầu tư. Ngược lại, trong thời kỳ suy thoái, thanh khoản có thể giảm do sự không chắc chắn và lo ngại về rủi ro. Các yếu tố như tỷ lệ thất nghiệp, chỉ số giá tiêu dùng và các chỉ số kinh tế khác cũng cần được xem xét khi phân tích mối quan hệ này.

II. Mô hình lý thuyết về mối quan hệ giữa chính sách tiền tệ và thanh khoản chứng khoán

Mô hình lý thuyết được xây dựng để phân tích mối quan hệ giữa chính sách tiền tệ và thanh khoản chứng khoán ở cấp độ vi mô và vĩ mô. Mô hình này sử dụng các biến như tỷ lệ cung tiền M0, lãi suất và các chỉ số kinh tế khác để đánh giá tác động của chính sách tiền tệ đến thanh khoản. Theo mô hình, khi chính sách tiền tệ được nới lỏng, tỷ lệ cung tiền M0 tăng lên, dẫn đến sự gia tăng thanh khoản trên thị trường chứng khoán. Ngược lại, khi chính sách tiền tệ thắt chặt, tỷ lệ cung tiền M0 giảm, làm giảm thanh khoản. Mô hình này cũng chỉ ra rằng có sự tương tác giữa các yếu tố vĩ mô và vi mô trong việc xác định thanh khoản.

2.1 Các yếu tố ảnh hưởng đến thanh khoản

Các yếu tố như lãi suất, tỷ lệ cung tiền và các chính sách tài chính có thể ảnh hưởng đến thanh khoản của thị trường chứng khoán. Nghiên cứu cho thấy rằng lãi suất thấp thường dẫn đến sự gia tăng thanh khoản, trong khi lãi suất cao có thể làm giảm thanh khoản. Hơn nữa, các chính sách tài chính như thuế và quy định cũng có thể tác động đến thanh khoản. Việc hiểu rõ các yếu tố này là rất quan trọng để xây dựng các chính sách phù hợp nhằm duy trì thanh khoản ổn định trên thị trường chứng khoán.

III. Phân tích thực nghiệm về mối quan hệ giữa chính sách tiền tệ và thanh khoản

Phân tích thực nghiệm được thực hiện để kiểm tra mối quan hệ giữa chính sách tiền tệ và thanh khoản trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Sử dụng dữ liệu từ các sàn giao dịch chứng khoán lớn như HOSE và HNX, nghiên cứu áp dụng các phương pháp thống kê để xác định mối quan hệ này. Kết quả cho thấy rằng có sự tương quan tích cực giữa chính sách tiền tệ và thanh khoản. Cụ thể, khi chính sách tiền tệ được nới lỏng, thanh khoản trên thị trường chứng khoán tăng lên, điều này cho thấy rằng các nhà đầu tư có xu hướng tham gia nhiều hơn vào thị trường trong bối cảnh lãi suất thấp.

3.1 Kết quả và ý nghĩa của nghiên cứu

Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng chính sách tiền tệ có ảnh hưởng rõ rệt đến thanh khoản của thị trường chứng khoán Việt Nam. Điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các chính sách tài chính và tiền tệ nhằm duy trì sự ổn định và phát triển của thị trường. Nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng việc theo dõi các chỉ số kinh tế vĩ mô là cần thiết để dự đoán các biến động trong thanh khoản. Các nhà quản lý và nhà đầu tư có thể sử dụng thông tin này để đưa ra các quyết định đầu tư hợp lý hơn.

Tổng quan nghiên cứu

Tính thanh khoản của thị trường chứng khoán đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định và phát triển của nền kinh tế. Tại Việt Nam, từ năm 2009 đến 2014, thị trường chứng khoán trải qua nhiều biến động với hơn 600 cổ phiếu niêm yết trên hai sàn chính là HOSE và HNX. Trong bối cảnh đó, chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) được xem là một công cụ quan trọng ảnh hưởng đến tính thanh khoản của thị trường. Nghiên cứu này tập trung phân tích mối quan hệ giữa chính sách tiền tệ và tính thanh khoản của chứng khoán Việt Nam trong giai đoạn 2009-2014, nhằm làm rõ vai trò của các biến chính sách tiền tệ như tỷ lệ tăng cung tiền M0 và lường tiền tệ (monetary stance) đối với các chỉ số thanh khoản như hệ số luân chuyển hàng tháng (TOVER), khối lượng giao dịch (TV), độ sâu chứng khoán (D), nhạy cảm giá (PS) và chi phí giao dịch (S).

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tác động của chính sách tiền tệ đến tính thanh khoản của từng cổ phiếu niêm yết trên hai sàn HOSE và HNX, đồng thời kiểm định mối quan hệ nhân quả giữa các biến này bằng phương pháp phân tích hồi quy bảng và kiểm định nhân quả Granger. Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu giao dịch cổ phiếu và các chỉ số kinh tế vĩ mô tại Việt Nam trong giai đoạn 01/2009 đến 06/2014. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ NHNN và các nhà hoạch định chính sách tài chính xây dựng các biện pháp điều tiết thị trường chứng khoán hiệu quả, góp phần nâng cao tính thanh khoản và ổn định thị trường tài chính.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính. Thứ nhất là mô hình hành vi thị trường tài chính theo Taylor (1993), trong đó chính sách tiền tệ được điều chỉnh dựa trên lạm phát thực tế và chênh lệch sản lượng (output gap), ảnh hưởng đến lãi suất danh nghĩa và từ đó tác động đến chi phí vốn và nhu cầu đầu tư trên thị trường chứng khoán. Thứ hai là lý thuyết về tính thanh khoản thị trường tài sản của Brunnermeier & Pedersen (2009), phân biệt giữa tính thanh khoản của tài sản và tính thanh khoản của nguồn vốn, nhấn mạnh vai trò của các yêu cầu ký quỹ (margin) trong việc ảnh hưởng đến khả năng giao dịch và thanh khoản thị trường.

Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm:

• Tính thanh khoản chứng khoán: Được đo bằng các chỉ số như hệ số luân chuyển hàng tháng (TOVER), khối lượng giao dịch (TV), độ sâu chứng khoán (D), nhạy cảm giá (PS) và chi phí giao dịch (S).
• Chính sách tiền tệ (CSTT): Được đại diện bởi tỷ lệ tăng cung tiền M0 và lường tiền tệ (monetary stance), phản ánh mức độ thắt chặt hoặc nới lỏng chính sách tiền tệ.
• Mô hình VAR (Vector Autoregression): Dùng để phân tích mối quan hệ động giữa các biến kinh tế vĩ mô và tính thanh khoản chứng khoán.
• Kiểm định nhân quả Granger: Để xác định chiều nhân quả giữa chính sách tiền tệ và tính thanh khoản.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng (panel data) gồm 600 cổ phiếu niêm yết trên hai sàn HOSE (299 cổ phiếu) và HNX (356 cổ phiếu) trong giai đoạn 01/2009 đến 06/2014. Dữ liệu giao dịch cổ phiếu được thu thập từ Công ty Chứng khoán BSC và FPTS, trong khi các chỉ số kinh tế vĩ mô như cung tiền M0, lãi suất, tỷ lệ lạm phát và sản xuất công nghiệp được lấy từ NHNN, Tổng cục Thống kê, IMF và World Bank.

Phương pháp phân tích chính bao gồm:

• Hồi quy bảng với mô hình fixed effects: Để kiểm định tác động của các biến chính sách tiền tệ đến các chỉ số tính thanh khoản của từng cổ phiếu, đồng thời kiểm soát các biến kinh tế vĩ mô và đặc điểm riêng của từng cổ phiếu.
• Mô hình VAR: Phân tích mối quan hệ động giữa chính sách tiền tệ và tính thanh khoản tổng thể của thị trường.
• Kiểm định nhân quả Granger: Xác định chiều nhân quả giữa các biến chính sách tiền tệ và các chỉ số thanh khoản.
• Phân tích hàm phản ứng (Impulse Response Function): Đánh giá tác động của cú sốc chính sách tiền tệ lên các chỉ số thanh khoản theo thời gian.

Cỡ mẫu lớn và phương pháp chọn mẫu toàn bộ cổ phiếu niêm yết giúp đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả. Thời gian nghiên cứu kéo dài 5 năm rưỡi, đủ để quan sát các biến động chính sách tiền tệ và phản ứng của thị trường chứng khoán.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tác động tích cực của tăng cung tiền M0 đến tính thanh khoản: Kết quả hồi quy bảng cho thấy tỷ lệ tăng cung tiền M0 có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến hệ số luân chuyển hàng tháng (TOVER) và khối lượng giao dịch (TV) trên sàn HOSE, với hệ số hồi quy dương và mức ý nghĩa dưới 1%. Cụ thể, khi cung tiền M0 tăng 1%, TOVER và TV tăng tương ứng khoảng 0.3 điểm phần trăm, cho thấy chính sách tiền tệ nới lỏng giúp cải thiện tính thanh khoản cổ phiếu.

2. Chính sách tiền tệ thắt chặt làm giảm tính thanh khoản: Biến lường tiền tệ (monetary stance) thể hiện mức độ thắt chặt chính sách tiền tệ có tác động ngược chiều, làm giảm các chỉ số thanh khoản như TOVER, TV và độ sâu chứng khoán (D) với mức ý nghĩa 1%. Khi lãi suất thực tế vượt mức mục tiêu, tính thanh khoản giảm khoảng 0.2-0.4 điểm phần trăm, phản ánh chi phí vốn tăng cao làm hạn chế giao dịch.

3. Mối quan hệ nhân quả Granger một chiều từ chính sách tiền tệ đến tính thanh khoản: Kiểm định nhân quả Granger cho thấy các biến chính sách tiền tệ như tăng cung tiền M0 và lường tiền tệ gây ra các biến động trong tính thanh khoản thị trường chứng khoán, nhưng chiều ngược lại không được chứng minh rõ ràng. Điều này khẳng định vai trò chủ đạo của chính sách tiền tệ trong điều tiết thanh khoản.

4. Ảnh hưởng khác biệt giữa hai sàn HOSE và HNX: Tác động của chính sách tiền tệ lên tính thanh khoản trên sàn HOSE rõ ràng và mạnh mẽ hơn so với sàn HNX, có thể do quy mô và mức độ phát triển của hai thị trường khác nhau. Trên sàn HNX, các chỉ số thanh khoản phản ứng yếu hơn và không đồng nhất với các biến chính sách tiền tệ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các phát hiện trên là do chính sách tiền tệ ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí vốn và khả năng tiếp cận nguồn vốn của nhà đầu tư, từ đó tác động đến hoạt động giao dịch trên thị trường chứng khoán. Khi NHNN nới lỏng chính sách (tăng cung tiền M0, giảm lãi suất), chi phí vay giảm, nhà đầu tư có xu hướng tăng giao dịch, làm tăng tính thanh khoản. Ngược lại, chính sách thắt chặt làm tăng chi phí vốn, giảm động lực giao dịch.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả phù hợp với các nghiên cứu của Chordia et al. (2005) và Goyenko & Ukhov (2009) khi khẳng định chính sách tiền tệ là nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến tính thanh khoản thị trường. Tuy nhiên, mức độ tác động tại Việt Nam có phần khiêm tốn hơn do thị trường còn non trẻ và chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố vĩ mô khác như lạm phát và sản xuất công nghiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các bảng hồi quy chi tiết và biểu đồ hàm phản ứng VAR, minh họa rõ ràng sự thay đổi của các chỉ số thanh khoản theo từng cú sốc chính sách tiền tệ, giúp người đọc dễ dàng hình dung mối quan hệ động giữa các biến.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường phối hợp chính sách tiền tệ và chính sách tài chính: NHNN cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý thị trường chứng khoán để điều chỉnh cung tiền và lãi suất phù hợp, nhằm duy trì tính thanh khoản ổn định, đặc biệt trong các giai đoạn biến động kinh tế.

2. Áp dụng các công cụ chính sách tiền tệ linh hoạt: Sử dụng linh hoạt các công cụ như điều chỉnh tỷ lệ dự trữ bắt buộc, lãi suất tái cấp vốn để kịp thời ứng phó với các biến động thanh khoản trên thị trường chứng khoán, đảm bảo không gây ra tình trạng thắt chặt hoặc nới lỏng quá mức.

3. Phát triển thị trường tài chính trung gian: Khuyến khích phát triển các kênh tài chính trung gian như quỹ đầu tư, thị trường trái phiếu để giảm áp lực lên thị trường chứng khoán, từ đó nâng cao tính thanh khoản và ổn định thị trường.

4. Tăng cường minh bạch và công bố thông tin: Các công ty niêm yết và sàn giao dịch cần nâng cao chất lượng công bố thông tin, giúp nhà đầu tư có đầy đủ dữ liệu để ra quyết định, góp phần cải thiện tính thanh khoản và giảm chi phí giao dịch.

Các giải pháp trên nên được triển khai trong vòng 1-3 năm tới, với sự chủ trì của NHNN, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và các sàn giao dịch, nhằm tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển bền vững của thị trường chứng khoán Việt Nam.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN): Giúp cơ quan này hiểu rõ hơn về tác động của chính sách tiền tệ đến thị trường chứng khoán, từ đó điều chỉnh chính sách phù hợp nhằm ổn định thị trường tài chính.

2. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và các sàn giao dịch (HOSE, HNX): Hỗ trợ trong việc xây dựng các quy định và chính sách thúc đẩy tính thanh khoản, nâng cao hiệu quả hoạt động thị trường.

3. Các nhà đầu tư và công ty chứng khoán: Cung cấp thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến thanh khoản, giúp họ đưa ra quyết định đầu tư chính xác và quản lý rủi ro hiệu quả.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên kinh tế, tài chính: Là tài liệu tham khảo quý giá để nghiên cứu sâu hơn về mối quan hệ giữa chính sách tiền tệ và thị trường chứng khoán trong bối cảnh kinh tế Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Chính sách tiền tệ ảnh hưởng như thế nào đến tính thanh khoản của thị trường chứng khoán?
Chính sách tiền tệ tác động đến chi phí vốn và khả năng tiếp cận nguồn vốn của nhà đầu tư. Khi chính sách nới lỏng, chi phí vay giảm, giao dịch tăng, tính thanh khoản cải thiện. Ngược lại, chính sách thắt chặt làm giảm tính thanh khoản do chi phí vốn tăng.

2. Các chỉ số nào được sử dụng để đo tính thanh khoản trong nghiên cứu?
Nghiên cứu sử dụng hệ số luân chuyển hàng tháng (TOVER), khối lượng giao dịch (TV), độ sâu chứng khoán (D), nhạy cảm giá (PS) và chi phí giao dịch (S) để đánh giá các khía cạnh khác nhau của tính thanh khoản.

3. Tại sao tác động của chính sách tiền tệ trên sàn HOSE mạnh hơn so với HNX?
Sàn HOSE có quy mô lớn hơn, thanh khoản cao hơn và thu hút nhiều nhà đầu tư hơn, nên phản ứng với chính sách tiền tệ rõ ràng hơn. Sàn HNX còn non trẻ và ít phát triển nên tác động yếu hơn.

4. Kiểm định nhân quả Granger cho thấy điều gì về mối quan hệ giữa chính sách tiền tệ và tính thanh khoản?
Kiểm định cho thấy chính sách tiền tệ gây ra biến động trong tính thanh khoản, nhưng chiều ngược lại không rõ ràng, khẳng định vai trò chủ đạo của chính sách tiền tệ trong điều tiết thanh khoản.

5. Nghiên cứu có đề xuất gì cho các nhà hoạch định chính sách?
Nghiên cứu đề xuất tăng cường phối hợp chính sách tiền tệ và tài chính, sử dụng công cụ linh hoạt, phát triển thị trường tài chính trung gian và nâng cao minh bạch thông tin để cải thiện tính thanh khoản thị trường.

Kết luận

• Chính sách tiền tệ của NHNN có ảnh hưởng rõ ràng đến tính thanh khoản của thị trường chứng khoán Việt Nam trong giai đoạn 2009-2014.
• Tăng cung tiền M0 giúp cải thiện các chỉ số thanh khoản như hệ số luân chuyển và khối lượng giao dịch, trong khi chính sách thắt chặt làm giảm tính thanh khoản.
• Mối quan hệ nhân quả Granger xác nhận chính sách tiền tệ là nhân tố chủ đạo ảnh hưởng đến thanh khoản thị trường.
• Tác động chính sách tiền tệ trên sàn HOSE mạnh hơn so với sàn HNX do sự khác biệt về quy mô và phát triển thị trường.
• Các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả chính sách tiền tệ và cải thiện tính thanh khoản cần được triển khai trong vòng 1-3 năm tới để hỗ trợ sự phát triển bền vững của thị trường chứng khoán Việt Nam.

Để tiếp tục nghiên cứu, các nhà hoạch định chính sách và nhà đầu tư nên theo dõi sát sao diễn biến chính sách tiền tệ và các chỉ số thanh khoản, đồng thời áp dụng các công cụ phân tích hiện đại nhằm tối ưu hóa hiệu quả thị trường.