Nghiên Cứu Liên Văn Bản Trong Tiểu Thuyết "Kể Xong Rồi Đi" Của Nguyễn Bình Phương

LỜI CẢM ƠN

MỞ ĐẦU

0.1. Lí do chọn đề tài

0.2. Lịch sử vấn đề

0.3. Mục đích nghiên cứu

0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

0.5. Giới thuyết thuật ngữ

0.6. Phương pháp nghiên cứu

0.7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

0.8. Cấu trúc luận văn

1. CHƯƠNG 1: TIỂU THUYẾT NGUYỄN BÌNH PHƯƠNG TRONG TIẾN TRÌNH TIỂU THUYẾT VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI

1.1. Tiểu thuyết Việt Nam sau 1986 – hành trình cách tân với xu hướng “trò chơi văn học”

1.2. Khuynh hướng đối thoại với thực tại bất toàn

1.3. Quan niệm thực tại như “trò chơi” và ý thức kiến tạo thực tại

1.4. Kĩ thuật viết tương tác các mã văn bản

1.5. Nguyễn Bình Phương - “người đi về phía hậu hiện đại rõ nhất”

1.6. “Người loay hoay đi tìm cách kể”

1.7. “Viết là tìm thấy một quy tắc trên cơ sở đánh mất một quy tắc”

1.8. Nỗ lực thể nghiệm “khác”: trò chơi cấu trúc liên văn bản

2. CHƯƠNG 2: LIÊN VĂN BẢN TRONG KỂ XONG RỒI ĐI NHÌN TỪ TƯ DUY NGHỆ THUẬT

2.1. Chồng xếp thế giới hư thực

2.2. Những mảnh ghép của hiện thực dị thường

2.3. Thực tại phồn tạp từ cái nhìn bất tin, hoài nghi của con người

2.4. Thế giới vô thức và những giấc mơ

2.5. Đối thoại về chiến tranh

2.6. Những cơn mê dội về từ quá khứ

2.7. … đến những ám ảnh hiện tại

2.8. và đồng hiện những sang chấn tinh thần

2.9. Cái chết - quan niệm trì níu hư thực

2.10. Cái cớ trình diễn về cuộc đời phù phiếm

2.11. Trưng bày về cõi nhân quần bề bộn

2.12. Đan xen quyền lực và vẻ đẹp siêu phàm của con người

3. CHƯƠNG 3: LIÊN VĂN BẢN TRONG KỂ XONG RỒI ĐI NHÌN TỪ PHƯƠNG THỨC THỂ HIỆN

3.1. Trò chơi kết cấu - đả phá tinh thần “đại tự sự”

3.2. Phân mảnh, lai ghép thực ảo

3.3. Kĩ thuật dòng ý thức

3.4. Truyện lồng truyện

3.5. Điểm nhìn trần thuật - phá vỡ cái nhìn toàn tri

3.6. Điểm nhìn nhân vật “dị biệt hoá”

3.7. Điểm nhìn không gian và thời gian phân rã, đồng hiện

3.8. Điểm nhìn người kể chuyện đa chủ thể

3.9. Ngôn ngữ trần thuật

3.10. Đa thanh, pha tạp phong cách

3.11. Đan xen ngôn ngữ độc thoại và đối thoại

3.12. Khẩu ngữ trần trụi, dung tục

3.13. Giọng điệu trần thuật

3.14. Giọng trào lộng, giễu nhại

3.15. Giọng vô âm sắc

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Liên Văn Bản Trong Kể Xong Rồi Đi

Tiểu thuyết Việt Nam sau 1986 chứng kiến sự đổi mới mạnh mẽ, đặc biệt là sự du nhập và ứng dụng các lý thuyết văn học hiện đại và hậu hiện đại. Trong bối cảnh đó, Nguyễn Bình Phương nổi lên như một nhà văn tiên phong, thể nghiệm nhiều thủ pháp mới, trong đó có liên văn bản. Tiểu thuyết Kể Xong Rồi Đi là một minh chứng rõ nét cho phong cách này, nơi các lớp văn bản đan xen, tạo nên một cấu trúc phức tạp và đa nghĩa. Nghiên cứu này tập trung phân tích các biểu hiện của liên văn bản trong tác phẩm, từ đó làm rõ hơn phong cách nghệ thuật độc đáo của Nguyễn Bình Phương và đóng góp của ông vào tiến trình đổi mới tiểu thuyết Việt Nam đương đại. Tác phẩm văn học chính là đứa con tinh thần của nhà văn. Mỗi tác phẩm hay và có giá trị phải là tác phẩm mang giá trị nhân bản sâu sắc và mang hơi thở cuộc sống. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của bạn đọc về khả năng nắm bắt và tái hiện cuộc sống hiện thực, tiểu thuyết Việt Nam đã có những bước chuyển mình rất đáng ghi nhận.

1.1. Lý Do Chọn Kể Xong Rồi Đi Làm Đối Tượng Nghiên Cứu

Tiểu thuyết Kể Xong Rồi Đi của Nguyễn Bình Phương chưa nhận được sự quan tâm nghiên cứu chuyên sâu dưới góc độ liên văn bản. Việc phân tích tác phẩm này sẽ góp phần khẳng định những nỗ lực cách tân, sáng tạo của Nguyễn Bình Phương, đồng thời mở ra hướng tiếp cận mới cho việc nghiên cứu tiểu thuyết Việt Nam đương đại. Theo tìm hiểu của chúng tôi, đến nay chưa nhận được những công trình nghiên cứu riêng biệt nào tiếp cận một cách chuyên sâu, bàn bạc thấu đáo dưới góc nhìn liên văn bản. Để khẳng định thêm về những nỗ lực bền bỉ của Nguyễn Bình Phương trong những cách tân, sáng tạo độc đáo, bứt phá tìm hướng đi mới cho tiểu thuyết Việt Nam đương đại, chúng tôi đã chọn thực hiện đề tài: Liên văn bản trong Kể xong rồi đi của Nguyễn Bình Phương.

1.2. Lịch Sử Nghiên Cứu Về Tác Phẩm Kể Xong Rồi Đi

Đã có nhiều bài viết, đánh giá về Kể Xong Rồi Đi, tập trung vào các khía cạnh như cái chết, yếu tố kì ảo, hay tâm thức hiện sinh. Tuy nhiên, một công trình nghiên cứu chuyên sâu về liên văn bản trong tác phẩm vẫn còn thiếu. Nghiên cứu này sẽ kế thừa những thành tựu trước đó, đồng thời đi sâu khám phá những khía cạnh còn khuất lấp, làm rõ dụng công của Nguyễn Bình Phương trong việc vận dụng thủ pháp liên văn bản. Theo Nguyễn Hoàng Diệu Thủy, Kể xong rồi đi “Nhìn cuộc sống từ góc độ cái chết, cuốn tiểu thuyết trưng bày một bức tranh đầy đủ hơn về cõi nhân quần bề bộn, cho thấy cái chết ở gần ta hơn ta tưởng, tham dự vào bàn tiệc cuộc sống nhiều hơn ta nghĩ.

II. Vấn Đề Liên Văn Bản Thách Thức Giải Mã Kể Xong Rồi Đi

Việc giải mã liên văn bản trong Kể Xong Rồi Đi đặt ra nhiều thách thức. Tác phẩm sử dụng nhiều lớp văn bản khác nhau, từ văn học, lịch sử, đến văn hóa đại chúng, tạo nên một mạng lưới phức tạp. Người đọc cần có kiến thức sâu rộng về các lĩnh vực này để có thể hiểu được ý nghĩa của các mối liên hệ liên văn bản. Bên cạnh đó, tính đa nghĩa của tác phẩm cũng gây khó khăn cho việc xác định ý nghĩa cuối cùng của các liên văn bản. Tiểu thuyết là thể loại có khả năng bóc tách những bề bộn, phồn tạp của cuộc sống, cũng là nơi mà nhà văn có thể tung tẩy nhiều trò chơi ngôn ngữ, nhiều lối viết. Tiểu thuyết đương đại phong phú và đa dạng xét từ bình diện nội dung lẫn hình thức, do chưa bao giờ các nhà văn có môi trường sáng tạo và khát vọng thể hiện cá tính sáng tạo một cách trọn vẹn như bấy giờ.

2.1. Sự Đa Dạng Của Các Mã Văn Bản Trong Tác Phẩm

Kể Xong Rồi Đi không chỉ sử dụng các văn bản gốc văn học truyền thống, mà còn khai thác các văn bản phái sinh, các yếu tố văn hóa đại chúng, tạo nên một sự pha trộn độc đáo. Điều này đòi hỏi người đọc phải có khả năng tiếp nhận văn học đa dạng, linh hoạt. Nguyễn Bình Phương, một trong những nhà văn miệt mài với xu hướng cách tân thể loại tiểu thuyết, đã có những thể nghiệm độc đáo và đạt được nhiều thành công trên cả hai phương diện tư tưởng và hình thức nghệ thuật; từ đó góp mặt vào tiến trình cách tân thể loại tiểu thuyết trong văn học Việt Nam đương đại.

2.2. Tính Đa Nghĩa Và Khả Năng Diễn Giải Văn Học

Các liên văn bản trong Kể Xong Rồi Đi không mang một ý nghĩa cố định, mà có thể được diễn giải theo nhiều cách khác nhau. Điều này tạo ra một không gian mở cho người đọc, khuyến khích họ tham gia vào quá trình diễn giải văn học, khám phá những ý nghĩa tiềm ẩn của tác phẩm. Khái niệm liên văn bản ra đời đã dẫn đến những đổi mới trong tư duy sáng tạo của người nghệ sĩ, đồng thời là phương thức có sức “thu hút” mạnh mẽ người đọc, để mở ra những vỉa tầng ý nghĩa, có khi nằm ngoài chủ ý sáng tác của người viết.

III. Phương Pháp Phân Tích Liên Văn Bản Trong Tiểu Thuyết

Nghiên cứu này sử dụng kết hợp nhiều phương pháp để phân tích liên văn bản trong Kể Xong Rồi Đi. Phương pháp hệ thống giúp đặt tác phẩm trong bối cảnh văn hóa, văn học Việt Nam. Phương pháp so sánh đối chiếu làm rõ sự tương đồng và khác biệt với các tác phẩm khác của Nguyễn Bình Phương. Phương pháp phân tích tổng hợp giúp khái quát các dạng thức liên văn bản và ý nghĩa của chúng. Ngoài ra, lý thuyết liên văn bản của Kristeva, Barthes, Genette cũng được vận dụng để làm sáng tỏ các vấn đề nghiên cứu. Trên hành trình làm mới văn chương của các nhà tiểu thuyết đương đại, những nỗ lực thể nghiệm, cách tân vốn bao giờ cũng gian nan nhưng lại rất cần thiết vì đó là một trong những điều kiện cốt yếu dẫn đến những khuynh hướng sáng tác mới của thời đại.

3.1. Ứng Dụng Lý Thuyết Liên Văn Bản Của Kristeva Và Barthes

Lý thuyết của Kristeva và Barthes giúp hiểu liên văn bản không chỉ là sự trích dẫn, mà là sự đan xen, giao thoa của nhiều văn bản trong một tác phẩm. Kể Xong Rồi Đi là một không gian đa chiều, nơi các văn bản va chạm, xáo trộn, tạo nên một cấu trúc phức tạp và đa thanh. Barthes, bất kỳ văn bản nào cũng được hiểu như một không gian đa chiều, nơi có rất nhiều văn bản va đập và xáo trộn vào nhau mà không một cái nào là gốc cả.

3.2. So Sánh Với Các Tác Phẩm Khác Của Nguyễn Bình Phương

Việc so sánh Kể Xong Rồi Đi với các tiểu thuyết khác của Nguyễn Bình Phương giúp làm rõ những đặc điểm riêng biệt trong cách sử dụng liên văn bản của ông. Đồng thời, nó cũng cho thấy sự phát triển, biến đổi trong phong cách nghệ thuật của nhà văn. Trong dòng chảy tiểu thuyết đương đại, Nguyễn Bình Phương được coi là một trong những nhà văn ghi được dấu ấn sáng tạo khi vận dụng thủ pháp liên văn bản trong sáng tác của mình.

IV. Ứng Dụng Liên Văn Bản Cái Chết Và Thực Tại Trong Tác Phẩm

Liên văn bản trong Kể Xong Rồi Đi được sử dụng để khám phá các chủ đề lớn như cái chết, thực tại, và chiến tranh. Các liên văn bản về cái chết không chỉ mang tính triết học, mà còn phản ánh những ám ảnh, lo âu của con người trong xã hội hiện đại. Các liên văn bản về thực tại cho thấy sự mong manh, bất định của thế giới xung quanh. Các liên văn bản về chiến tranh gợi lại những ký ức đau thương, đồng thời đặt ra những câu hỏi về ý nghĩa của sự tồn tại. Tiểu thuyết Kể xong rồi đi của Nguyễn Bình Phương, theo tìm hiểu của chúng tôi, đến nay chưa nhận được những công trình nghiên cứu riêng biệt nào tiếp cận một cách chuyên sâu, bàn bạc thấu đáo dưới góc nhìn liên văn bản.

4.1. Liên Văn Bản Về Cái Chết Quan Niệm Trì Níu Hư Thực

Cái chết không chỉ là một sự kiện sinh học, mà còn là một phạm trù triết học, văn hóa. Các liên văn bản về cái chết trong Kể Xong Rồi Đi cho thấy sự phức tạp, đa nghĩa của khái niệm này. Nó vừa là sự kết thúc, vừa là sự khởi đầu, vừa là sự giải thoát, vừa là sự ám ảnh. Tại buổi tọa đàm Chiêm nghiệm về cái chết thông qua tác phẩm Kể xong rồi đi, xuất hiện nhiều bàn luận về những giá trị trong tác phẩm, nhất là về sự chết trong đời sống – tuyên ngôn nghệ thuật tác động đến chiều sâu tâm lí của người tiếp nhận.

4.2. Liên Văn Bản Về Thực Tại Phản Ánh Thế Giới Hỗn Độn

Thực tại trong Kể Xong Rồi Đi không phải là một bức tranh chân thực, mà là một thế giới hỗn độn, đầy mâu thuẫn và bất định. Các liên văn bản về thực tại cho thấy sự mong manh, dễ vỡ của thế giới xung quanh, đồng thời phản ánh sự hoài nghi, mất phương hướng của con người. Tác giả đã biểu đạt chạm được đến bản chất con người và bức tranh hiện thực hỗn độn thời hậu hiện đại qua các “trò chơi” liên văn bản.

V. Thủ Pháp Nghệ Thuật Liên Văn Bản Kết Cấu Và Ngôn Ngữ

Nguyễn Bình Phương sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật để tạo ra các liên văn bản trong Kể Xong Rồi Đi. Kết cấu phân mảnh, lai ghép tạo ra một không gian đa thanh, nơi các giọng điệu khác nhau đối thoại, tranh luận. Ngôn ngữ trần thuật đa thanh, pha tạp phong cách tạo ra một hiệu ứng giễu nhại, trào lộng. Các thủ pháp này góp phần tạo nên phong cách nghệ thuật độc đáo của Nguyễn Bình Phương. Tiểu thuyết Việt Nam sau 1986 đã có những bước tiến đáng kể. Bước tiến ấy trước hết xét từ phương diện ý thức chủ thể của người sáng tạo.

5.1. Kết Cấu Phân Mảnh Và Tính Đa Thanh Trong Tác Phẩm

Kết cấu phân mảnh, lai ghép là một đặc điểm nổi bật của Kể Xong Rồi Đi. Các mảnh truyện, các đoạn văn được sắp xếp một cách ngẫu nhiên, tạo ra một hiệu ứng bất ngờ, khó đoán. Điều này phản ánh sự hỗn loạn, phân rã của thế giới hiện đại. Các liên văn bản trong Kể Xong Rồi Đi không mang một ý nghĩa cố định, mà có thể được diễn giải theo nhiều cách khác nhau.

5.2. Ngôn Ngữ Trần Thuật Đa Thanh Và Giọng Điệu Giễu Nhại

Ngôn ngữ trần thuật trong Kể Xong Rồi Đi rất đa thanh, pha tạp nhiều phong cách khác nhau. Giọng điệu giễu nhại, trào lộng được sử dụng để phê phán, châm biếm những thói hư tật xấu của xã hội. Điều này tạo ra một hiệu ứng hài hước, nhưng cũng đầy chua xót. Nguyễn Bình Phương được coi là một trong những nhà văn ghi được dấu ấn sáng tạo khi vận dụng thủ pháp liên văn bản trong sáng tác của mình.

VI. Giá Trị Và Tác Động Của Nghiên Cứu Liên Văn Bản

Nghiên cứu liên văn bản trong Kể Xong Rồi Đi không chỉ có giá trị về mặt học thuật, mà còn có ý nghĩa thực tiễn. Nó giúp người đọc hiểu sâu hơn về tác phẩm, về phong cách nghệ thuật của Nguyễn Bình Phương, và về tiến trình đổi mới tiểu thuyết Việt Nam đương đại. Đồng thời, nó cũng cung cấp một phương pháp tiếp cận mới cho việc nghiên cứu các tác phẩm văn học hậu hiện đại. Đề tài có thể được vận dụng vào nghiên cứu, giảng dạy những vấn đề về kĩ thuật viết, phong cách sáng tác, đặc trưng thể loại thuộc thế giới nghệ thuật tiểu thuyết Nguyễn Bình Phương và rộng ra là về tiểu thuyết Việt Nam đương đại.

6.1. Đóng Góp Vào Nghiên Cứu Tiểu Thuyết Việt Nam Đương Đại

Nghiên cứu này góp phần làm phong phú thêm các công trình nghiên cứu về tiểu thuyết Việt Nam đương đại, đặc biệt là về các tác phẩm mang đậm dấu ấn hậu hiện đại. Nó cũng mở ra những hướng nghiên cứu mới về liên văn bản và các thủ pháp nghệ thuật khác. Trên cơ sở ứng dụng lí thuyết liên văn bản trong việc tìm hiểu, khảo sát những “khoảng trống”, luận văn khẳng định phong cách tiểu thuyết Nguyễn Bình Phương với kĩ thuật viết tiểu thuyết đan bện, xuyên dệt những kĩ thuật của “trò chơi” kết cấu thông qua việc vận dụng đa dạng, hiệu quả các thủ pháp liên văn bản.

6.2. Tác Động Đến Độc Giả Và Dư Luận Xã Hội

Nghiên cứu này có thể giúp độc giả hiểu sâu hơn về Kể Xong Rồi Đi, từ đó đánh giá đúng giá trị của tác phẩm. Đồng thời, nó cũng có thể khơi gợi những cuộc tranh luận về văn học, nghệ thuật, và xã hội, góp phần nâng cao nhận thức của dư luận xã hội. Nghiên cứu tiểu thuyết Kể xong rồi đi của Nguyễn Bình Phương trên cơ sở ứng dụng lí thuyết liên văn bản trong việc tìm hiểu, khảo sát những “khoảng trống”, luận văn khẳng định phong cách tiểu thuyết Nguyễn Bình Phương với kĩ thuật viết tiểu thuyết đan bện, xuyên dệt những kĩ thuật của “trò chơi” kết cấu thông qua việc vận dụng đa dạng, hiệu quả các thủ pháp liên văn bản.

Liên Văn Bản Trong Tiểu Thuyết "Kể Xong Rồi Đi" Của Nguyễn Bình Phương