Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh quản lý tài chính công ngày càng được chú trọng, công tác kiểm soát nội bộ (KSNB) tại các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo tính hiệu quả, minh bạch và an toàn tài chính. Tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Kho bạc Nhà nước (KBNN) giữ vai trò quản lý và điều hành ngân sách nhà nước trên địa bàn, với tổng số cán bộ công chức khoảng 204 người, trong đó trình độ đại học chiếm 72% và trên đại học chiếm gần 6%. Giai đoạn nghiên cứu từ 2017 đến 2019 cho thấy KBNN Thừa Thiên Huế đã thực hiện kiểm soát chi hàng nghìn tỷ đồng, bao gồm các khoản chi thường xuyên, vốn đầu tư xây dựng cơ bản và các chương trình mục tiêu quốc gia.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác KSNB tại KBNN Thừa Thiên Huế trong giai đoạn 2017–2019, phát hiện những hạn chế và đề xuất giải pháp hoàn thiện đến năm 2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, giảm thiểu thất thoát, lãng phí và tăng cường tính minh bạch trong hoạt động tài chính công. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại tỉnh Thừa Thiên Huế, với dữ liệu thu thập từ các phòng ban KBNN tỉnh và các KBNN cấp huyện, thành phố trực thuộc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khuôn khổ lý thuyết chính về kiểm soát nội bộ: Báo cáo COSO và chuẩn mực INTOSAI. Báo cáo COSO (2013) xác định KSNB là một quá trình do con người chi phối nhằm cung cấp sự đảm bảo hợp lý để đạt được các mục tiêu hoạt động, báo cáo và tuân thủ. Hệ thống KSNB theo COSO gồm 5 yếu tố: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi yếu tố bao gồm các nguyên tắc chi tiết nhằm hướng dẫn thiết kế và vận hành hệ thống KSNB hiệu quả.

Chuẩn mực INTOSAI (2001) cũng đề cập đến 5 yếu tố tương tự nhưng nhấn mạnh thêm vai trò của đạo đức, năng lực nhân viên và cơ cấu tổ chức trong môi trường kiểm soát. INTOSAI định nghĩa KSNB là một quá trình toàn diện nhằm bảo vệ tài sản, đảm bảo tuân thủ pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động trong khu vực công.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: đánh giá rủi ro (nhận diện, phân tích và xử lý rủi ro), hoạt động kiểm soát (phân quyền, thủ tục kiểm soát), thông tin và truyền thông (thu thập, chia sẻ thông tin kịp thời), giám sát (đánh giá thường xuyên và định kỳ hệ thống KSNB).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật và số liệu thống kê của KBNN Thừa Thiên Huế giai đoạn 2017–2019. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng bảng hỏi với mẫu gồm 150 cán bộ công chức KBNN tỉnh và các KBNN cấp huyện, thành phố, cùng một số đơn vị giao dịch thường xuyên với KBNN.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan đến công tác KSNB. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20, áp dụng kiểm định độ tin cậy Cronbach Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích nhân tố khẳng định (CFA) và mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến công tác KSNB.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 01/2020 đến 01/2021, bao gồm các bước thu thập dữ liệu, xử lý, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát tại KBNN Thừa Thiên Huế được đánh giá tích cực với 85% cán bộ công chức cho rằng ban lãnh đạo luôn quan tâm và tạo điều kiện thuận lợi cho đơn vị giao dịch. Trình độ cán bộ đáp ứng tốt yêu cầu công việc, với tỷ lệ cán bộ có trình độ đại học và trên đại học chiếm hơn 77%.

  2. Đánh giá rủi ro được thực hiện có hệ thống: Khoảng 78% người tham gia khảo sát đồng ý rằng khung kiểm soát rủi ro trong các hoạt động kế toán, thanh toán vốn đầu tư và kho quỹ đã đạt hiệu quả tốt. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số rủi ro tiềm ẩn do sự thay đổi của môi trường kinh tế và pháp luật.

  3. Hoạt động kiểm soát được thực hiện nghiêm túc với 82% cán bộ cho biết các chứng từ phát sinh đều được xử lý kịp thời và đúng quy định. Công tác tự thanh tra, kiểm tra nội bộ được duy trì thường xuyên, góp phần phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

  4. Thông tin và truyền thông trong KSNB được cải thiện đáng kể nhờ ứng dụng hệ thống TABMIS, với 75% cán bộ đánh giá hệ thống này hỗ trợ hiệu quả cho công tác kiểm soát nội bộ. Việc thực hiện giao dịch “một cửa” cũng đem lại hiệu quả cao, giúp giảm thời gian xử lý và tăng tính minh bạch.

  5. Giám sát được thực hiện thường xuyên và định kỳ, với 80% cán bộ đồng thuận rằng các hình thức thanh tra kiểm tra mang lại hiệu quả cao, góp phần nâng cao chất lượng công tác kiểm soát nội bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy KBNN Thừa Thiên Huế đã xây dựng được một hệ thống KSNB tương đối hoàn chỉnh, phù hợp với các chuẩn mực quốc tế như COSO và INTOSAI. Môi trường kiểm soát tích cực và đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn cao là nền tảng quan trọng giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát.

Việc áp dụng công nghệ thông tin, đặc biệt là hệ thống TABMIS, đã góp phần cải thiện đáng kể chất lượng thông tin và truyền thông, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giám sát và kiểm soát các hoạt động nghiệp vụ. So với một số nghiên cứu trong khu vực công, tỷ lệ đồng thuận về hiệu quả KSNB tại KBNN Thừa Thiên Huế cao hơn khoảng 10-15%, cho thấy sự tiến bộ rõ rệt.

Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế như sự thay đổi nhanh chóng của môi trường pháp lý và kinh tế gây khó khăn trong việc đánh giá và xử lý rủi ro kịp thời. Ngoài ra, chi phí duy trì và cải tiến hệ thống KSNB còn cao, đòi hỏi sự đầu tư liên tục về nguồn lực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đồng thuận của các yếu tố KSNB, bảng so sánh trình độ cán bộ qua các năm và biểu đồ đường thể hiện xu hướng tăng trưởng vốn đầu tư và chi ngân sách được kiểm soát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện môi trường kiểm soát: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ công chức, đặc biệt chú trọng phát triển kỹ năng đánh giá rủi ro và ứng dụng công nghệ thông tin. Thời gian thực hiện: 2021–2022. Chủ thể: Ban Giám đốc KBNN Thừa Thiên Huế phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Nâng cao hiệu quả đánh giá rủi ro: Xây dựng và cập nhật thường xuyên khung kiểm soát rủi ro phù hợp với các thay đổi về chính sách, pháp luật và môi trường kinh tế. Áp dụng các công cụ phân tích rủi ro hiện đại để phát hiện sớm các nguy cơ tiềm ẩn. Thời gian: 2021–2022. Chủ thể: Phòng Kiểm soát chi và Phòng Kế toán.

  3. Tăng cường hoạt động kiểm soát và giám sát: Đẩy mạnh công tác tự kiểm tra, thanh tra nội bộ định kỳ và đột xuất, đồng thời nâng cao chất lượng báo cáo kết quả kiểm soát để kịp thời xử lý các sai phạm. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Phòng Kiểm soát chi, Ban Giám đốc.

  4. Phát triển hệ thống thông tin và truyền thông: Tiếp tục đầu tư nâng cấp hệ thống TABMIS và các phần mềm hỗ trợ nghiệp vụ, đảm bảo tính kịp thời, chính xác và bảo mật thông tin. Tăng cường truyền thông nội bộ và đối ngoại để nâng cao nhận thức về vai trò của KSNB. Thời gian: 2021–2023. Chủ thể: Phòng Tin học và Ban Giám đốc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên Kho bạc Nhà nước: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát nội bộ, giúp họ hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng và áp dụng các giải pháp phù hợp.

  2. Các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách: Luận văn giúp các nhà hoạch định chính sách đánh giá thực trạng và đề xuất các chính sách hỗ trợ hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ trong khu vực công.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính công, kế toán, kiểm toán: Tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn kiểm soát nội bộ trong khu vực công, đặc biệt là tại các đơn vị quản lý ngân sách nhà nước.

  4. Các tổ chức kiểm toán nội bộ và kiểm toán nhà nước: Giúp nâng cao nhận thức về vai trò và phương pháp kiểm soát nội bộ, từ đó cải thiện chất lượng kiểm toán và giám sát tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng đối với Kho bạc Nhà nước?
    Kiểm soát nội bộ là quá trình do con người chi phối nhằm đảm bảo hoạt động hiệu quả, báo cáo chính xác và tuân thủ pháp luật. Đối với Kho bạc Nhà nước, KSNB giúp ngăn ngừa sai sót, gian lận, bảo vệ tài sản nhà nước và nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

  2. Các yếu tố chính của hệ thống kiểm soát nội bộ theo COSO là gì?
    Hệ thống gồm 5 yếu tố: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi yếu tố đóng vai trò hỗ trợ lẫn nhau để đảm bảo hệ thống hoạt động hiệu quả.

  3. Hệ thống TABMIS hỗ trợ công tác kiểm soát nội bộ như thế nào?
    TABMIS là hệ thống quản lý ngân sách và tài chính điện tử, giúp tự động hóa quy trình kiểm soát, nâng cao tính chính xác, kịp thời và minh bạch trong xử lý các nghiệp vụ thu, chi ngân sách.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả công tác kiểm soát nội bộ tại KBNN?
    Có thể sử dụng các chỉ số như tỷ lệ sai sót phát hiện, thời gian xử lý chứng từ, mức độ tuân thủ quy trình, phản hồi từ cán bộ và đơn vị giao dịch, kết quả thanh tra, kiểm tra nội bộ.

  5. Những thách thức lớn nhất trong công tác kiểm soát nội bộ tại KBNN Thừa Thiên Huế là gì?
    Bao gồm sự thay đổi nhanh chóng của môi trường pháp lý, hạn chế về nguồn lực tài chính và nhân sự, chi phí duy trì hệ thống KSNB cao, và nguy cơ rủi ro do sự thông đồng hoặc sai sót của con người.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã đánh giá thực trạng công tác kiểm soát nội bộ tại KBNN Thừa Thiên Huế giai đoạn 2017–2019, xác định được các yếu tố ảnh hưởng chính và mức độ hiệu quả hiện tại.
  • Môi trường kiểm soát tích cực, đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn cao và ứng dụng công nghệ thông tin là những điểm mạnh nổi bật.
  • Các hạn chế chủ yếu liên quan đến đánh giá rủi ro chưa hoàn toàn kịp thời và chi phí duy trì hệ thống còn cao.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện môi trường kiểm soát, nâng cao đánh giá rủi ro, tăng cường hoạt động kiểm soát và phát triển hệ thống thông tin.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu và áp dụng các giải pháp từ 2021 đến 2023 để nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát nội bộ, góp phần bảo vệ tài sản nhà nước và nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Call to action: Các đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ trong việc triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo và ứng dụng công nghệ để xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiện đại, hiệu quả và bền vững.