Nghiên cứu không gian văn hóa xã Vĩnh Hào, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định

LỜI MỞ ĐẦU

1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG

1.1. Khái niệm về văn hóa và các khái niệm có liên quan

1.2. Các khái niệm về văn hóa

1.3. Khái niệm văn hóa dân gian

1.4. Khái niệm văn hóa làng và di sản văn hóa

1.5. Đại cương về không gian văn hóa

1.6. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của các làng xã Vĩnh Hào

1.6.1. Điều kiện tự nhiên

1.6.2. Vị trí địa lý

1.6.3. Tài nguyên thiên nhiên

1.6.4. Điều kiện kinh tế, xã hội

1.7. Lịch sử hình thành các làng xã Vĩnh Hào

1.8. Ý nghĩa tên Nôm các làng ở Vĩnh Hào

1.9. Tiểu kết chương 1

2. CHƯƠNG 2: NHỮNG ĐẶC TRƯNG VỀ VĂN HÓA SẢN XUẤT CỦA CƯ DÂN XÃ VĨNH HÀO, HUYỆN VỤ BẢN, TỈNH NAM ĐỊNH

2.1. Nghề nông trồng lúa nước – nghề chính của nhân dân Vĩnh Hào

2.2. Xã Vĩnh Hào có nhiều ngành nghề phụ

2.3. Các nghề thủ công

2.3.1. Nghề đan gàu sòng, gầu dây, nong nia của làng Hồ Sen

2.3.2. Nghề đan cót ở làng Si

2.3.3. Nghề làm gối mây ở làng Tiên Hào

2.3.4. Nghề thợ mộc

2.3.5. Nghề đan thuyền nan

2.4. Nghề làm gạch ngói và nghề thợ xây

2.5. Nghề dạy học và nghề làm thuốc

2.5.1. Nghề dạy học

2.5.2. Nghề làm thuốc

2.6. Hiện trạng phát triển các ngành kinh tế chính của địa phương

2.6.1. Ngành trồng trọt

2.6.2. Ngành chăn nuôi

2.6.3. Nuôi trồng thủy sản

2.6.4. Các nghề thủ công cổ truyền

2.7. Tiểu kết chương 2

3. CHƯƠNG 3: NHỮNG CÔNG TRÌNH KIẾN TRÚC TÔN GIÁO TÍN NGƯỠNG CỦA CƯ DÂN XÃ VĨNH HÀO, HUYỆN VỤ BẢN, TỈNH NAM ĐỊNH

3.1. Các công trình kiến trúc tôn giáo làng Si (Vĩnh Lại)

3.1.1. Đình làng Si

3.1.2. Đền Thánh Hai

3.1.3. Đền đức Thánh Cả

3.2. Các công trình kiến trúc tôn giáo làng Hồ Sen

3.3. Các công trình kiến trúc làng Cựu Hào

3.4. Các công trình kiến trúc làng Tiên Hào

3.5. Các công trình kiến trúc làng Đại Lại

3.6. Tiểu kết chương 3

4. CHƯƠNG 4: NHỮNG ĐẶC TRƯNG VỀ VĂN HÓA TINH THẦN CỦA XÃ VĨNH HÀO, HUYỆN VỤ BẢN, TỈNH NAM ĐỊNH

4.1. Vùng đất có nhiều người đi học

4.2. Các tín ngưỡng dân gian

4.2.1. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên

4.2.1.1. Thờ cúng tổ tiên trong phạm vi gia đình

4.2.1.2. Thờ cúng tổ tiên trong phạm vi dòng họ

4.2.1.3. Thờ cúng tổ tiên ở các làng

4.2.2. Tín ngưỡng thờ Thành hoàng

4.2.3. Tín ngưỡng thờ những người có công khai phá lập làng và tổ sư các nghề

4.2.4. Tín ngưỡng mang màu sắc Đạo giáo

4.2.5. Tín ngưỡng Phật giáo

4.2.6. Tín ngưỡng Thiên chúa giáo dòng Tên (Jesuste)

4.3. Lễ tiết trong một năm

4.3.1. Lễ tiết trong phạm vi gia đình

4.3.2. Lễ tiết chung làng xã

4.3.3. Lễ tiết riêng ở một số làng

4.4. Nghi lễ vòng đời người

4.4.1. Từ sơ sinh đến trước tuổi trưởng thành

4.4.2. Tuổi trưởng thành

4.4.3. Tuổi trung niên và tuổi già

4.4.4. Khép kín vòng đời

4.5. Tiểu kết chương 4

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về không gian văn hóa xã Vĩnh Hào

Nghiên cứu không gian văn hóa xã Vĩnh Hào, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định mang lại cái nhìn sâu sắc về văn hóa xã hội của khu vực này. Vĩnh Hào là một trong những xã điển hình của huyện Vụ Bản, nơi có sự kết hợp hài hòa giữa văn hóa dân gian và các yếu tố hiện đại. Đặc điểm nổi bật của không gian văn hóa nơi đây là sự đa dạng trong các hoạt động văn hóa và di sản văn hóa. Các lễ hội truyền thống, phong tục tập quán và các công trình kiến trúc tôn giáo đều thể hiện rõ nét bản sắc văn hóa của người dân nơi đây. Việc nghiên cứu không gian văn hóa không chỉ giúp hiểu rõ hơn về lịch sử hình thành và phát triển của xã mà còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa địa phương.

1.1. Đặc điểm tự nhiên và xã hội

Điều kiện tự nhiên của xã Vĩnh Hào có ảnh hưởng lớn đến văn hóa xã hội của cư dân nơi đây. Vùng đất này nằm trong khu vực trũng, với hệ thống kênh mương phong phú, thuận lợi cho việc phát triển nông nghiệp, đặc biệt là nghề trồng lúa nước. Nghề nông không chỉ là nguồn sống chính mà còn là nền tảng cho các hoạt động văn hóa khác. Bên cạnh đó, các nghề thủ công truyền thống như đan cót, làm gối mây cũng phát triển mạnh mẽ, tạo nên sự đa dạng trong hoạt động văn hóa. Sự kết hợp giữa văn hóa dân gian và các yếu tố hiện đại đã tạo nên một không gian văn hóa phong phú, đa dạng và đặc sắc cho xã Vĩnh Hào.

II. Đặc trưng văn hóa sản xuất của cư dân

Cư dân xã Vĩnh Hào chủ yếu sống bằng nghề nông, với nghề trồng lúa nước là chính. Tuy nhiên, bên cạnh đó, xã còn có nhiều ngành nghề phụ khác như đan lát, làm gạch ngói, và các nghề thủ công truyền thống. Những nghề này không chỉ giúp nâng cao thu nhập cho người dân mà còn góp phần tạo nên di sản văn hóa phong phú của xã. Các sản phẩm thủ công như nong nia, thúng mủng, và gàu được sản xuất với chất lượng cao, thể hiện sự khéo léo và sáng tạo của người dân. Việc duy trì và phát triển các nghề này không chỉ có ý nghĩa kinh tế mà còn là cách để bảo tồn văn hóa dân gian và truyền thống của địa phương.

2.1. Nghề nông và các nghề phụ

Nghề nông trồng lúa nước là nghề chính của cư dân Vĩnh Hào, với hai vụ chính trong năm. Tuy nhiên, để tăng thu nhập, người dân đã phát triển thêm nhiều ngành nghề phụ. Các nghề thủ công như đan gàu, làm gối mây, và nghề thợ mộc không chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong xã mà còn có thể xuất khẩu ra thị trường bên ngoài. Sự đa dạng trong hoạt động văn hóa sản xuất đã tạo nên một bức tranh sinh động về đời sống kinh tế của cư dân nơi đây. Điều này không chỉ giúp cải thiện đời sống vật chất mà còn góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của xã Vĩnh Hào.

III. Các công trình kiến trúc tôn giáo

Các công trình kiến trúc tôn giáo tại xã Vĩnh Hào là minh chứng cho sự giao thoa giữa các tôn giáo và văn hóa dân gian. Những ngôi đình, đền, chùa không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa của cộng đồng. Các lễ hội được tổ chức tại đây không chỉ mang tính tôn giáo mà còn là dịp để người dân giao lưu, kết nối và bảo tồn các phong tục tập quán. Việc nghiên cứu các công trình này giúp hiểu rõ hơn về di sản văn hóa và vai trò của nó trong đời sống tinh thần của cư dân. Những công trình này không chỉ có giá trị về mặt kiến trúc mà còn chứa đựng nhiều giá trị văn hóa, lịch sử quan trọng.

3.1. Đình làng và các công trình tôn giáo

Đình làng Si, đền Thánh Hai và các công trình tôn giáo khác tại xã Vĩnh Hào không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là biểu tượng của văn hóa xã hội. Những công trình này thường được xây dựng với kiến trúc độc đáo, thể hiện sự khéo léo và tài năng của người thợ xưa. Các lễ hội diễn ra tại đây không chỉ mang tính tôn giáo mà còn là dịp để người dân thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên và các vị thần linh. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của các công trình này là rất cần thiết để giữ gìn bản sắc văn hóa của xã Vĩnh Hào trong bối cảnh hiện đại.

IV. Đặc trưng văn hóa tinh thần

Văn hóa tinh thần của xã Vĩnh Hào thể hiện qua các tín ngưỡng, lễ hội và phong tục tập quán. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, thờ Thành hoàng và các vị thần linh là những nét đặc trưng trong đời sống tâm linh của cư dân. Các lễ hội diễn ra trong năm không chỉ mang tính tôn giáo mà còn là dịp để cộng đồng gắn kết, thể hiện sự đoàn kết và tình yêu quê hương. Việc nghiên cứu văn hóa tinh thần giúp hiểu rõ hơn về tâm tư, nguyện vọng và giá trị sống của người dân nơi đây. Điều này không chỉ có ý nghĩa trong việc bảo tồn văn hóa dân gian mà còn góp phần nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa trong xã hội hiện đại.

4.1. Tín ngưỡng và lễ hội

Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và các lễ hội truyền thống là những yếu tố quan trọng trong văn hóa xã hội của xã Vĩnh Hào. Các lễ hội không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên mà còn là cơ hội để người dân thể hiện lòng biết ơn và sự tôn kính đối với các vị thần linh. Những hoạt động này không chỉ giúp bảo tồn các giá trị văn hóa mà còn tạo ra sự gắn kết trong cộng đồng. Việc duy trì và phát huy các lễ hội truyền thống là rất cần thiết để giữ gìn bản sắc văn hóa của xã Vĩnh Hào trong bối cảnh hiện đại.

Luận văn thạc sĩ về không gian văn hóa xã Vĩnh Hào, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định