Luận án tiến sĩ: Nghiên cứu tính kháng thuốc của rầy nâu nilaparvata lugens hại lúa ở Việt Nam

• Tác giả: Bùi Xuân Thắng
• Người hướng dẫn: PGS. Hồ Thị Thu Giang
• Trường học: Học viện Nông nghiệp Việt Nam
• Chuyên ngành: Bảo vệ thực vật
• Đề tài: Nghiên Cứu Kháng Thuốc Của Rầy Nâu Hại Lúa Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

Mục lục chi tiết

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• Danh mục chữ viết tắt
• Danh mục bảng
• Danh mục các hình
• MỞ ĐẦU
• 1. Tính cấp thiết của đề tài
• 2. Mục tiêu nghiên cứu
• 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
• 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
• 5. Những đóng góp mới của đề tài
• 1. CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
• 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài
• 1.2. Cơ chế tác động của thuốc trừ sâu đến côn trùng
• 1.3. Cơ chế kháng thuốc của rầy nâu
• 1.4. Tình hình nghiên cứu ở ngoài nƣớc
• 1.4.1. Tác hại của rầy nâu
• 1.4.2. Đặc điểm sinh học của rầy nâu
• 1.4.3. Thực trạng sử dụng thuốc bảo vệ thực vật
• 1.4.4. Tính kháng thuốc của rầy nâu
• 1.4.4.1. Tính kháng của rầy nâu với một số hoạt chất thuốc
• 1.4.4.2. Sự phát triển tính kháng thuốc của rầy nâu
• 1.5. Sự giảm tính kháng thuốc của rầy nâu khi không tiếp xúc với
• 1.6. Tính kháng chéo thuốc của quần thể rầy nâu
• 1.7. Những nghiên cứu giải thích cơ chế kháng thuốc của rầy nâu
• 1.8. Biện pháp quản lý tính kháng thuốc
• 1.9. Tình hình nghiên cứu ở trong nƣớc
• 1.9.1. Tác hại của rầy nâu
• 1.9.2. Đặc điểm sinh học của rây nâu
• 1.9.3. Thực trạng sử dụng thuốc bảo vệ thực vật
• 1.9.4. Nghiên cứu tính kháng thuốc của rầy nâu
• 1.9.4.1. Tính kháng của rầy nâu với một số hoạt chất thuốc
• 1.9.4.2. Sự phát triển tính kháng thuốc của rầy nâu
• 1.9.4.3. Những nghiên cứu giải thích cơ chế kháng thuốc của rầy nâu
• 1.10. Hiệu lực của một số hoạt chất thuốc BVTV trong phòng trừ rầy nâu
• 2. CHƢƠNG 2: VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 2.2. Vật liệu và dụng cụ nghiên cứu
• 2.3. Nội dung nghiên cứu
• 2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu
• 2.4.1. Phƣơng pháp xác định hiện trạng sử dụng thuốc bảo vệ thực vật để phòng chống rầy nâu hại lúa ở một số vùng trồng lúa tại Việt Nam
• 2.4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu tính kháng thuốc của quần thể rầy nâu đối với một số nhóm thuốc bảo vệ thực vật ở một số vùng trồng lúa tại Việt Nam
• 2.4.2.1. Phƣơng pháp xác định mức độ kháng thuốc của quần thể rầy nâu ở một số vùng trồng lúa tại Việt Nam
• 2.4.2.2. Nghiên cứu giải thích cơ chế kháng thuốc của rầy nâu
• 2.4.2.3. Khả năng kháng thuốc chéo của quần thể rầy nâu đã kháng hoạt chất imidacloprid đối với một số hoạt chất khác phòng chống rầy nâu
• 2.4.2.4. Ảnh hƣởng của hoạt chất thuốc đến một số đặc điểm sinh vật học của rầy nâu sau khi tiếp xúc với thuốc
• 2.4.3. Phƣơng pháp nghiên cứu giải pháp hợp lý để quản lý tính tính kháng thuốc của rầy nâu
• 2.4.3.1. Nghiên cứu biện pháp sử dụng giống lúa kháng trong quản lý tính kháng thuốc của rầy nâu
• 2.4.3.2. Nghiên cứu biện pháp sử dụng thuốc hóa học trong quản lý tính khánh thuốc của rầy nâu
• 2.4.4. Phƣơng pháp xử lý số liệu
• 3. CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Thực trạng sử dụng thuốc BVTV để phòng chống rầy nâu hại lúa ở một số vùng trồng lúa
• 3.1.1. Thực trạng sử dụng thuốc BVTV để phòng chống rầy nâu hại lúa ở Hƣng Yên
• 3.1.2. Thực trạng sử dụng thuốc BVTV để phòng chống rầy nâu hại lúa ở Nam Định
• 3.1.3. Thực trạng sử dụng thuốc BVTV để phòng chống rầy nâu hại lúa ở Nghệ An
• 3.1.4. Thực trạng sử dụng thuốc BVTV để phòng chống rầy nâu hại lúa ở Phú Yên
• 3.1.5. Thực trạng sử dụng thuốc BVTV để phòng chống rầy nâu hại lúa ở An Giang
• 3.2. Tính kháng thuốc của rầy nâu với một số nhóm thuốc chính ở một số vùng trồng lúa
• 3.2.1. Mức độ kháng thuốc của các quần thể rầy nâu với các hoạt chất sử dụng phổ biến phòng chống rầy nâu hại lúa
• 3.2.1.1. Mức độ kháng thuốc của các quần thể rầy nâu ở một số tỉnh đối với hoạt chất imidacloprid
• 3.2.1.2. Mức độ kháng thuốc của các quần thể rầy nâu ở một số tỉnh đối với hoạt chất nitenpyram
• 3.2.1.3. Mức độ kháng thuốc của các quần thể rầy nâu ở một số tỉnh đối với hoạt chất fenobucarb
• 3.2.1.4. Mức độ kháng thuốc của các quần thể rầy nâu ở một số tỉnh đối với hoạt chất sulfoxaflor
• 3.2.1.5. Mức độ kháng thuốc của các quần thể rầy nâu ở một số tỉnh đối với hoạt chất pymetrozine
• 3.2.1.6. Mức độ kháng thuốc của các quần thể rầy nâu ở một số tỉnh đối với hoạt chất buprofezin
• 3.2.1.7. Mức độ kháng thuốc của các quần thể rầy nâu ở một số tỉnh đối với hoạt chất dinotefuran
• 3.2.2. Kết quả nghiên cứu giải thích cơ chế kháng thuốc của rầy nâu
• 3.3. Khả năng kháng thuốc chéo của quần thể rầy nâu đã kháng hoạt chất imidacloprid đối với một số hoạt chất khác phòng chống rầy nâu
• 3.4. Ảnh hƣởng của hoạt chất thuốc đến một số đặc điểm sinh vật học của rầy nâu sau khi tiếp xúc với thuốc
• 3.4.1. Ảnh hƣởng của hoạt chất nitenpyram và imidacloprid đến sức sinh sản của dạng hình rầy nâu cánh dài và cánh ngắn
• 3.4.2. Ảnh hƣởng của hoạt chất nitenpyram và imidacloprid đến dạng hình cánh của rầy nâu
• 3.4.3. Nghiên cứu giải pháp hợp lý để quản lý tính tính kháng thuốc của rầy nâu
• 3.4.3.1. Nghiên cứu biện pháp sử dụng giống lúa kháng trong quản lý tính kháng thuốc của rầy nâu
• 3.4.3.1.1. Đánh giá tính kháng của các giống lúa trồng phổ biến ở An Giang với quần thể rầy nâu Nilaparvata lugens (Stål) ở An Giang
• 3.4.3.1.2. Ảnh hƣởng của giống lúa đến mức độ kháng thuốc của quần thể rầy nâu An Giang sau một số thế hệ không tiếp xúc với hoạt chất imidacloprid
• 3.4.3.1.3. Ảnh hƣởng của giống lúa đến mức độ kháng thuốc của quần thể rầy nâu An Giang sau một số thế hệ tiếp xúc với hoạt chất imidacloprid
• 3.4.4. Nghiên cứu biện pháp sử dụng thuốc hóa học trong quản lý tính kháng thuốc của rầy nâu
• 3.4.4.1. Hiệu lực của một số thuốc sử dụng phổ biến trong phòng chống rầy nâu
• 3.4.4.2. Hiệu quả luân phiên các thuốc trong phòng chống rầy nâu
• 3.5. Độ độc của một số thuốc sử dụng phòng chống rầy nâu đến bọ
• 3.5.1. Giá trị LC50 của một số thuốc đối với bọ xít mù xanh, rầy nâu
• 3.5.2. Chỉ số độc của một số thuốc sử dụng phòng chống rầy nâu đối với bọ xít mù xanh
• 3.6. Đề xuất một số giải pháp quản lý tính kháng thuốc của rầy nâu
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

Tóm tắt

I. Tổng quan về rầy nâu và kháng thuốc

Rầy nâu (Nilaparvata lugens) là một trong những loài côn trùng gây hại nghiêm trọng nhất cho cây lúa tại Việt Nam. Chúng không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho cây trồng mà còn là vector truyền bệnh vi rút vàng lùn và lùn xoắn lá. Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) để kiểm soát rầy nâu đã trở thành một biện pháp phổ biến. Tuy nhiên, sự gia tăng sử dụng thuốc BVTV đã dẫn đến tình trạng kháng thuốc ngày càng nghiêm trọng. Theo nghiên cứu, tính kháng thuốc của rầy nâu có sự khác biệt rõ rệt giữa các vùng trồng lúa, phụ thuộc vào điều kiện canh tác và loại thuốc được sử dụng. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu sâu hơn về cơ chế kháng thuốc của rầy nâu để có thể đưa ra các biện pháp quản lý hiệu quả.

1.1 Tác hại của rầy nâu

Rầy nâu gây ra thiệt hại lớn cho sản xuất lúa ở Việt Nam, với hàng trăm nghìn hecta bị ảnh hưởng mỗi năm. Chúng không chỉ làm giảm năng suất mà còn làm tăng chi phí sản xuất cho nông dân. Sự bùng phát của rầy nâu thường xảy ra vào mùa vụ, gây khó khăn cho việc quản lý dịch hại. Việc nghiên cứu tác hại của rầy nâu là cần thiết để hiểu rõ hơn về mức độ thiệt hại và từ đó đề xuất các biện pháp phòng trừ hiệu quả.

1.2 Cơ chế kháng thuốc của rầy nâu

Cơ chế kháng thuốc của rầy nâu rất phức tạp và phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm loại thuốc, tần suất sử dụng và điều kiện môi trường. Nghiên cứu cho thấy rằng rầy nâu có thể phát triển khả năng kháng thuốc thông qua các cơ chế sinh học như thay đổi cấu trúc enzyme hoặc tăng cường khả năng đào thải thuốc ra khỏi cơ thể. Điều này làm cho việc kiểm soát rầy nâu trở nên khó khăn hơn và yêu cầu các chiến lược quản lý mới.

II. Tình hình nghiên cứu kháng thuốc tại Việt Nam

Tình hình nghiên cứu về kháng thuốc của rầy nâu tại Việt Nam đã được thực hiện trong nhiều năm qua. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tính kháng thuốc của rầy nâu đang gia tăng, đặc biệt là đối với các hoạt chất như imidacloprid và nitenpyram. Việc theo dõi và đánh giá mức độ kháng thuốc là rất quan trọng để có thể đưa ra các biện pháp phòng trừ hiệu quả. Nghiên cứu cũng cho thấy rằng việc sử dụng thuốc không hợp lý là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng kháng thuốc. Do đó, cần có các biện pháp quản lý hợp lý để giảm thiểu tình trạng này.

2.1 Thực trạng sử dụng thuốc BVTV

Việc sử dụng thuốc BVTV để phòng chống rầy nâu hiện nay vẫn là biện pháp chính. Tuy nhiên, nhiều nông dân vẫn chưa có kiến thức đầy đủ về cách sử dụng thuốc hiệu quả, dẫn đến tình trạng lạm dụng thuốc. Điều này không chỉ làm tăng nguy cơ kháng thuốc mà còn ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe con người. Cần có các chương trình đào tạo và tuyên truyền để nâng cao nhận thức của nông dân về việc sử dụng thuốc BVTV an toàn và hiệu quả.

2.2 Đề xuất biện pháp quản lý kháng thuốc

Để quản lý tình trạng kháng thuốc của rầy nâu, cần áp dụng các biện pháp tổng hợp, bao gồm việc luân phiên sử dụng các loại thuốc khác nhau, kết hợp với các biện pháp sinh học và canh tác. Việc sử dụng giống lúa kháng cũng là một giải pháp hiệu quả để giảm thiểu thiệt hại do rầy nâu gây ra. Ngoài ra, cần có sự hợp tác giữa các nhà nghiên cứu, nông dân và cơ quan quản lý để xây dựng các chiến lược quản lý dịch hại bền vững.