Tổng quan nghiên cứu

Dự toán ngân sách là công cụ quản lý không thể thiếu trong hoạt động kinh tế của doanh nghiệp, giúp hoạch định và kiểm soát các mục tiêu tài chính, kinh tế trong kỳ hoạt động. Theo ước tính, việc lập dự toán ngân sách chính xác và hiệu quả có thể nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Luận văn tập trung nghiên cứu công tác hoàn thiện dự toán ngân sách tại Công ty Cổ phần Beton 6, một doanh nghiệp có quy mô tài sản lên đến hơn 1.6 nghìn tỷ đồng và hơn 700 lao động, hoạt động trong lĩnh vực sản xuất cấu kiện bê tông đúc sẵn và thi công hạ tầng giao thông tại khu vực Đông Nam Bộ. Nghiên cứu sử dụng số liệu thực tế năm 2015, nhằm đánh giá thực trạng dự toán ngân sách, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện phù hợp với đặc thù hoạt động của công ty. Mục tiêu nghiên cứu là hệ thống hóa lý luận về dự toán ngân sách, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán, góp phần giúp nhà quản trị đưa ra quyết định kịp thời, chính xác, thúc đẩy phát triển bền vững của công ty. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản trị tài chính tại các doanh nghiệp sản xuất công nghiệp trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản trị dự toán ngân sách tiêu biểu, bao gồm:

  • Khái niệm dự toán ngân sách: Là kế hoạch chi tiết về thu chi tài chính và phi tài chính trong một kỳ nhất định, thể hiện cách huy động và sử dụng nguồn lực nhằm đạt mục tiêu kinh tế đã đề ra. Dự toán ngân sách là công cụ quản lý khoa học hỗ trợ nhà quản trị trong hoạch định, kiểm soát và đánh giá hiệu quả hoạt động.

  • Mô hình lập dự toán ngân sách: Ba mô hình chính được áp dụng gồm mô hình ấn định thông tin từ trên xuống, mô hình thông tin phản hồi và mô hình thông tin từ dưới lên. Mỗi mô hình có ưu nhược điểm riêng, phù hợp với đặc điểm tổ chức và quy mô doanh nghiệp khác nhau.

  • Quy trình lập và quản lý dự toán ngân sách: Theo ba giai đoạn chuẩn bị, soạn thảo và theo dõi, kiểm tra thực hiện dự toán. Quy trình này đảm bảo tính khoa học, chính xác và khả thi của dự toán ngân sách.

  • Các loại dự toán ngân sách: Bao gồm dự toán tiêu thụ, dự toán sản xuất, dự toán chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp, chi phí sản xuất chung, dự toán giá vốn hàng bán, dự toán chi phí bán hàng và quản lý doanh nghiệp, dự toán tiền mặt, dự toán báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh và bảng cân đối kế toán.

  • Phương pháp lập dự toán: Dự toán ngân sách cố định, dự toán linh hoạt, dự toán từ đầu (Zero Based Budgeting - ZBB), dự toán theo chương trình mục tiêu (Planning, Programming Budgeting System - PPBS).

  • Yếu tố ảnh hưởng đến dự toán ngân sách: Nguồn nhân lực, cơ sở vật chất, chế độ chính sách, tổ chức công tác kế toán và quy trình dự toán.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp định lượng:

  • Thu thập dữ liệu: Số liệu thực tế về dự toán ngân sách của Công ty Cổ phần Beton 6 năm 2015, tài liệu nội bộ, báo cáo tài chính, phỏng vấn chuyên gia và cán bộ quản lý công ty.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh, phân tích SWOT để đánh giá thực trạng công tác lập dự toán ngân sách tại công ty.

  • Tổng hợp và hệ thống hóa: Các vấn đề lý luận về dự toán ngân sách được hệ thống hóa từ tài liệu chuyên ngành và các nghiên cứu liên quan trong và ngoài nước.

  • Thời gian nghiên cứu: Tập trung vào số liệu và hoạt động dự toán ngân sách trong năm 2015, với phạm vi nghiên cứu tại Công ty Cổ phần Beton 6, tỉnh Bình Dương.

  • Lý do lựa chọn phương pháp: Phương pháp kết hợp giúp đánh giá toàn diện thực trạng, đồng thời đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế của công ty.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dự toán ngân sách tại Beton 6 còn nhiều hạn chế: Mô hình lập dự toán chủ yếu theo mô hình ấn định thông tin từ trên xuống, mang tính áp đặt, chưa phát huy được sự tham gia của các bộ phận. Ví dụ, dự toán tiêu thụ chưa phân biệt rõ sản phẩm có đơn hàng và chưa có lịch thu chi tiền cụ thể theo quý. Dự toán chi phí nhân công trực tiếp và chi phí sản xuất chung chưa dựa trên mức độ hoạt động thực tế, dẫn đến sai lệch trong kiểm soát chi phí.

  2. Quy trình lập dự toán chưa đồng bộ và thiếu biểu mẫu thống nhất: Công tác soạn thảo dự toán chưa có biểu mẫu chuẩn, chưa có cơ chế điều chỉnh kịp thời khi có biến động trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Việc theo dõi và kiểm tra thực hiện dự toán chưa được thực hiện thường xuyên và chặt chẽ.

  3. Hệ thống báo cáo dự toán chưa hoàn chỉnh: Các báo cáo dự toán như dự toán tiêu thụ, dự toán sản xuất, dự toán chi phí bán hàng và quản lý doanh nghiệp chưa được tổng hợp đầy đủ, gây khó khăn cho việc đánh giá và ra quyết định quản trị.

  4. Nguồn nhân lực và tổ chức vận hành dự toán còn yếu: Cán bộ kế toán quản trị chưa được đào tạo chuyên sâu về lập dự toán ngân sách, thiếu sự phối hợp giữa các phòng ban trong quá trình xây dựng và thực hiện dự toán. Sự tham gia của các cấp quản lý và nhân viên chưa được phát huy tối đa, ảnh hưởng đến tính chính xác và khả thi của dự toán.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc áp dụng mô hình lập dự toán chưa phù hợp với quy mô và đặc thù hoạt động của Beton 6. Mô hình ấn định từ trên xuống tuy giúp đảm bảo mục tiêu chiến lược nhưng dễ gây áp đặt, thiếu sự phản hồi từ các bộ phận thực hiện, dẫn đến dự toán không sát thực tế. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy mô hình thông tin phản hồi hoặc từ dưới lên thường tạo ra dự toán chính xác hơn và tăng tính cam kết của nhân viên.

Việc thiếu biểu mẫu thống nhất và quy trình theo dõi chưa chặt chẽ làm giảm hiệu quả kiểm soát chi phí và điều chỉnh kế hoạch kịp thời. Điều này cũng được phản ánh trong các nghiên cứu về quản lý ngân sách tại các doanh nghiệp sản xuất khác, nơi mà sự phối hợp liên phòng ban và hệ thống báo cáo minh bạch là yếu tố then chốt.

Nguồn nhân lực chưa được đào tạo bài bản về kế toán quản trị và lập dự toán ngân sách là một điểm yếu lớn, ảnh hưởng đến chất lượng dự toán và khả năng phân tích, dự báo của công ty. Sự tham gia của các cấp quản lý và nhân viên trong quá trình lập dự toán được chứng minh là làm tăng tính chính xác và khả thi của kế hoạch, đồng thời nâng cao động lực thực hiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu tài sản, lao động và các chỉ tiêu sản xuất kinh doanh của công ty trong các năm 2012-2015, cùng bảng so sánh các loại dự toán hiện tại và đề xuất cải tiến, giúp minh họa rõ ràng hơn về thực trạng và hiệu quả của các giải pháp đề xuất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng mô hình lập dự toán thông tin phản hồi hoặc từ dưới lên

    • Mục tiêu: Tăng tính chính xác và sự tham gia của các bộ phận trong công tác lập dự toán.
    • Thời gian: Triển khai trong vòng 6 tháng.
    • Chủ thể: Ban lãnh đạo phối hợp phòng kế toán, phòng kế hoạch và các phòng ban liên quan.

  2. Xây dựng và chuẩn hóa biểu mẫu dự toán ngân sách thống nhất toàn công ty

    • Mục tiêu: Đảm bảo tính đồng bộ, dễ dàng tổng hợp và phân tích dữ liệu dự toán.
    • Thời gian: Hoàn thành trong 3 tháng.
    • Chủ thể: Phòng kế toán phối hợp phòng IT và phòng quản lý chất lượng.

  3. Tăng cường đào tạo chuyên sâu về kế toán quản trị và lập dự toán ngân sách cho cán bộ liên quan

    • Mục tiêu: Nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng phân tích và dự báo.
    • Thời gian: Tổ chức định kỳ hàng quý.
    • Chủ thể: Ban nhân sự phối hợp phòng kế toán và các chuyên gia đào tạo bên ngoài.

  4. Thiết lập quy trình theo dõi, kiểm tra và điều chỉnh dự toán ngân sách thường xuyên

    • Mục tiêu: Kịp thời phát hiện sai lệch, điều chỉnh kế hoạch phù hợp với biến động thực tế.
    • Thời gian: Áp dụng ngay từ kỳ dự toán tiếp theo.
    • Chủ thể: Ban điều hành phối hợp phòng kế toán và các phòng ban chức năng.

  5. Xây dựng hệ thống báo cáo dự toán ngân sách tổng hợp và chi tiết

    • Mục tiêu: Hỗ trợ nhà quản trị ra quyết định nhanh chóng, chính xác.
    • Thời gian: Phát triển trong 6 tháng.
    • Chủ thể: Phòng kế toán phối hợp phòng IT và phòng quản lý dự án.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản trị doanh nghiệp sản xuất công nghiệp

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và phương pháp lập dự toán ngân sách hiệu quả, áp dụng vào quản lý tài chính doanh nghiệp.
    • Use case: Cải thiện công tác lập kế hoạch tài chính, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực.

  2. Phòng kế toán quản trị và tài chính doanh nghiệp

    • Lợi ích: Nắm vững quy trình, kỹ thuật lập dự toán ngân sách, nâng cao năng lực phân tích và báo cáo.
    • Use case: Chuẩn hóa biểu mẫu, xây dựng hệ thống báo cáo dự toán chi tiết.

  3. Chuyên gia tư vấn quản trị tài chính và kế toán

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình và giải pháp thực tiễn để tư vấn cho các doanh nghiệp tương tự.
    • Use case: Đề xuất cải tiến hệ thống dự toán ngân sách phù hợp với đặc thù từng doanh nghiệp.

  4. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Kế toán, Quản trị kinh doanh

    • Lợi ích: Học tập lý thuyết và ứng dụng thực tiễn về dự toán ngân sách trong doanh nghiệp sản xuất.
    • Use case: Tham khảo tài liệu nghiên cứu, làm cơ sở cho các đề tài luận văn, nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dự toán ngân sách là gì và tại sao nó quan trọng?
    Dự toán ngân sách là kế hoạch chi tiết về thu chi tài chính và phi tài chính trong một kỳ nhất định, giúp doanh nghiệp hoạch định và kiểm soát hoạt động kinh doanh. Nó quan trọng vì hỗ trợ nhà quản trị đưa ra quyết định đúng đắn, phối hợp nguồn lực hiệu quả và đánh giá kết quả thực hiện.

  2. Các mô hình lập dự toán ngân sách phổ biến là gì?
    Ba mô hình chính gồm: mô hình ấn định thông tin từ trên xuống, mô hình thông tin phản hồi và mô hình thông tin từ dưới lên. Mỗi mô hình có ưu nhược điểm riêng, phù hợp với quy mô và đặc điểm tổ chức khác nhau.

  3. Làm thế nào để nâng cao tính chính xác của dự toán ngân sách?
    Tăng cường sự tham gia của các bộ phận liên quan trong quá trình lập dự toán, sử dụng dữ liệu thực tế và phân tích khoa học, đồng thời xây dựng quy trình theo dõi, điều chỉnh dự toán thường xuyên.

  4. Những khó khăn thường gặp khi lập dự toán ngân sách tại doanh nghiệp sản xuất?
    Bao gồm thiếu sự phối hợp giữa các phòng ban, dữ liệu không đầy đủ hoặc không chính xác, mô hình lập dự toán không phù hợp, cán bộ chưa được đào tạo chuyên sâu và thiếu biểu mẫu chuẩn hóa.

  5. Giải pháp nào giúp hoàn thiện dự toán ngân sách tại Công ty Cổ phần Beton 6?
    Áp dụng mô hình lập dự toán thông tin phản hồi, chuẩn hóa biểu mẫu, đào tạo cán bộ, thiết lập quy trình theo dõi và xây dựng hệ thống báo cáo dự toán tổng hợp, chi tiết.

Kết luận

  • Dự toán ngân sách là công cụ quản lý thiết yếu, hỗ trợ nhà quản trị hoạch định, kiểm soát và đánh giá hiệu quả hoạt động doanh nghiệp.
  • Thực trạng dự toán ngân sách tại Công ty Cổ phần Beton 6 còn nhiều hạn chế về mô hình lập, quy trình, hệ thống báo cáo và nguồn nhân lực.
  • Áp dụng mô hình lập dự toán thông tin phản hồi, chuẩn hóa biểu mẫu và tăng cường đào tạo là các giải pháp trọng tâm để nâng cao hiệu quả công tác dự toán.
  • Quy trình theo dõi, kiểm tra và điều chỉnh dự toán cần được thực hiện thường xuyên để đảm bảo tính chính xác và khả thi của kế hoạch.
  • Nghiên cứu góp phần hoàn thiện lý luận và thực tiễn về dự toán ngân sách tại doanh nghiệp sản xuất, làm cơ sở cho các nghiên cứu và ứng dụng tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản trị và phòng ban liên quan tại Công ty Cổ phần Beton 6 nên triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững của công ty.