Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2021 đến năm 2023, Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) quận Đống Đa, thành phố Hà Nội đã thực hiện trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố với tỷ lệ thấp, chỉ chiếm khoảng 2,99% trên tổng số vụ án do Cơ quan điều tra (CQĐT) kết thúc điều tra đề nghị truy tố. Việc trả hồ sơ điều tra bổ sung là một chế định quan trọng trong tố tụng hình sự nhằm bảo đảm tính khách quan, toàn diện và đúng pháp luật trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, góp phần hạn chế oan sai và bỏ lọt tội phạm. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn về trả hồ sơ điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố tại VKSND quận Đống Đa, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các vụ án hình sự được giải quyết tại quận Đống Đa trong khoảng thời gian từ năm 2021 đến năm 2023. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện quy định pháp luật tố tụng hình sự, nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát, đồng thời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan trong quá trình tố tụng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về tố tụng hình sự, đặc biệt tập trung vào các nguyên tắc cơ bản của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam như nguyên tắc bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa, nguyên tắc trách nhiệm thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp, nguyên tắc xác định sự thật khách quan của vụ án. Các khái niệm chính bao gồm: trả hồ sơ để điều tra bổ sung, giai đoạn truy tố, quyền và nghĩa vụ của Viện kiểm sát, các căn cứ trả hồ sơ theo Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS) năm 2015. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ phối hợp giữa Viện kiểm sát và Cơ quan điều tra trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung nhằm nâng cao chất lượng giải quyết vụ án.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận tổng hợp, kết hợp phân tích lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê từ báo cáo tổng kết công tác kiểm sát của VKSND quận Đống Đa giai đoạn 2021-2023, các bản án hình sự, quyết định trả hồ sơ điều tra bổ sung, cùng các văn bản pháp luật liên quan như BLTTHS năm 2015 và Thông tư liên tịch số 02/2017/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BQP. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 36 vụ án được trả hồ sơ điều tra bổ sung trong giai đoạn trên. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định tính các văn bản pháp luật, phân tích số liệu thống kê, so sánh tỷ lệ trả hồ sơ qua các năm, và đánh giá nguyên nhân, hạn chế dựa trên thực tiễn áp dụng pháp luật. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2021 đến năm 2023, tập trung vào việc thu thập và phân tích dữ liệu thực tiễn tại quận Đống Đa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ trả hồ sơ điều tra bổ sung thấp: Trong tổng số 1.205 vụ án do CQĐT kết thúc điều tra đề nghị truy tố, VKSND quận Đống Đa chỉ trả hồ sơ điều tra bổ sung 36 vụ, chiếm khoảng 2,99%. Tỷ lệ này có xu hướng tăng nhẹ qua các năm: 3,17% năm 2021, 4,76% năm 2022 và 1,17% năm 2023.

  2. Tỷ lệ chấp nhận trả hồ sơ cao: 100% số vụ án VKS trả hồ sơ điều tra bổ sung đều được CQĐT chấp nhận và tiến hành điều tra bổ sung, cho thấy các quyết định trả hồ sơ của VKSND có căn cứ pháp lý vững chắc và được thực hiện nghiêm túc.

  3. Tồn tại hạn chế trong công tác kiểm sát: Có 143 vụ án (chiếm 27,48% tổng số vụ án VKSND quận Đống Đa truy tố) bị Tòa án trả hồ sơ điều tra bổ sung do trách nhiệm của Kiểm sát viên chưa phát hiện hết các thiếu sót, vi phạm trong quá trình điều tra. Điều này dẫn đến việc kéo dài thời gian giải quyết vụ án và ảnh hưởng đến hiệu quả tố tụng.

  4. Nguyên nhân trả hồ sơ điều tra bổ sung chủ yếu do thiếu chứng cứ quan trọng và vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng: Các căn cứ trả hồ sơ bao gồm thiếu chứng cứ chứng minh hành vi phạm tội, có người đồng phạm chưa được khởi tố, vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng như không phê chuẩn lệnh bắt giữ, không chỉ định người bào chữa đúng quy định, hoặc vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng.

Thảo luận kết quả

Việc tỷ lệ trả hồ sơ điều tra bổ sung thấp phản ánh sự thận trọng và trách nhiệm cao của VKSND quận Đống Đa trong việc ra quyết định trả hồ sơ, nhằm tránh kéo dài thời gian giải quyết vụ án không cần thiết. Tuy nhiên, tỷ lệ vụ án bị Tòa án trả hồ sơ do thiếu sót của Kiểm sát viên còn khá cao, cho thấy cần nâng cao năng lực, kỹ năng kiểm sát và phối hợp chặt chẽ hơn với CQĐT. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với xu hướng hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự sau BLTTHS năm 2015, nhưng vẫn còn những bất cập trong thực tiễn áp dụng. Việc trả hồ sơ điều tra bổ sung góp phần bảo đảm nguyên tắc xác định sự thật khách quan, toàn diện của vụ án, đồng thời bảo vệ quyền con người, quyền công dân, hạn chế oan sai và bỏ lọt tội phạm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ trả hồ sơ theo năm và bảng phân loại các căn cứ trả hồ sơ để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn cho Kiểm sát viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về pháp luật tố tụng hình sự, kỹ năng phân tích hồ sơ và phối hợp điều tra nhằm giảm thiểu sai sót trong quá trình kiểm sát. Mục tiêu giảm tỷ lệ vụ án bị Tòa án trả hồ sơ do lỗi kiểm sát viên xuống dưới 10% trong vòng 2 năm.

  2. Tăng cường phối hợp giữa VKSND và CQĐT: Xây dựng quy trình phối hợp chặt chẽ, minh bạch trong việc trao đổi thông tin, yêu cầu điều tra bổ sung, đảm bảo việc trả hồ sơ được thực hiện kịp thời và hiệu quả. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng đầu năm tiếp theo.

  3. Hoàn thiện quy định pháp luật về trả hồ sơ điều tra bổ sung: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định tại BLTTHS nhằm làm rõ hơn các căn cứ, trình tự, thủ tục trả hồ sơ, hạn chế việc trả hồ sơ không cần thiết hoặc kéo dài thời gian giải quyết vụ án. Thời gian đề xuất trong vòng 1 năm.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ: Triển khai hệ thống quản lý hồ sơ điện tử, theo dõi tiến độ trả hồ sơ và điều tra bổ sung nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả công tác kiểm sát. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, Kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân: Giúp nâng cao hiểu biết về quy định và thực tiễn trả hồ sơ điều tra bổ sung, từ đó nâng cao chất lượng công tác kiểm sát.

  2. Cán bộ, điều tra viên Cơ quan điều tra: Tham khảo để hiểu rõ hơn về các căn cứ và yêu cầu của Viện kiểm sát khi trả hồ sơ, cải thiện phối hợp trong quá trình điều tra bổ sung.

  3. Giảng viên, sinh viên ngành Luật: Là tài liệu tham khảo quý giá cho việc nghiên cứu, giảng dạy về tố tụng hình sự, đặc biệt là các quy định và thực tiễn về trả hồ sơ điều tra bổ sung.

  4. Các nhà hoạch định chính sách pháp luật: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện các quy định pháp luật tố tụng hình sự, nâng cao hiệu quả công tác tư pháp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Trả hồ sơ điều tra bổ sung là gì?
    Trả hồ sơ điều tra bổ sung là hoạt động của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố, yêu cầu Cơ quan điều tra bổ sung, làm rõ các chứng cứ, tài liệu còn thiếu hoặc vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng nhằm bảo đảm việc giải quyết vụ án khách quan, toàn diện và đúng pháp luật.

  2. Khi nào Viện kiểm sát có thể trả hồ sơ điều tra bổ sung?
    Theo BLTTHS năm 2015, Viện kiểm sát trả hồ sơ khi phát hiện thiếu chứng cứ quan trọng, có người đồng phạm chưa được khởi tố, hoặc có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng ảnh hưởng đến việc truy tố và xét xử.

  3. Tỷ lệ trả hồ sơ điều tra bổ sung tại VKSND quận Đống Đa như thế nào?
    Trong giai đoạn 2021-2023, tỷ lệ trả hồ sơ điều tra bổ sung chiếm khoảng 2,99% trên tổng số vụ án do CQĐT kết thúc điều tra đề nghị truy tố, với tỷ lệ chấp nhận 100% từ phía CQĐT.

  4. Nguyên nhân chính dẫn đến việc trả hồ sơ điều tra bổ sung?
    Nguyên nhân chủ yếu là thiếu chứng cứ chứng minh hành vi phạm tội, có người đồng phạm chưa được khởi tố, vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng như không phê chuẩn lệnh bắt giữ, không chỉ định người bào chữa đúng quy định, hoặc vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng.

  5. Làm thế nào để giảm thiểu việc trả hồ sơ điều tra bổ sung?
    Cần nâng cao năng lực chuyên môn cho Kiểm sát viên và điều tra viên, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan tố tụng, hoàn thiện quy định pháp luật và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ.

Kết luận

  • Trả hồ sơ điều tra bổ sung là chế định quan trọng nhằm bảo đảm tính khách quan, toàn diện và đúng pháp luật trong giai đoạn truy tố.
  • Tỷ lệ trả hồ sơ tại VKSND quận Đống Đa trong giai đoạn 2021-2023 là khoảng 2,99%, với 100% số vụ án được CQĐT chấp nhận điều tra bổ sung.
  • Vẫn còn tồn tại hạn chế trong công tác kiểm sát, dẫn đến tỷ lệ vụ án bị Tòa án trả hồ sơ do lỗi của Kiểm sát viên chiếm gần 27,5%.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực chuyên môn, tăng cường phối hợp, hoàn thiện pháp luật và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, xây dựng quy trình phối hợp, đề xuất sửa đổi pháp luật và áp dụng hệ thống quản lý hồ sơ điện tử.

Hành động ngay: Các cơ quan tố tụng và nhà nghiên cứu pháp luật nên tham khảo và áp dụng các đề xuất trong luận văn để nâng cao hiệu quả công tác trả hồ sơ điều tra bổ sung, góp phần bảo vệ công lý và quyền con người.