Tổng quan nghiên cứu

Viêm tai giữa mạn túi lõm màng chùng (VTG mạn túi lõm) là bệnh lý phổ biến trên thế giới và tại Việt Nam, với tỷ lệ tái phát cao và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức nghe, phát âm, ngôn ngữ, cảm xúc và hành vi của người bệnh. Mặc dù không gây tử vong trực tiếp, bệnh để lại di chứng nặng nề, đặc biệt là giảm thính lực với mức độ nghe kém có thể lên đến 45-55 dB. VTG mạn túi lõm thường tiến triển âm thầm, khiến người bệnh chủ quan không đi khám sớm, dẫn đến giai đoạn muộn với các biến chứng phức tạp như chảy tai, hình thành cholesteatoma và phá hủy cấu trúc thượng nhĩ.

Nghiên cứu tập trung vào giải phẫu vùng eo nhĩ – một cấu trúc nhỏ, nằm khuất trong thượng nhĩ, đóng vai trò quan trọng trong thông khí tai giữa. Tắc nghẽn eo nhĩ được xem là nguyên nhân chính gây áp suất âm trong thượng nhĩ, hình thành túi lõm màng chùng và làm tăng nguy cơ tái phát bệnh. Phẫu thuật điều trị VTG mạn túi lõm hiện nay đa dạng với nhiều kỹ thuật, từ kỹ thuật kín, hở đến nội soi và kết hợp, nhưng tỷ lệ tái phát vẫn còn đáng kể.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích giải phẫu eo nhĩ qua phẫu tích xương thái dương, đánh giá giá trị chẩn đoán tổn thương eo nhĩ trên CT scan đối chiếu với phẫu thuật, đồng thời khảo sát kết quả phẫu thuật VTG mạn có túi lõm sau mở thông eo nhĩ. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2020 tại các cơ sở y tế chuyên khoa tai mũi họng tại Việt Nam, nhằm góp phần nâng cao hiệu quả điều trị, giảm tỷ lệ tái phát và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giải phẫu, sinh lý tai giữa, đặc biệt tập trung vào:

  • Giải phẫu thượng nhĩ và eo nhĩ: Thượng nhĩ gồm 6 thành, trong đó eo nhĩ là khoảng trống nhỏ nằm giữa đầu xương búa và thân xương đe, chia thành eo nhĩ trước và eo nhĩ sau. Eo nhĩ đóng vai trò là đường thông khí chính cho thượng nhĩ và xương chũm, duy trì áp suất âm ổn định trong tai giữa.

  • Thuyết rối loạn vi thông khí thượng nhĩ: Tắc nghẽn eo nhĩ gây áp suất âm trong thượng nhĩ, hút màng chùng vào trong tạo túi lõm màng chùng, là nguyên nhân chính hình thành và tiến triển VTG mạn túi lõm.

  • Mô hình phẫu thuật điều trị VTG mạn túi lõm: Các kỹ thuật phẫu thuật kín, hở, nội soi và kết hợp nhằm loại bỏ túi lõm, tái tạo tường thượng nhĩ và mở thông eo nhĩ để cải thiện thông khí, giảm tỷ lệ tái phát.

Các khái niệm chính bao gồm: túi lõm màng chùng, cholesteatoma, áp suất âm thượng nhĩ, thông khí eo nhĩ, kỹ thuật phẫu thuật kín và hở, tái tạo tường thượng nhĩ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được tiến hành theo hai nhóm chính:

  1. Nhóm phẫu tích giải phẫu:

    • Đối tượng: 44 tai của 22 xác người Việt trưởng thành, không có bệnh lý tai, đã xử lý đúng quy trình tại Bộ môn Giải phẫu học, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh.
    • Phương pháp: Phẫu tích xương thái dương, đo đạc kích thước eo nhĩ và các cấu trúc liên quan bằng dụng cụ vi phẫu, kính hiển vi và máy quay phim.
    • Thời gian: Từ tháng 1/2018 đến tháng 12/2020.
    • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm IBM/SPSS 20.0, kiểm định thống kê các biến số độc lập và phụ thuộc.

  2. Nhóm phẫu thuật lâm sàng:

    • Đối tượng: 51 tai của 50 bệnh nhân VTG mạn túi lõm màng chùng được phẫu thuật tại các bệnh viện chuyên khoa Tai Mũi Họng TP. Hồ Chí Minh và Trung Ương trong cùng giai đoạn.
    • Phương pháp: Phẫu thuật kỹ thuật kín hoặc hở, có hoặc không xử lý xương con, mở thông eo nhĩ, tái tạo tường thượng nhĩ bằng sụn gờ bình tai hoặc sụn loa tai.
    • Đánh giá: So sánh hình ảnh CT scan với tổn thương thực tế trong phẫu thuật, nghiệm pháp thông nước eo nhĩ, theo dõi kết quả sau mổ ít nhất 3 tháng, đánh giá tỷ lệ tái phát, biến chứng và cải thiện thính lực.
    • Phân tích số liệu: Thống kê mô tả, phân tích tương quan và so sánh tỷ lệ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giải phẫu eo nhĩ:

    • Chiều dài trung bình eo nhĩ khoảng 6 mm, chiều ngang trung bình 2,5 mm, với 6 thành cấu tạo.
    • Các yếu tố ảnh hưởng kích thước eo nhĩ gồm vị trí mỏm thìa, dây chằng đe sau, cấu trúc thượng nhĩ sau-trong, kích thước xương con và các nếp niêm mạc.
    • Eo nhĩ trước là phần quan trọng nhất, nằm giữa cơ căng nhĩ và xương bàn đạp, đóng vai trò chính trong thông khí thượng nhĩ.

  2. Giá trị chẩn đoán CT scan:

    • CT scan xương thái dương cho phép phát hiện tổn thương thượng nhĩ, eo nhĩ và xương con với độ nhạy cao.
    • Hình ảnh mờ một phần hoặc hoàn toàn ở eo nhĩ trên CT tương ứng với tổn thương thực tế trong phẫu thuật.
    • Tỷ lệ dương tính giả và âm tính giả có thể xảy ra do chuyển động hoặc mô viêm, nhưng CT vẫn là công cụ quan trọng trong đánh giá trước mổ.

  3. Kết quả phẫu thuật mở thông eo nhĩ:

    • Tỷ lệ tái phát túi lõm màng chùng sau phẫu thuật có mở thông eo nhĩ thấp hơn đáng kể so với các kỹ thuật đơn thuần (khoảng 3-6% so với 15-20%).
    • Phẫu thuật kết hợp kỹ thuật kín và nội soi giúp giảm tỷ lệ sót cholesteatoma và tái phát.
    • Tái tạo tường thượng nhĩ bằng sụn gờ bình tai hoặc sụn loa tai góp phần ổn định cấu trúc, giảm tái phát và cải thiện thính lực với ABG giảm trung bình từ 24,1 dB xuống 14,6 dB.
    • Biến chứng sau mổ chủ yếu là nhiễm trùng hố chũm và di lệch vật liệu tái tạo, tỷ lệ thấp và được kiểm soát tốt.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của eo nhĩ trong sinh lý và bệnh lý VTG mạn túi lõm màng chùng. Tắc nghẽn eo nhĩ gây áp suất âm trong thượng nhĩ, dẫn đến hình thành túi lõm và cholesteatoma. Việc mở thông eo nhĩ trong phẫu thuật giúp cải thiện thông khí, giảm áp suất âm, từ đó giảm tỷ lệ tái phát bệnh.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ tái phát sau phẫu thuật có mở thông eo nhĩ tại Việt Nam tương đương hoặc thấp hơn, chứng tỏ hiệu quả của kỹ thuật này. Việc kết hợp nội soi giúp phát hiện và loại bỏ cholesteatoma sót ở các ngách khuất, nâng cao tỷ lệ thành công.

Hình ảnh CT scan là công cụ không thể thiếu trong chẩn đoán và lập kế hoạch phẫu thuật, giúp đánh giá chính xác tổn thương eo nhĩ và thượng nhĩ. Tuy nhiên, cần lưu ý hạn chế của CT trong phân biệt cholesteatoma với mô viêm và các tổn thương nhỏ.

Việc tái tạo tường thượng nhĩ bằng vật liệu tự thân như sụn gờ bình tai được chứng minh là bền vững, giảm nguy cơ tái phát và cải thiện chức năng nghe. Các biến chứng sau mổ được kiểm soát tốt nhờ kỹ thuật phẫu thuật hiện đại và chăm sóc hậu phẫu tích cực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ tái phát theo kỹ thuật phẫu thuật, bảng so sánh ABG trước và sau mổ, cũng như hình ảnh minh họa giải phẫu eo nhĩ và CT scan tổn thương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng rộng rãi kỹ thuật mở thông eo nhĩ trong phẫu thuật VTG mạn túi lõm

    • Mục tiêu: Giảm tỷ lệ tái phát túi lõm và cholesteatoma.
    • Thời gian: Triển khai ngay trong các trung tâm phẫu thuật tai mũi họng.
    • Chủ thể: Bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng, phẫu thuật viên.

  2. Kết hợp nội soi trong phẫu thuật để kiểm tra và loại bỏ cholesteatoma sót

    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ thành công, giảm tái phát.
    • Thời gian: Đào tạo và trang bị thiết bị trong 1-2 năm tới.
    • Chủ thể: Bệnh viện chuyên khoa, đội ngũ phẫu thuật viên.

  3. Sử dụng vật liệu tái tạo tường thượng nhĩ bằng sụn tự thân

    • Mục tiêu: Ổn định cấu trúc tai giữa, cải thiện thính lực.
    • Thời gian: Áp dụng trong phẫu thuật hiện tại và tương lai.
    • Chủ thể: Phẫu thuật viên, kỹ thuật viên.

  4. Tăng cường đào tạo và nghiên cứu về giải phẫu eo nhĩ và kỹ thuật phẫu thuật mới

    • Mục tiêu: Nâng cao trình độ chuyên môn, cập nhật kỹ thuật tiên tiến.
    • Thời gian: Liên tục, ưu tiên trong 3-5 năm tới.
    • Chủ thể: Các trường đại học y, bệnh viện chuyên khoa.

  5. Phát triển hệ thống theo dõi và đánh giá kết quả phẫu thuật dài hạn

    • Mục tiêu: Đánh giá hiệu quả điều trị, phát hiện sớm tái phát.
    • Thời gian: Thiết lập hệ thống trong 1 năm, duy trì liên tục.
    • Chủ thể: Bệnh viện, cơ quan y tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ chuyên khoa Tai Mũi Họng và phẫu thuật viên tai

    • Lợi ích: Nâng cao kiến thức về giải phẫu eo nhĩ, kỹ thuật phẫu thuật mở thông eo nhĩ và tái tạo tường thượng nhĩ, cải thiện kết quả điều trị.
    • Use case: Lập kế hoạch phẫu thuật, lựa chọn kỹ thuật phù hợp cho bệnh nhân VTG mạn túi lõm.

  2. Nhà nghiên cứu y học và sinh học giải phẫu

    • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu giải phẫu chi tiết về eo nhĩ, cơ sở khoa học cho các nghiên cứu tiếp theo về bệnh lý tai giữa.
    • Use case: Phát triển mô hình nghiên cứu, cải tiến kỹ thuật chẩn đoán và điều trị.

  3. Sinh viên y khoa và học viên sau đại học chuyên ngành Tai Mũi Họng

    • Lợi ích: Tài liệu học tập chuyên sâu về bệnh lý VTG mạn túi lõm, giải phẫu tai giữa và kỹ thuật phẫu thuật.
    • Use case: Tham khảo trong quá trình học tập, làm luận văn, nghiên cứu khoa học.

  4. Bệnh viện và cơ sở y tế chuyên khoa tai mũi họng

    • Lợi ích: Cập nhật kỹ thuật phẫu thuật hiện đại, nâng cao chất lượng dịch vụ khám chữa bệnh.
    • Use case: Đào tạo nhân viên, xây dựng quy trình phẫu thuật chuẩn, cải thiện hiệu quả điều trị.

Câu hỏi thường gặp

  1. Eo nhĩ là gì và tại sao nó quan trọng trong viêm tai giữa mạn túi lõm?
    Eo nhĩ là một khoảng trống nhỏ nằm trong thượng nhĩ, đóng vai trò là đường thông khí chính cho thượng nhĩ và xương chũm. Tắc nghẽn eo nhĩ gây áp suất âm trong thượng nhĩ, dẫn đến hình thành túi lõm màng chùng và tăng nguy cơ tái phát bệnh.

  2. CT scan xương thái dương có giúp chẩn đoán tổn thương eo nhĩ không?
    Có, CT scan giúp phát hiện tổn thương thượng nhĩ, eo nhĩ và xương con với độ nhạy cao, hỗ trợ lập kế hoạch phẫu thuật. Tuy nhiên, CT không phân biệt rõ cholesteatoma với mô viêm xung quanh.

  3. Phẫu thuật mở thông eo nhĩ có ưu điểm gì so với kỹ thuật truyền thống?
    Mở thông eo nhĩ giúp cải thiện thông khí tai giữa, giảm áp suất âm, từ đó giảm tỷ lệ tái phát túi lõm và cholesteatoma. Kết hợp nội soi giúp loại bỏ cholesteatoma sót, nâng cao hiệu quả điều trị.

  4. Vật liệu nào được sử dụng để tái tạo tường thượng nhĩ?
    Sụn gờ bình tai và sụn loa tai là vật liệu tự thân được ưu tiên sử dụng do tính bền vững, khả năng tương thích cao và giúp giảm tỷ lệ tái phát.

  5. Tỷ lệ tái phát sau phẫu thuật VTG mạn túi lõm là bao nhiêu?
    Tỷ lệ tái phát dao động từ 3-6% khi phẫu thuật có mở thông eo nhĩ và kết hợp nội soi, thấp hơn nhiều so với kỹ thuật đơn thuần (khoảng 15-20%). Việc tái tạo tường thượng nhĩ cũng góp phần giảm tái phát.

Kết luận

  • Eo nhĩ là cấu trúc giải phẫu quan trọng trong thông khí tai giữa, tắc nghẽn eo nhĩ là nguyên nhân chính gây VTG mạn túi lõm màng chùng.
  • CT scan xương thái dương có giá trị cao trong chẩn đoán tổn thương eo nhĩ và thượng nhĩ, hỗ trợ hiệu quả cho phẫu thuật.
  • Phẫu thuật mở thông eo nhĩ kết hợp kỹ thuật kín hoặc hở và nội soi giúp giảm tỷ lệ tái phát túi lõm và cholesteatoma, đồng thời cải thiện thính lực.
  • Tái tạo tường thượng nhĩ bằng sụn tự thân là phương pháp hiệu quả để ổn định cấu trúc tai giữa và ngăn ngừa tái phát.
  • Cần tiếp tục nghiên cứu và đào tạo chuyên sâu về giải phẫu eo nhĩ và kỹ thuật phẫu thuật mới nhằm nâng cao chất lượng điều trị VTG mạn túi lõm.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế và phẫu thuật viên nên áp dụng kỹ thuật mở thông eo nhĩ và kết hợp nội soi trong phẫu thuật VTG mạn túi lõm, đồng thời triển khai đào tạo và nghiên cứu sâu hơn về giải phẫu và kỹ thuật phẫu thuật để nâng cao hiệu quả điều trị.