Nghiên Cứu Đột Biến Gen EGFR Trong Huyết Tương Bệnh Nhân Ung Thư Phổi

LỜI CẢM ƠN

LỜI CAM ĐOAN

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. TỔNG QUAN VỀ UNG THƯ PHỔI KHÔNG TẾ BÀO NHỎ

1.2. ĐỘT BIẾN EGFR VÀ VAI TRÒ CỦA XÉT NGHIỆM ĐỘT BIẾN EGFR TRONG CHẨN ĐOÁN, ĐIỀU TRỊ UTPKTBN

2. CHƯƠNG 2: XÉT NGHIỆM ĐỘT BIẾN EGFR HUYẾT TƯƠNG VÀ NHỮNG THÁCH THỨC TRÊN LÂM SÀNG

2.1. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.2. DỤNG CỤ, TRANG THIẾT BỊ VÀ HÓA CHẤT, SINH PHẨM

2.3. VẤN ĐỀ ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU

3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN GIÁ TRỊ XÁC ĐỊNH ĐỘT BIẾN CỦA XÉT NGHIỆM EGFR HUYẾT TƯƠNG TRONG UTPKTBN

3.1. ĐẶC ĐIỂM CỦA UTPKTBN LÚC PHÁT HIỆN BỆNH

3.2. KẾT QUẢ TÁCH CHIẾT GDNA VÀ CFDNA

3.3. TỶ LỆ ĐỘT BIẾN EGFR TRONG MẪU MÔ VÀ HUYẾT TƯƠNG CỦA BỆNH NHÂN UTPKTBN MỚI CHẨN ĐOÁN

3.4. ĐỘT BIẾN EGFR TRONG MẪU MÔ VÀ HUYẾT TƯƠNG THEO PHÂN NHÓM ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ CẬN LÂM SÀNG

3.5. GIÁ TRỊ XÁC ĐỊNH ĐỘT BIẾN CỦA XÉT NGHIỆM EGFR HUYẾT TƯƠNG SO VỚI PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG MẪU MÔ

3.6. THEO DÕI ĐIỀU TRỊ VỚI EGFR TKI THẾ HỆ MỘT BẰNG XÉT NGHIỆM EGFR HUYẾT TƯƠNG

3.6.1. ĐẶC ĐIỂM BỆNH NHÂN UTPKTBN ĐIỀU TRỊ VỚI EGFR TKI

3.6.2. CHI TIẾT ĐIỀU TRỊ VÀ TÌNH TRẠNG DI CĂN CÁC CƠ QUAN

3.6.3. TÌNH TRẠNG ĐỘT BIẾN EGFR HUYẾT TƯƠNG CỦA 16 TRƯỜNG HỢP NHÓM A

3.6.4. TÌNH TRẠNG ĐỘT BIẾN EGFR HUYẾT TƯƠNG CỦA 89 TRƯỜNG HỢP NHÓM B

3.6.5. TỶ LỆ ĐỘT BIẾN EGFRTMTM THỨ PHÁT TRONG HUYẾT TƯƠNG CỦA BỆNH NHÂN KHÁNG TRỊ

3.7. TIÊN LƯỢNG SỐNG CÒN CHO BỆNH NHÂN UTPKTBN BẰNG XÉT NGHIỆM ĐỘT BIẾN EGFR HUYẾT TƯƠNG

3.7.1. THỜI GIAN SỐNG CÒN CỦA TẤT CẢ TRƯỜNG HỢP

3.7.2. THỜI GIAN SỐNG CÒN THEO ĐẶC ĐIỂM CẬN LÂM SÀNG

3.7.3. THỜI GIAN SỐNG CÒN THEO ĐẶC ĐIỂM DI CĂN TRƯỚC ĐIỀU TRỊ

3.7.4. THỜI GIAN SỐNG CÒN THEO LOẠI THUỐC EGFR TKI VÀ PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ

3.7.5. THỜI GIAN SỐNG CÒN THEO ĐẶC ĐIỂM DI CĂN MỚI VÀ KÍCH THƯỚC U SAU ĐIỀU TRỊ

3.7.6. THỜI GIAN SỐNG CÒN THEO KIỂU ĐỘT BIẾN VÀ TÌNH TRẠNG ĐỘT BIẾN EGFR TRONG HUYẾT TƯƠNG TRƯỚC ĐIỀU TRỊ

3.7.7. THỜI GIAN SỐNG CÒN THEO TÌNH TRẠNG ĐỘT BIẾN EGFR TRONG HUYẾT TƯƠNG SAU ĐIỀU TRỊ

3.8. MÔ HÌNH DỰ BÁO KHÁNG TRỊ VỚI EGFR TKI THẾ HỆ MỘT VÀ TIÊN LƯỢNG TỬ VONG SỚM

4. CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

CÁC PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Đột Biến Gen EGFR Ung Thư Phổi

Ung thư phổi, đặc biệt là ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC), là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do ung thư trên toàn thế giới. Đột biến gen EGFR (Epidermal Growth Factor Receptor) đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển và tiến triển của bệnh. Việc xác định đột biến EGFR trong huyết tương bệnh nhân ung thư phổi có ý nghĩa to lớn trong việc lựa chọn phương pháp điều trị ung thư phổi phù hợp, đặc biệt là các liệu pháp nhắm trúng đích. Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá giá trị của xét nghiệm đột biến gen EGFR trong huyết tương bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ, từ đó đưa ra những ứng dụng thực tiễn trong lâm sàng. Nghiên cứu này được thực hiện tại Bệnh viện Chợ Rẫy, một trong những trung tâm điều trị ung thư hàng đầu tại Việt Nam, với sự tham gia của các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực ung thư phổi và sinh học phân tử.

1.1. Vai Trò Của Đột Biến EGFR Trong Ung Thư Phổi NSCLC

Đột biến gen EGFR là một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển của ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC). Các đột biến này thường gặp ở exon 19 (del19) và exon 21 (L858R), làm tăng hoạt tính của thụ thể EGFR, dẫn đến sự tăng sinh tế bào không kiểm soát. Việc xác định chính xác loại đột biến EGFR giúp bác sĩ lựa chọn thuốc điều trị ung thư phổi nhắm trúng đích phù hợp, mang lại hiệu quả điều trị cao hơn so với các phương pháp truyền thống như hóa trị.

1.2. Tầm Quan Trọng Của Xét Nghiệm Đột Biến EGFR Huyết Tương

Xét nghiệm đột biến EGFR trong huyết tương, hay còn gọi là sinh thiết lỏng (liquid biopsy), là một phương pháp không xâm lấn giúp phát hiện các đột biến gen EGFR mà không cần phải thực hiện sinh thiết mô phổi. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những bệnh nhân không thể thực hiện sinh thiết mô hoặc khi cần theo dõi sự thay đổi của đột biến EGFR trong quá trình điều trị ung thư phổi. Sinh thiết lỏng cung cấp thông tin quan trọng về tình trạng đột biến của bệnh nhân, giúp bác sĩ đưa ra quyết định điều trị kịp thời và chính xác.

II. Thách Thức Sinh Thiết Mô Giải Pháp Xét Nghiệm EGFR

Sinh thiết mô phổi, mặc dù là tiêu chuẩn vàng để xác định đột biến gen EGFR, vẫn tồn tại nhiều hạn chế. Quá trình này xâm lấn, có thể gây ra các biến chứng cho bệnh nhân, và không phải lúc nào cũng thực hiện được do vị trí khối u khó tiếp cận hoặc tình trạng sức khỏe của bệnh nhân không cho phép. Ngoài ra, sinh thiết mô chỉ phản ánh tình trạng đột biến tại một thời điểm nhất định và có thể không đại diện cho toàn bộ khối u do tính không đồng nhất của khối u. Xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương nổi lên như một giải pháp thay thế tiềm năng, giúp khắc phục những hạn chế của sinh thiết mô và cung cấp thông tin toàn diện hơn về tình trạng đột biến của bệnh nhân.

2.1. Hạn Chế Của Sinh Thiết Mô Trong Xác Định Đột Biến EGFR

Sinh thiết mô phổi là một thủ thuật xâm lấn, tiềm ẩn nguy cơ gây ra các biến chứng như tràn khí màng phổi, chảy máu, hoặc nhiễm trùng. Ngoài ra, việc lấy mẫu sinh thiết có thể không đại diện cho toàn bộ khối u do sự không đồng nhất về mặt di truyền giữa các vùng khác nhau của khối u. Điều này có thể dẫn đến kết quả âm tính giả, bỏ sót các đột biến EGFR quan trọng và ảnh hưởng đến quyết định điều trị.

2.2. Ưu Điểm Của Xét Nghiệm EGFR Huyết Tương Liquid Biopsy

Xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương (liquid biopsy) là một phương pháp không xâm lấn, an toàn và dễ thực hiện hơn so với sinh thiết mô. Phương pháp này cho phép theo dõi sự thay đổi của đột biến EGFR trong quá trình điều trị ung thư phổi, giúp bác sĩ đánh giá hiệu quả điều trị và đưa ra quyết định điều chỉnh phác đồ điều trị kịp thời. Liquid biopsy cũng có thể phát hiện các đột biến kháng thuốc EGFR, chẳng hạn như T790M, giúp bác sĩ lựa chọn các liệu pháp điều trị thay thế phù hợp.

III. Phương Pháp Phát Hiện Đột Biến EGFR Trong Huyết Tương

Có nhiều phương pháp khác nhau để phát hiện đột biến gen EGFR trong huyết tương, bao gồm kỹ thuật PCR (Polymerase Chain Reaction) và kỹ thuật NGS (Next-Generation Sequencing). Kỹ thuật PCR thường được sử dụng để phát hiện các đột biến EGFR phổ biến như exon 19 deletion và L858R, trong khi kỹ thuật NGS có thể phát hiện nhiều loại đột biến khác nhau, bao gồm cả các đột biến hiếm gặp và đột biến kháng thuốc. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào mục tiêu nghiên cứu, nguồn lực và trang thiết bị sẵn có.

3.1. Kỹ Thuật PCR Polymerase Chain Reaction Trong Xét Nghiệm

Kỹ thuật PCR là một phương pháp khuếch đại DNA nhanh chóng và hiệu quả, cho phép phát hiện các đột biến EGFR với độ nhạy cao. Các biến thể của kỹ thuật PCR, chẳng hạn như ARMS-PCR (Amplification Refractory Mutation System PCR), được sử dụng rộng rãi để phát hiện các đột biến EGFR phổ biến như exon 19 deletion và L858R. Kỹ thuật PCR có ưu điểm là nhanh chóng, đơn giản và chi phí thấp hơn so với kỹ thuật NGS.

3.2. Kỹ Thuật NGS Next Generation Sequencing Trong Xét Nghiệm

Kỹ thuật NGS là một phương pháp giải trình tự gen thế hệ mới, cho phép phân tích đồng thời nhiều gen và vùng gen khác nhau. Kỹ thuật NGS có thể phát hiện nhiều loại đột biến EGFR, bao gồm cả các đột biến hiếm gặp và đột biến kháng thuốc, với độ chính xác cao. Kỹ thuật NGS cung cấp thông tin toàn diện về tình trạng đột biến của bệnh nhân, giúp bác sĩ đưa ra quyết định điều trị cá nhân hóa.

IV. Ứng Dụng Xét Nghiệm EGFR Huyết Tương Trong Điều Trị

Xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương có nhiều ứng dụng quan trọng trong điều trị ung thư phổi, bao gồm: (1) Lựa chọn bệnh nhân phù hợp với liệu pháp nhắm trúng đích EGFR-TKI; (2) Theo dõi đáp ứng điều trị và phát hiện kháng thuốc EGFR; (3) Tiên lượng bệnh và dự đoán khả năng sống còn. Việc sử dụng xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương giúp tối ưu hóa hiệu quả điều trị và cải thiện kết quả lâm sàng cho bệnh nhân ung thư phổi.

4.1. Lựa Chọn Bệnh Nhân Điều Trị EGFR TKI Phù Hợp

Xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương giúp xác định những bệnh nhân có đột biến EGFR nhạy cảm với các thuốc ức chế tyrosine kinase (EGFR-TKI), chẳng hạn như gefitinib, erlotinib, và afatinib. Việc sử dụng EGFR-TKI ở những bệnh nhân có đột biến EGFR giúp cải thiện đáng kể thời gian sống thêm không tiến triển bệnh (PFS) và thời gian sống thêm toàn bộ (OS) so với hóa trị.

4.2. Theo Dõi Đáp Ứng Điều Trị Phát Hiện Kháng Thuốc

Xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương có thể được sử dụng để theo dõi đáp ứng điều trị với EGFR-TKI. Sự giảm nồng độ ctDNA (circulating tumor DNA) mang đột biến EGFR trong huyết tương thường cho thấy bệnh nhân đáp ứng tốt với điều trị. Ngược lại, sự tăng nồng độ ctDNA hoặc sự xuất hiện của các đột biến kháng thuốc EGFR, chẳng hạn như T790M, có thể báo hiệu sự tiến triển của bệnh và cần thay đổi phác đồ điều trị.

V. Kết Quả Nghiên Cứu Giá Trị Xét Nghiệm EGFR Huyết Tương

Nghiên cứu này đã chứng minh giá trị của xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương trong việc xác định đột biến EGFR ở bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ. Kết quả cho thấy độ nhạy và độ đặc hiệu của xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương tương đương với sinh thiết mô, đặc biệt trong việc phát hiện các đột biến EGFR phổ biến như exon 19 deletion và L858R. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương có thể được sử dụng để theo dõi đáp ứng điều trị và phát hiện kháng thuốc EGFR, giúp bác sĩ đưa ra quyết định điều trị kịp thời và chính xác.

5.1. Độ Nhạy Và Độ Đặc Hiệu Của Xét Nghiệm EGFR Huyết Tương

Nghiên cứu cho thấy độ nhạy và độ đặc hiệu của xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương trong việc phát hiện các đột biến EGFR phổ biến là tương đương với sinh thiết mô. Điều này chứng tỏ rằng xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương là một phương pháp đáng tin cậy để xác định đột biến EGFR ở bệnh nhân ung thư phổi.

5.2. Ứng Dụng Trong Theo Dõi Đáp Ứng Điều Trị Và Kháng Thuốc

Xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương có thể được sử dụng để theo dõi đáp ứng điều trị với EGFR-TKI và phát hiện kháng thuốc EGFR. Sự thay đổi nồng độ ctDNA mang đột biến EGFR trong huyết tương có thể phản ánh hiệu quả điều trị và giúp bác sĩ đưa ra quyết định điều chỉnh phác đồ điều trị kịp thời.

VI. Tương Lai Nghiên Cứu Ứng Dụng Xét Nghiệm EGFR Huyết Tương

Trong tương lai, xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương sẽ ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong điều trị ung thư phổi. Các nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào việc cải thiện độ nhạy và độ đặc hiệu của xét nghiệm, cũng như phát triển các phương pháp mới để phát hiện các đột biến hiếm gặp và đột biến kháng thuốc. Ngoài ra, cần có thêm các nghiên cứu để đánh giá hiệu quả của việc sử dụng xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương trong việc lựa chọn phác đồ điều trị cá nhân hóa cho bệnh nhân ung thư phổi.

6.1. Cải Thiện Độ Nhạy Và Độ Đặc Hiệu Của Xét Nghiệm

Các nghiên cứu trong tương lai cần tập trung vào việc cải thiện độ nhạy và độ đặc hiệu của xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương để phát hiện các đột biến với độ chính xác cao hơn. Điều này có thể đạt được bằng cách sử dụng các kỹ thuật mới, chẳng hạn như digital PCR và droplet digital PCR, hoặc bằng cách kết hợp xét nghiệm đột biến EGFR huyết tương với các xét nghiệm khác, chẳng hạn như xét nghiệm protein.

6.2. Phát Triển Phương Pháp Phát Hiện Đột Biến Kháng Thuốc Mới

Việc phát triển các phương pháp mới để phát hiện các đột biến kháng thuốc EGFR, chẳng hạn như T790M và C797S, là rất quan trọng để lựa chọn các liệu pháp điều trị thay thế phù hợp cho bệnh nhân ung thư phổi. Các nghiên cứu trong tương lai cần tập trung vào việc phát triển các xét nghiệm có thể phát hiện đồng thời nhiều loại đột biến kháng thuốc khác nhau.