Tổng quan nghiên cứu

Tình trạng dinh dưỡng của trẻ em từ 3 đến 5 tuổi là một chỉ số quan trọng phản ánh sức khỏe và sự phát triển toàn diện của thế hệ tương lai. Theo kết quả thống kê năm 2015 của Viện Dinh dưỡng Việt Nam, tỷ lệ suy dinh dưỡng (SDD) thể nhẹ cân ở trẻ em dưới 5 tuổi là 14,1%, thể thấp còi là 24,6%, và thể gầy còm là 7,8%. Đồng thời, tỷ lệ trẻ thừa cân, béo phì có xu hướng gia tăng nhanh, từ 4,8% năm 2014 lên 7% năm 2015. Tại thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, một khu vực có sự phát triển kinh tế - xã hội ổn định với dân số trên 300.000 người, tình trạng dinh dưỡng của trẻ mầm non vẫn chưa được nghiên cứu sâu rộng, đặc biệt là sự cân bằng giữa suy dinh dưỡng và thừa cân, béo phì.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ 3-5 tuổi tại các trường mầm non công lập ở thành phố Quy Nhơn, đồng thời xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2016 đến tháng 6/2017, với đối tượng là 1.077 trẻ mầm non bán trú, không bị dị tật bẩm sinh và không mắc bệnh mãn tính nặng. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp dinh dưỡng và chăm sóc phù hợp, góp phần nâng cao sức khỏe và phát triển thể chất, trí tuệ cho trẻ em tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về dinh dưỡng trẻ em, bao gồm:

  • Lý thuyết về chỉ số nhân trắc học: Sử dụng các chỉ số cân nặng theo tuổi (W/A), chiều cao theo tuổi (H/A), cân nặng theo chiều cao (W/H) và chỉ số BMI theo tuổi để đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ, theo khuyến nghị của WHO và Viện Dinh dưỡng Quốc gia Việt Nam.
  • Mô hình nguyên nhân suy dinh dưỡng của UNICEF (1998): Phân tích các nguyên nhân trực tiếp, tiềm tàng và cơ bản ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ, bao gồm chế độ ăn uống, điều kiện kinh tế - xã hội, kiến thức dinh dưỡng của người chăm sóc và các yếu tố môi trường.
  • Khái niệm về thừa cân, béo phì và suy dinh dưỡng: Định nghĩa và phân loại các thể suy dinh dưỡng theo Gomez, Waterlow và WHO; đồng thời phân loại thừa cân, béo phì dựa trên Z-score và các yếu tố di truyền, chế độ ăn và hoạt động thể lực.

Các khái niệm chính bao gồm: suy dinh dưỡng thể thấp còi, thể nhẹ cân, thể gầy còm; thừa cân, béo phì cấp độ 1 và 2; khẩu phần ăn hợp lý; và các yếu tố ảnh hưởng như nghề nghiệp, thu nhập, trình độ học vấn và kiến thức dinh dưỡng của người chăm sóc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp tiến cứu cắt ngang mô tả, thực hiện tại 4 trường mầm non công lập ở các khu vực nội thành, ngoại thành và xã đảo của thành phố Quy Nhơn. Cỡ mẫu gồm 1.077 trẻ từ 3 đến 5 tuổi, được chọn theo phương pháp chọn mẫu toàn bộ trẻ bán trú không bị dị tật bẩm sinh và không mắc bệnh mãn tính nặng.

Dữ liệu được thu thập qua:

  • Đo lường nhân trắc học: Cân nặng và chiều cao được đo bằng cân điện tử Seca 770 và thước Microtoise với độ chính xác cao, theo kỹ thuật chuẩn của WHO.
  • Điều tra khẩu phần ăn: Thu thập thực đơn và khẩu phần ăn tại trường, phân tích giá trị dinh dưỡng và tính cân đối các chất sinh năng lượng (protein, lipit, gluxit) và vi chất.
  • Phiếu điều tra phụ huynh: Thu thập thông tin về đặc điểm kinh tế - xã hội, nghề nghiệp, thu nhập, trình độ học vấn, kiến thức dinh dưỡng, chế độ ăn bổ sung và hoạt động của trẻ tại gia đình.

Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Microsoft Excel 2007 và SPSS 16, sử dụng các thống kê mô tả và phân tích tương quan để đánh giá mối quan hệ giữa các yếu tố và tình trạng dinh dưỡng của trẻ. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2016 đến tháng 6/2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình trạng dinh dưỡng chung của trẻ 3-5 tuổi: Tỷ lệ suy dinh dưỡng thể nhẹ cân chiếm khoảng 6,4%, thể thấp còi chiếm 8%, thấp hơn so với mức trung bình toàn quốc. Tỷ lệ trẻ thừa cân, béo phì chiếm khoảng 9%, trong đó béo phì cấp độ 1 và 2 chiếm tỷ lệ đáng kể, phản ánh xu hướng gia tăng thừa cân tại các trường mầm non công lập ở Quy Nhơn.

  2. Khẩu phần ăn tại trường: Năng lượng trung bình trong khẩu phần ăn của trẻ đạt khoảng 70% nhu cầu khuyến nghị trong ngày, với protein đạt 60-65% nhu cầu, lipit đạt 30-35%, và gluxit chiếm 50-55%. Tỷ lệ protein động vật so với tổng protein là khoảng 55%, lipit động vật chiếm 70% tổng lipit, phù hợp với khuyến nghị dinh dưỡng cho trẻ mầm non.

  3. Ảnh hưởng của các yếu tố gia đình: Nghề nghiệp của mẹ và thu nhập gia đình có mối tương quan thuận với tình trạng dinh dưỡng của trẻ. Trẻ có mẹ làm công nhân hoặc lao động phổ thông có tỷ lệ suy dinh dưỡng cao hơn 12% so với trẻ có mẹ làm nghề nghiệp trí thức. Thu nhập gia đình thấp dưới mức trung bình thành phố làm tăng nguy cơ suy dinh dưỡng lên 15%. Trình độ học vấn và kiến thức dinh dưỡng của người trực tiếp nuôi dưỡng trẻ cũng ảnh hưởng rõ rệt đến tình trạng dinh dưỡng, với nhóm có kiến thức tốt có tỷ lệ thừa cân, béo phì thấp hơn 8% so với nhóm còn hạn chế.

  4. Hoạt động và chế độ ăn bổ sung tại gia đình: Trẻ có chế độ ăn bổ sung đa dạng, cân đối tại gia đình có tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp hơn 10% và tỷ lệ thừa cân, béo phì thấp hơn 5%. Hoạt động thể lực của trẻ tại gia đình cũng có ảnh hưởng tích cực, trẻ vận động trên 1 giờ mỗi ngày có tỷ lệ thừa cân, béo phì thấp hơn 7% so với trẻ ít vận động.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tình trạng dinh dưỡng của trẻ 3-5 tuổi tại các trường mầm non công lập ở Quy Nhơn tương đối ổn định, với tỷ lệ suy dinh dưỡng giảm so với mức trung bình toàn quốc, nhưng tỷ lệ thừa cân, béo phì có xu hướng tăng. Điều này phù hợp với xu hướng chung của các thành phố phát triển ở Việt Nam và trên thế giới, nơi mà thừa cân, béo phì đang trở thành vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng báo động.

Khẩu phần ăn tại trường được xây dựng tương đối hợp lý, đáp ứng phần lớn nhu cầu năng lượng và các chất dinh dưỡng thiết yếu, tuy nhiên vẫn cần cải thiện tỷ lệ cân đối giữa các nhóm chất, đặc biệt là tăng cường chất xơ và vi chất. Mối liên hệ giữa các yếu tố kinh tế - xã hội và tình trạng dinh dưỡng của trẻ phản ánh rõ vai trò quan trọng của điều kiện gia đình trong việc đảm bảo dinh dưỡng và sức khỏe cho trẻ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với báo cáo của Viện Dinh dưỡng Quốc gia về sự giảm tỷ lệ suy dinh dưỡng nhưng gia tăng thừa cân, béo phì ở trẻ em đô thị. Việc trẻ ít vận động và chế độ ăn nhiều năng lượng dễ tiêu là nguyên nhân chính dẫn đến thừa cân, béo phì, đồng thời các yếu tố như trình độ học vấn và kiến thức dinh dưỡng của người chăm sóc cũng đóng vai trò quyết định.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ phân bố tỷ lệ suy dinh dưỡng và thừa cân theo giới tính, độ tuổi, cũng như bảng so sánh khẩu phần ăn với nhu cầu khuyến nghị, giúp minh họa rõ nét các phát hiện chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục dinh dưỡng cho phụ huynh và giáo viên: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo về kiến thức dinh dưỡng và chăm sóc trẻ nhằm nâng cao nhận thức, đặc biệt tập trung vào cân bằng khẩu phần ăn và phòng chống thừa cân, béo phì. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng; chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Trung tâm Y tế dự phòng.

  2. Cải tiến khẩu phần ăn tại trường mầm non: Xây dựng thực đơn đa dạng, cân đối hơn, tăng cường rau xanh, trái cây và giảm các thực phẩm giàu năng lượng dễ tiêu. Kiểm soát tỷ lệ protein động vật và thực vật phù hợp. Thời gian thực hiện: 6 tháng; chủ thể: Ban giám hiệu các trường mầm non và bộ phận dinh dưỡng.

  3. Khuyến khích hoạt động thể lực cho trẻ: Tổ chức các hoạt động thể dục thể thao phù hợp với lứa tuổi, giảm thời gian xem tivi, chơi điện tử, tăng cường vận động ngoài trời. Thời gian thực hiện: liên tục; chủ thể: giáo viên và phụ huynh.

  4. Hỗ trợ kinh tế cho các gia đình có thu nhập thấp: Phối hợp với các chương trình an sinh xã hội để hỗ trợ dinh dưỡng cho trẻ em nghèo, đảm bảo cung cấp đủ năng lượng và vi chất thiết yếu. Thời gian thực hiện: theo kế hoạch hàng năm; chủ thể: chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục và y tế địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách dinh dưỡng và chăm sóc sức khỏe trẻ em phù hợp với đặc điểm vùng miền, nâng cao hiệu quả các chương trình can thiệp.

  2. Giáo viên và nhân viên dinh dưỡng trường mầm non: Áp dụng kiến thức về đánh giá tình trạng dinh dưỡng và xây dựng khẩu phần ăn hợp lý, đồng thời tổ chức các hoạt động vận động phù hợp cho trẻ.

  3. Phụ huynh và người chăm sóc trẻ: Nắm bắt các yếu tố ảnh hưởng đến dinh dưỡng trẻ, từ đó điều chỉnh chế độ ăn uống và sinh hoạt tại gia đình nhằm phòng tránh suy dinh dưỡng và thừa cân, béo phì.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành dinh dưỡng, y học, giáo dục mầm non: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo hoặc ứng dụng trong giảng dạy.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ mầm non lại tăng nhanh?
    Sự gia tăng tiêu thụ thực phẩm giàu năng lượng, ít vận động thể lực và thói quen ăn vặt không lành mạnh là nguyên nhân chính. Ví dụ, trẻ xem tivi và chơi điện tử nhiều giờ mỗi ngày có nguy cơ thừa cân cao hơn.

  2. Các chỉ số nhân trắc nào được sử dụng để đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ?
    Các chỉ số phổ biến gồm cân nặng theo tuổi (W/A), chiều cao theo tuổi (H/A), cân nặng theo chiều cao (W/H) và chỉ số BMI theo tuổi, được tính theo Z-score so với quần thể tham chiếu của WHO.

  3. Khẩu phần ăn hợp lý cho trẻ 3-5 tuổi cần đảm bảo những gì?
    Phải cung cấp đủ năng lượng, cân đối giữa protein (12-15%), lipit (20-40%) và gluxit (45-68%), đồng thời đảm bảo tỷ lệ protein và lipit động vật so với thực vật phù hợp, cùng với vi chất thiết yếu như vitamin và khoáng chất.

  4. Yếu tố gia đình nào ảnh hưởng nhiều nhất đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ?
    Nghề nghiệp và thu nhập của mẹ, trình độ học vấn và kiến thức dinh dưỡng của người trực tiếp nuôi dưỡng trẻ có ảnh hưởng lớn đến chế độ ăn và sức khỏe của trẻ.

  5. Làm thế nào để phòng tránh suy dinh dưỡng và thừa cân, béo phì ở trẻ mầm non?
    Cần xây dựng chế độ ăn cân đối, tăng cường vận động thể lực, giáo dục kiến thức dinh dưỡng cho phụ huynh và giáo viên, đồng thời hỗ trợ kinh tế cho các gia đình khó khăn để đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ cho trẻ.

Kết luận

  • Tình trạng dinh dưỡng của trẻ 3-5 tuổi tại các trường mầm non công lập ở Quy Nhơn có sự cải thiện rõ rệt về suy dinh dưỡng nhưng tỷ lệ thừa cân, béo phì đang gia tăng đáng báo động.
  • Khẩu phần ăn tại trường cơ bản đáp ứng nhu cầu năng lượng và dinh dưỡng, tuy nhiên cần điều chỉnh để cân đối hơn giữa các nhóm chất.
  • Các yếu tố kinh tế - xã hội và kiến thức dinh dưỡng của người chăm sóc đóng vai trò quan trọng ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ.
  • Đề xuất các giải pháp giáo dục dinh dưỡng, cải tiến khẩu phần ăn, khuyến khích vận động và hỗ trợ kinh tế nhằm nâng cao sức khỏe trẻ em.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách và chương trình can thiệp dinh dưỡng tại địa phương, hướng tới phát triển toàn diện cho trẻ mầm non.

Hành động tiếp theo: Triển khai các chương trình đào tạo, cải tiến thực đơn và vận động thể lực tại trường, đồng thời tăng cường truyền thông dinh dưỡng cho phụ huynh trong vòng 12 tháng tới để cải thiện tình trạng dinh dưỡng trẻ em tại Quy Nhơn.