Điển Cố, Điển Tích Trong Chương Trình Sách Giáo Khoa Ngữ Văn Ở Nhà Trường Phổ Thông Hiện Nay

• Tác giả: Nguyễn Thị Hải
• Người hướng dẫn: PGS. Lê Văn Tấn
• Trường học: Học viện Khoa học Xã hội
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ học
• Đề tài: Điển Cố, Điển Tích Trong Sách Giáo Khoa Ngữ Văn Ở Trường Phổ Thông
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN
• 1.1. Điển cố, điển tích trong chương trình sách giáo khoa ngữ văn
• 2. CHƯƠNG 2: NGUỒN GỐC VÀ CẤU TẠO ĐIỂN CỐ, ĐIỂN TÍCH TRONG SÁCH GIÁO KHOA NGỮ VĂN Ở NHÀ TRƯỜNG PHỔ THÔNG
• 2.1. Nguồn gốc điển cố, điển tích
• 2.2. Cấu tạo điển cố, điển tích
• 3. CHƯƠNG 3: CƠ CHẾ HÌNH THÀNH, SỰ BIẾN ĐỔI NGỮ NGHĨA VÀ VẤN ĐỀ HỌC TẬP, GIẢNG DẠY ĐIỂN CỐ, ĐIỂN TÍCH TRONG SGK NGỮ VĂN Ở NHÀ TRƯỜNG PHỔ THÔNG
• 3.1. Cơ chế hình thành điển cố, điển tích
• 3.2. Biến đổi ngữ nghĩa của điển cố điển tích
• 3.3. Vấn đề học tập và giảng dạy điển cố, điển tích trong nhà trường phổ thông hiện nay
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN VĂN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
• DANH MỤC BẢNG

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Điển Cố Điển Tích Ngữ Văn Phổ Thông

Nghiên cứu điển cố, điển tích trong sách giáo khoa ngữ văn là một lĩnh vực quan trọng, nằm ở giao điểm giữa ngôn ngữ học và văn học. Điển cố, điển tích không chỉ là những đơn vị ngôn ngữ đặc biệt mà còn là những yếu tố thi pháp quan trọng trong văn học trung đại. Việc hiểu và giải mã chúng đòi hỏi người đọc phải có vốn tri thức sâu rộng về lịch sử, văn hóa, xã hội và văn học. Do đó, việc nghiên cứu một cách hệ thống về điển cố, điển tích trong chương trình ngữ văn phổ thông có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập. Nghiên cứu này giúp học sinh tiếp cận tác phẩm một cách đầy đủ và sâu sắc hơn, đồng thời giúp giáo viên có thêm tài liệu tham khảo hữu ích để truyền đạt kiến thức một cách hiệu quả. Các tác phẩm văn học trung đại sử dụng nhiều điển tích, điển cố hơn cả. Việc nghiên cứu những điển cố, điển tích trong chương trình sách giáo khoa môn Ngữ văn như một đối tượng, đặt trong tính hệ thống có ý nghĩa rất quan trọng, phục vụ đắc lực vào việc thẩm bình các tác phẩm, trích đoạn cũng như giúp học sinh tiếp nhận tác phẩm một cách đầy đủ và tường tận hơn, không bị bỡ ngỡ do khoảng cách quá xa của lịch sử, văn hoá giữa các thời đại.

1.1. Tầm Quan Trọng Của Điển Cố Điển Tích Trong Văn Học

Điển cố, điển tích đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên tính hàm súc và đa nghĩa của tác phẩm văn học. Chúng là những quy ước ngầm giữa tác giả và người đọc, đòi hỏi người đọc phải giải mã để hiểu được thông điệp tư tưởng mà tác giả muốn truyền tải. Việc nắm vững kiến thức điển cố, điển tích giúp người đọc hiểu sâu sắc hơn về văn hóa, lịch sử và tư tưởng của thời đại mà tác phẩm ra đời. Theo tài liệu gốc, điển cố, điển tích mang tính hàm súc cao và có khả năng dung chứa nhiều ngữ nghĩa mà người đọc muốn tri nhận được cần phải có một vốn tri thức lịch sử, xã hội, văn hóa, văn học sâu rộng.

1.2. Thực Trạng Nghiên Cứu Điển Cố Điển Tích Hiện Nay

Hiện nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu về điển cố, điển tích, chủ yếu dưới dạng từ điển hoặc sách hướng dẫn tra cứu. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu những nghiên cứu mang tính hệ thống và toàn diện về sự xuất hiện và vai trò của điển cố, điển tích trong chương trình sách giáo khoa ngữ văn. Các công trình nghiên cứu điển cố, điển tích dưới dạng từ điển và sách hướng dẫn tra cứu Như chúng ta đã biết, hệ thống văn học thời cổ trung đại bị chịu chi phối rất sâu sắc, mạnh mẽ bởi hệ tư tưởng chính trị - triết học mà trong đó trong đó chủ yếu là tư tưởng Phật giáo, Nho giáo và Lão giáo.

II. Thách Thức Giảng Dạy Điển Cố Điển Tích Ngữ Văn Hiện Nay

Việc giảng dạy điển cố, điển tích trong chương trình ngữ văn phổ thông hiện nay đối mặt với nhiều thách thức. Một trong số đó là sự khác biệt về văn hóa, lịch sử giữa thời đại của tác phẩm và thời đại của học sinh. Điều này gây khó khăn cho việc tiếp cận và hiểu ý nghĩa của điển cố, điển tích. Bên cạnh đó, thời lượng dành cho việc giảng dạy văn học trung đại trong chương trình còn hạn chế, khiến giáo viên khó có thể truyền đạt đầy đủ kiến thức về điển cố, điển tích. Các tác phẩm và đoạn trích tác phẩm thuộc bộ phận văn học trung đại sử dụng nhiều điển tích, điển cố hơn cả. Việc nghiên cứu những điển cố, điển tích trong chương trình sách giáo khoa môn Ngữ văn như một đối tượng, đặt trong tính hệ thống có ý nghĩa rất quan trọng, phục vụ đắc lực vào việc thẩm bình các tác phẩm, trích đoạn cũng như giúp học sinh tiếp nhận tác phẩm một cách đầy đủ và tường tận hơn, không bị bỡ ngỡ do khoảng cách quá xa của lịch sử, văn hoá giữa các thời đại.

2.1. Khó Khăn Trong Tiếp Cận Văn Hóa Lịch Sử Cổ

Học sinh ngày nay lớn lên trong một môi trường văn hóa và xã hội khác biệt so với thời đại của văn học trung đại. Do đó, việc hiểu và cảm nhận được những giá trị văn hóa, lịch sử ẩn chứa trong điển cố, điển tích là một thách thức lớn. Cần có phương pháp giảng dạy phù hợp để giúp học sinh vượt qua rào cản này.

2.2. Hạn Chế Về Thời Lượng Giảng Dạy Văn Học Trung Đại

Chương trình ngữ văn phổ thông hiện nay có nhiều nội dung cần truyền đạt, dẫn đến việc thời lượng dành cho văn học trung đại bị hạn chế. Điều này gây khó khăn cho giáo viên trong việc giảng dạy sâu sắc về điển cố, điển tích, cũng như tạo điều kiện cho học sinh tìm hiểu và khám phá chúng.

III. Phương Pháp Phân Tích Điển Cố Điển Tích Trong Ngữ Văn

Để phân tích điển cố, điển tích một cách hiệu quả, cần áp dụng một phương pháp tiếp cận toàn diện, kết hợp kiến thức về ngôn ngữ học, văn học, lịch sử và văn hóa. Phương pháp này bao gồm việc xác định nguồn gốc của điển cố, điển tích, phân tích ý nghĩa gốc và ý nghĩa được sử dụng trong tác phẩm, cũng như đánh giá vai trò và hiệu quả nghệ thuật của chúng. Khi tiếp cận diễn ngôn thơ, văn có sự xuất hiện điển cố, điển tích mà người đọc không rõ được ngữ nghĩa của nó thì sẽ rất khó để hiểu một cách đầy đủ và thấu đáo về thông điệp tư tưởng diễn ngôn đó mang lại. Trong phân phối chương trình sách giáo khoa môn Ngữ văn ở nhà trường phổ thông (bậc trung học cơ sở và trung học phổ thông), thời lượng giảng dạy, trích giảng các tác phẩm văn học trung đại chiếm tỉ lệ lớn với nhiều thể loại khác nhau, thậm chí có một số thể loại được đánh giá là khó tiếp cận đối với cả giáo viên lẫn học sinh.

3.1. Xác Định Nguồn Gốc Và Ý Nghĩa Gốc Của Điển Cố

Bước đầu tiên trong việc phân tích điển cố, điển tích là xác định nguồn gốc của chúng, tức là tìm hiểu câu chuyện, sự kiện hoặc nhân vật lịch sử nào đã tạo nên điển cố, điển tích đó. Sau đó, cần phân tích ý nghĩa gốc của điển cố, điển tích trong ngữ cảnh ban đầu.

3.2. Phân Tích Ý Nghĩa Sử Dụng Trong Tác Phẩm

Sau khi đã hiểu rõ ý nghĩa gốc, cần phân tích ý nghĩa mà tác giả muốn truyền tải khi sử dụng điển cố, điển tích trong tác phẩm. Ý nghĩa này có thể trùng với ý nghĩa gốc, hoặc có thể được biến đổi, mở rộng để phù hợp với nội dung và tư tưởng của tác phẩm.

3.3. Đánh Giá Vai Trò Và Hiệu Quả Nghệ Thuật

Cuối cùng, cần đánh giá vai trò và hiệu quả nghệ thuật của điển cố, điển tích trong việc thể hiện chủ đề, xây dựng hình tượng và tạo nên giá trị thẩm mỹ cho tác phẩm. Điển cố, điển tích có thể được sử dụng để tăng tính hàm súc, gợi cảm, hoặc để tạo ra sự liên tưởng, so sánh giữa quá khứ và hiện tại.

IV. Ứng Dụng Điển Cố Điển Tích Trong Giảng Dạy Ngữ Văn Hiệu Quả

Việc ứng dụng điển cố, điển tích trong giảng dạy ngữ văn cần được thực hiện một cách linh hoạt và sáng tạo, phù hợp với trình độ và đặc điểm của học sinh. Giáo viên có thể sử dụng các phương pháp như kể chuyện, trình chiếu hình ảnh, tổ chức trò chơi, hoặc thảo luận nhóm để giúp học sinh tiếp cận điển cố, điển tích một cách dễ dàng và thú vị hơn. Với những lí do trên, chúng tôi mạnh dạn lựa chọn vấn đề nghiên cứu: “Điển cố, điển tích trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn ở nhà trường phổ thông hiện nay” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành Ngôn ngữ học của mình.

4.1. Sử Dụng Phương Pháp Trực Quan Sinh Động

Thay vì chỉ giảng giải một cách khô khan, giáo viên nên sử dụng các phương pháp trực quan, sinh động như kể chuyện, trình chiếu hình ảnh, hoặc sử dụng các công cụ hỗ trợ trực tuyến để giúp học sinh hình dung rõ hơn về điển cố, điển tích.

4.2. Tổ Chức Các Hoạt Động Tương Tác Thảo Luận

Tổ chức các hoạt động tương tác, thảo luận nhóm giúp học sinh chủ động tìm hiểu và chia sẻ kiến thức về điển cố, điển tích. Giáo viên có thể đặt câu hỏi gợi mở, khuyến khích học sinh đưa ra ý kiến cá nhân và tranh luận về ý nghĩa của điển cố, điển tích trong tác phẩm.

4.3. Liên Hệ Với Thực Tế Đời Sống

Giáo viên nên liên hệ điển cố, điển tích với thực tế đời sống để giúp học sinh thấy được giá trị và ý nghĩa của chúng trong cuộc sống hiện đại. Điều này giúp học sinh hiểu rằng điển cố, điển tích không chỉ là những kiến thức cổ xưa mà còn là những bài học quý giá có thể áp dụng vào cuộc sống.

V. Kết Quả Nghiên Cứu Điển Cố Điển Tích Trong Sách Ngữ Văn

Nghiên cứu về điển cố, điển tích trong sách giáo khoa ngữ văn mang lại những kết quả quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập môn ngữ văn. Kết quả nghiên cứu giúp giáo viên có thêm kiến thức và phương pháp giảng dạy hiệu quả về điển cố, điển tích, đồng thời giúp học sinh tiếp cận tác phẩm một cách sâu sắc và toàn diện hơn. Tham khảo các nghiên cứu đi trước, chúng tôi hi vọng những vấn đề đặt ra và được bàn luận đến trong đề tài luận văn này sẽ là một tài liệu tham khảo hữu ích đối với giáo viên và học sinh Ngữ văn ở trường phổ thông khi giảng dạy và học tập về điển cố, điển tích.

5.1. Nâng Cao Chất Lượng Giảng Dạy Văn Học Trung Đại

Nghiên cứu về điển cố, điển tích giúp giáo viên có thêm kiến thức chuyên sâu về văn học trung đại, từ đó có thể truyền đạt kiến thức một cách chính xác và hấp dẫn hơn cho học sinh.

5.2. Phát Triển Năng Lực Đọc Hiểu Văn Bản Của Học Sinh

Việc nắm vững kiến thức về điển cố, điển tích giúp học sinh phát triển năng lực đọc hiểu văn bản, đặc biệt là các tác phẩm văn học trung đại. Học sinh có thể hiểu sâu sắc hơn về ý nghĩa và giá trị của tác phẩm, cũng như đánh giá được tài năng và tư tưởng của tác giả.

VI. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Điển Cố Điển Tích Ngữ Văn

Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu về điển cố, điển tích trong sách giáo khoa ngữ văn một cách sâu rộng và toàn diện hơn. Các nghiên cứu có thể tập trung vào việc xây dựng hệ thống bài tập và tài liệu tham khảo về điển cố, điển tích, hoặc nghiên cứu về ảnh hưởng của điển cố, điển tích đối với sự phát triển của văn học Việt Nam. Để đạt được mục đích nghiên cứu, luận văn của chúng tôi đặt ra các nhiệm vụ nghiên cứu sau đây: - Một là, Giới thuyết rõ hơn về cách hiểu khái niệm điển cố, điển tích; tính chất của điển cố, điển tích; nguồn gốc của điển cố, điển tích; - Hai là, thống kê và phân loại sự xuất hiện của điển cố, điển tích trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn ở nhà trường phổ thông hiện nay (bậc THCS và THPT);

6.1. Xây Dựng Hệ Thống Bài Tập Về Điển Cố Điển Tích

Cần xây dựng một hệ thống bài tập đa dạng và phong phú về điển cố, điển tích, bao gồm các bài tập trắc nghiệm, bài tập tự luận, bài tập thực hành, và bài tập sáng tạo, để giúp học sinh củng cố kiến thức và phát triển kỹ năng vận dụng.

6.2. Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Của Điển Cố Đến Văn Học Việt Nam

Nghiên cứu về ảnh hưởng của điển cố, điển tích đối với sự phát triển của văn học Việt Nam giúp chúng ta hiểu rõ hơn về vai trò và vị trí của chúng trong lịch sử văn học. Nghiên cứu này có thể tập trung vào việc phân tích sự xuất hiện và biến đổi của điển cố, điển tích trong các tác phẩm văn học khác nhau, cũng như đánh giá tác động của chúng đối với tư tưởng và nghệ thuật của các nhà văn.