Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ và biện pháp phòng trị bệnh giun xoăn dạ múi khế ở trâu bò tại một số huyện tỉnh Lạng Sơn

• Tác giả: Nguyễn Xuân Hà
• Người hướng dẫn: TS. Phan Thị Hồng Phúc
• Trường học: Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Thú y
• Đề tài: Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ, bệnh lý, lâm sàng bệnh giun xoăn dạ múi khế trâu, bò ở một số huyện trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn và biện pháp phòng trị
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Mục tiêu và mục đích của đề tài
• 1.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
• 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài
• 2.1.1. Giun xoăn dạ múi khế ký sinh ở gia súc nhai lại
• 2.1.1.1. Vị trí của giun xoăn dạ múi khế trong hệ thống phân loại động vật
• 2.1.2. Thành phần loài giun xoăn dạ múi khế ký sinh ở trâu, bò
• 2.1.3. Đặc điểm hình thái, kích thước các loài giun xoăn chủ yếu ở dạ múi khế
• 2.1.3.1. Các loài thuộc giống Haemonchus
• 2.1.3.2. Loài Mecistocirrus digitatus
• 2.1.3.3. Các loài thuộc giống Trichostrongylus
• 2.1.3.4. Các loài thuộc giống Cooperia
• 2.1.3.5. Các loài thuộc giống Nematodirus
• 2.1.4. Các dạng ấu trùng cảm nhiễm bộ Strongylida
• 2.1.5. Chu kỳ sinh học của một số loài giun xoăn chủ yếu ở dạ múi khế
• 3. ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đối tượng, vật liệu, địa điểm, thời gian nghiên cứu
• 3.2. Nội dung nghiên cứu
• 3.3. Phương pháp nghiên cứu
• 3.4. Phương pháp xử lý số liệu
• 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh giun xoăn dạ múi khế trâu, bò ở ba huyện thuộc tỉnh Lạng Sơn
• 4.2. Nghiên cứu bệnh lý, lâm sàng của trâu, bò mắc bệnh giun xoăn dạ múi khế
• 4.3. Nghiên cứu biện pháp phòng trị bệnh giun xoăn dạ múi khế cho trâu, bò
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Nghiên cứu dịch tễ bệnh giun xoăn dạ múi khế ở trâu bò tại Lạng Sơn

Nghiên cứu dịch tễ bệnh giun xoăn dạ múi khế tại Lạng Sơn tập trung vào việc xác định tỷ lệ và cường độ nhiễm bệnh ở trâu bò. Kết quả cho thấy tỷ lệ nhiễm bệnh dao động từ 30,7% đến 100% tại các huyện Lộc Bình, Cao Lộc và Bình Gia. Bệnh giun xoăn dạ múi khế gây thiếu máu nặng, tổn thương niêm mạc dạ múi khế và ỉa chảy, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và năng suất của vật nuôi. Nghiên cứu cũng chỉ ra sự phát tán trứng và ấu trùng giun trong môi trường chuồng nuôi và bãi chăn thả, làm tăng nguy cơ lây nhiễm.

1.1. Tỷ lệ và cường độ nhiễm bệnh

Tỷ lệ nhiễm bệnh giun xoăn dạ múi khế ở trâu bò tại Lạng Sơn cao nhất vào mùa mưa, đạt 100% ở một số khu vực. Cường độ nhiễm bệnh cũng tăng theo tuổi của vật nuôi, với trâu bò trưởng thành có nguy cơ nhiễm cao hơn. Nghiên cứu sử dụng phương pháp xét nghiệm phân để xác định số lượng trứng và ấu trùng giun, từ đó đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh.

1.2. Sự phát tán trứng và ấu trùng giun

Trứng và ấu trùng giun xoăn dạ múi khế được phát hiện ở nền chuồng, đất, nước và cỏ trên bãi chăn thả. Sự phát tán này làm tăng nguy cơ lây nhiễm cho đàn trâu bò, đặc biệt trong điều kiện vệ sinh kém. Nghiên cứu khuyến nghị cải thiện vệ sinh chuồng trại và quản lý chất thải để giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm.

II. Bệnh lý và lâm sàng của bệnh giun xoăn dạ múi khế

Bệnh giun xoăn dạ múi khế gây ra các triệu chứng lâm sàng như thiếu máu, ỉa chảy, còi cọc và giảm sức đề kháng ở trâu bò. Nghiên cứu chỉ ra rằng giun ký sinh ở dạ múi khế hút máu ký chủ, gây tổn thương niêm mạc và dẫn đến các biến đổi bệnh lý vi thể. Bệnh lý trâu bò liên quan đến giun xoăn dạ múi khế cũng được phân tích chi tiết, bao gồm các bệnh tích đại thể và vi thể ở cơ quan tiêu hóa.

2.1. Triệu chứng lâm sàng

Trâu bò nhiễm bệnh giun xoăn dạ múi khế thường biểu hiện thiếu máu, ỉa chảy, chậm lớn và giảm sức đề kháng. Nghiên cứu ghi nhận sự thay đổi chỉ số máu như giảm hồng cầu và huyết sắc tố ở vật nuôi nhiễm bệnh. Các triệu chứng này ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và sức khỏe của đàn trâu bò.

2.2. Bệnh tích đại thể và vi thể

Bệnh tích đại thể bao gồm tổn thương niêm mạc dạ múi khế và xuất huyết. Bệnh tích vi thể được quan sát thấy qua sự thoái hóa tế bào biểu mô và thâm nhiễm bạch cầu. Nghiên cứu sử dụng kỹ thuật mô học để phân tích các biến đổi bệnh lý, từ đó đánh giá mức độ tổn thương do ký sinh trùng gây ra.

III. Biện pháp phòng trị bệnh giun xoăn dạ múi khế

Nghiên cứu đề xuất các biện pháp phòng trị hiệu quả cho bệnh giun xoăn dạ múi khế ở trâu bò. Các biện pháp bao gồm sử dụng thuốc tẩy giun, cải thiện vệ sinh chuồng trại và quản lý chăn thả. Kết quả thử nghiệm cho thấy hiệu lực của các loại thuốc tẩy giun trong việc giảm tỷ lệ nhiễm bệnh. Nghiên cứu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng các biện pháp phòng bệnh để bảo vệ sức khỏe đàn trâu bò.

3.1. Sử dụng thuốc tẩy giun

Các loại thuốc tẩy giun như Albendazole và Ivermectin được thử nghiệm và cho thấy hiệu quả cao trong việc giảm tỷ lệ nhiễm giun xoăn dạ múi khế. Nghiên cứu ghi nhận sự giảm đáng kể số lượng trứng và ấu trùng giun trong phân sau khi điều trị.

3.2. Cải thiện vệ sinh chuồng trại

Cải thiện vệ sinh chuồng trại và quản lý chất thải là biện pháp quan trọng để giảm nguy cơ lây nhiễm. Nghiên cứu khuyến nghị thường xuyên dọn dẹp chuồng trại và xử lý phân đúng cách để hạn chế sự phát tán trứng và ấu trùng giun.

Tổng quan nghiên cứu

Bệnh giun xoăn dạ múi khế là một trong những bệnh ký sinh trùng đường tiêu hóa phổ biến và gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành chăn nuôi trâu, bò tại Việt Nam, đặc biệt ở các tỉnh miền núi như Lạng Sơn. Theo khảo sát, tỷ lệ nhiễm giun xoăn dạ múi khế ở trâu, bò tại các huyện Lộc Bình, Cao Lộc và Bình Gia dao động từ 64,53% đến 76,55%, với cường độ nhiễm từ nhẹ đến rất nặng. Bệnh không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe vật nuôi mà còn làm giảm năng suất thịt, sữa, gây thiệt hại kinh tế đáng kể cho người chăn nuôi. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định đặc điểm dịch tễ, bệnh lý lâm sàng và đề xuất các biện pháp phòng trị hiệu quả cho bệnh giun xoăn dạ múi khế ở trâu, bò trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn trong khoảng thời gian từ tháng 8/2015 đến tháng 8/2016. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc cung cấp dữ liệu dịch tễ học chi tiết, đồng thời mang ý nghĩa thực tiễn giúp người chăn nuôi áp dụng các biện pháp phòng trị phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng đàn và phát triển bền vững ngành chăn nuôi địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về dịch tễ học ký sinh trùng và sinh học vòng đời của giun xoăn dạ múi khế thuộc họ Trichostrongylidae, bao gồm các giống Haemonchus, Mecistocirrus, Trichostrongylus, Cooperia, và Nematodirus. Các khái niệm chính gồm: tỷ lệ nhiễm, cường độ nhiễm, vòng đời giun xoăn, cơ chế sinh bệnh (hút máu, tiết độc tố, tổn thương niêm mạc), và các biểu hiện lâm sàng đặc trưng như thiếu máu, tiêu chảy, suy giảm sức đề kháng. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa điều kiện môi trường (đặc biệt là mùa vụ), tuổi vật nuôi, và mức độ nhiễm bệnh. Ngoài ra, các biện pháp phòng trị dựa trên nguyên tắc tẩy giun định kỳ, vệ sinh chuồng trại, và sử dụng thuốc tẩy giun có hiệu lực cao.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu thu thập gồm 1500 mẫu phân trâu, bò từ 12 xã thuộc 3 huyện Lộc Bình, Cao Lộc, Bình Gia tỉnh Lạng Sơn; mẫu đất, nước, cỏ tại các khu vực chăn thả; mẫu máu của trâu, bò khỏe và nhiễm bệnh; mẫu tổ chức dạ múi khế và ruột non để phân tích bệnh tích vi thể. Phương pháp lấy mẫu theo phương pháp chùm nhiều bậc, đảm bảo tính đại diện. Xét nghiệm phân bằng phương pháp Fullerborn để phát hiện trứng giun, phương pháp Baerman để thu ấu trùng, và đếm trứng Mc.Master để xác định cường độ nhiễm. Mẫu máu được phân tích bằng máy ABX Micros để xác định các chỉ số huyết học. Phân tích bệnh tích đại thể và vi thể được thực hiện qua tiêu bản nhuộm Hematoxillin - Eosin. Thử nghiệm hiệu lực và độ an toàn của thuốc tẩy giun được tiến hành trên diện hẹp và diện rộng với các lô trâu, bò đồng đều về tuổi và điều kiện chăm sóc. Thời gian nghiên cứu kéo dài 12 tháng, từ tháng 8/2015 đến tháng 8/2016, cho phép đánh giá biến động theo mùa vụ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ và cường độ nhiễm giun xoăn dạ múi khế: Trong tổng số 1500 mẫu phân, tỷ lệ nhiễm giun xoăn dạ múi khế ở trâu là 72,46%, ở bò là 69,62%. Cường độ nhiễm chủ yếu ở mức nhẹ và trung bình, chiếm lần lượt 59,33% và 27,78% ở trâu, 56,05% và 29,58% ở bò. Tỷ lệ nhiễm cao nhất ghi nhận tại huyện Cao Lộc (75% trâu) và huyện Bình Gia (76,55% bò).

2. Ảnh hưởng của tuổi vật nuôi: Tỷ lệ nhiễm cao nhất ở lứa tuổi dưới 1 năm với 75,28% trâu và 79,78% bò, giảm dần theo tuổi, thấp nhất ở nhóm trên 8 năm tuổi (67,74% trâu, 51,11% bò). Cường độ nhiễm nặng và rất nặng cũng giảm theo tuổi, cho thấy sức đề kháng gia súc trưởng thành tốt hơn.

3. Biến động theo mùa vụ: Tỷ lệ nhiễm giun xoăn dạ múi khế cao hơn rõ rệt trong vụ Hè - Thu (77,36% trâu, 76,43% bò) so với vụ Đông - Xuân (68% trâu, 62,35% bò). Điều này phù hợp với điều kiện khí hậu ẩm ướt, nhiệt độ thích hợp cho sự phát triển và tồn tại của ấu trùng trong môi trường ngoài.

4. Bệnh lý và lâm sàng: Trâu, bò nhiễm giun xoăn dạ múi khế biểu hiện thiếu máu, tiêu chảy, suy giảm thể trạng, giảm sức đề kháng. Các chỉ số huyết học như số lượng hồng cầu, hàm lượng huyết sắc tố giảm đáng kể so với vật nuôi khỏe mạnh. Bệnh tích đại thể và vi thể cho thấy tổn thương niêm mạc dạ múi khế, viêm loét, thâm nhiễm bạch cầu ái toan.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ nhiễm giun xoăn dạ múi khế ở trâu, bò tại Lạng Sơn tương đối cao, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về bệnh ký sinh trùng đường tiêu hóa ở gia súc. Sự khác biệt tỷ lệ nhiễm theo tuổi phản ánh khả năng miễn dịch phát triển theo thời gian và tuổi thọ trung bình của giun trong cơ thể vật chủ. Biến động theo mùa vụ nhấn mạnh vai trò của điều kiện khí hậu trong chu kỳ phát triển của giun, đặc biệt là độ ẩm và nhiệt độ. Các biểu hiện lâm sàng và bệnh tích phù hợp với cơ chế sinh bệnh do giun hút máu và tiết độc tố, gây tổn thương niêm mạc và thiếu máu. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ nhiễm theo địa phương, tuổi và mùa vụ, cùng bảng so sánh các chỉ số huyết học giữa nhóm bệnh và nhóm khỏe để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Thực hiện tẩy giun định kỳ: Áp dụng lịch tẩy giun 2-3 lần/năm, đặc biệt vào đầu vụ Hè - Thu để giảm tải ấu trùng trong môi trường, nâng cao hiệu quả phòng bệnh. Chủ thể thực hiện là người chăn nuôi phối hợp với cán bộ thú y địa phương.

2. Vệ sinh chuồng trại và khu vực chăn thả: Tăng cường thu gom, xử lý phân bằng ủ hoai mục để tiêu diệt trứng và ấu trùng giun; vệ sinh nền chuồng, khu vực xung quanh chuồng và bãi chăn thả nhằm hạn chế nguồn lây nhiễm. Thời gian thực hiện liên tục trong năm, ưu tiên trước và sau mùa mưa.

3. Sử dụng thuốc tẩy giun có hiệu lực cao và an toàn: Ưu tiên các thuốc như albendazole, levamisole, moxidectin với liều lượng phù hợp, theo hướng dẫn chuyên môn. Cán bộ thú y cần hướng dẫn người chăn nuôi sử dụng đúng liều, đúng cách để tránh kháng thuốc.

4. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức người chăn nuôi: Tổ chức các lớp tập huấn về bệnh giun xoăn dạ múi khế, cách phòng trị và quản lý đàn trâu, bò hiệu quả. Chủ thể là các cơ quan thú y, nông nghiệp địa phương, thực hiện định kỳ hàng năm.

5. Theo dõi, giám sát dịch bệnh: Thiết lập hệ thống giám sát tỷ lệ nhiễm và cường độ nhiễm giun xoăn dạ múi khế để kịp thời phát hiện và xử lý ổ dịch. Thời gian giám sát nên tập trung vào các tháng mùa Hè - Thu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Người chăn nuôi trâu, bò: Nắm bắt kiến thức về bệnh giun xoăn dạ múi khế, nhận biết triệu chứng, áp dụng biện pháp phòng trị hiệu quả nhằm giảm thiệt hại kinh tế.

2. Cán bộ thú y và kỹ thuật viên: Sử dụng kết quả nghiên cứu để tư vấn, hướng dẫn người dân, triển khai các chương trình kiểm soát bệnh ký sinh trùng phù hợp với điều kiện địa phương.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Thú y: Tham khảo dữ liệu dịch tễ học, phương pháp nghiên cứu và kết quả phân tích để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo hoặc ứng dụng trong giảng dạy.

4. Các cơ quan quản lý nông nghiệp, thú y: Dựa trên kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phòng chống dịch bệnh, nâng cao hiệu quả chăn nuôi bền vững tại các vùng miền núi.

Câu hỏi thường gặp

1. Bệnh giun xoăn dạ múi khế ảnh hưởng như thế nào đến trâu, bò?
   Bệnh gây thiếu máu, tổn thương niêm mạc dạ múi khế, tiêu chảy, làm giảm sức đề kháng và năng suất sinh sản, thịt, sữa của vật nuôi. Ví dụ, trâu, bò nhiễm bệnh có thể giảm trọng lượng và chậm lớn rõ rệt.

2. Làm sao để chẩn đoán chính xác bệnh giun xoăn dạ múi khế?
   Chẩn đoán dựa trên xét nghiệm phân phát hiện trứng giun bằng phương pháp Fullerborn và đếm trứng Mc.Master, kết hợp quan sát triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm máu để đánh giá thiếu máu.

3. Tại sao tỷ lệ nhiễm giun xoăn dạ múi khế thay đổi theo mùa?
   Do ấu trùng giun phát triển tốt trong điều kiện ẩm ướt, nhiệt độ từ 20-30°C, nên tỷ lệ nhiễm cao vào mùa Hè - Thu. Mùa Đông - Xuân khô hanh, nhiệt độ thấp làm giảm sự phát triển và tồn tại của ấu trùng.

4. Thuốc tẩy giun nào hiệu quả và an toàn cho trâu, bò?
   Các thuốc như albendazole, levamisole, moxidectin được khuyến cáo sử dụng với liều lượng phù hợp. Cần tuân thủ hướng dẫn để tránh kháng thuốc và tác dụng phụ.

5. Người chăn nuôi cần làm gì để phòng bệnh hiệu quả?
   Thực hiện tẩy giun định kỳ, vệ sinh chuồng trại, quản lý bãi chăn thả, tránh cho vật nuôi uống nước đọng, đồng thời nâng cao nhận thức về bệnh và phối hợp với cán bộ thú y địa phương.

Kết luận

• Tỷ lệ nhiễm giun xoăn dạ múi khế ở trâu, bò tại tỉnh Lạng Sơn cao, dao động trên 69%, với cường độ nhiễm từ nhẹ đến rất nặng.
• Tỷ lệ và cường độ nhiễm giảm dần theo tuổi vật nuôi, cao nhất ở lứa tuổi dưới 1 năm.
• Mùa Hè - Thu là thời điểm tỷ lệ nhiễm và cường độ nhiễm cao nhất do điều kiện khí hậu thuận lợi cho ấu trùng phát triển.
• Bệnh gây tổn thương niêm mạc dạ múi khế, thiếu máu, suy giảm sức khỏe và năng suất vật nuôi.
• Đề xuất các biện pháp phòng trị tổng hợp gồm tẩy giun định kỳ, vệ sinh chuồng trại, sử dụng thuốc hiệu quả và nâng cao nhận thức người chăn nuôi.

Next steps: Triển khai áp dụng quy trình phòng trị tại các địa phương, giám sát hiệu quả và điều chỉnh biện pháp phù hợp.

Call to action: Cán bộ thú y và người chăn nuôi cần phối hợp chặt chẽ để kiểm soát bệnh, bảo vệ sức khỏe đàn trâu, bò, góp phần phát triển ngành chăn nuôi bền vững.