Nghiên cứu về việc dịch mô tả công việc IT từ tiếng Anh sang tiếng Việt của sinh viên Đại học Kinh tế Quốc dân

• Tác giả: Nguyen Thi Linh Chi
• Người hướng dẫn: Dr. Dinh Thi Kim Chung
• Trường học: National Economics University
• Chuyên ngành: Business English
• Đề tài: Nghiên cứu dịch mô tả công việc IT từ tiếng Anh sang tiếng Việt của sinh viên chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại
• Loại tài liệu: graduation project
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hanoi

• ACKNOWLEDGEMENT
• LIST OF ABBREVIATION
• LIST OF FIGURES
• 1. CHAPTER I: INTRODUCTION
• 1.1. Rationale of the Study
• 1.2. Scope of the Study
• 1.3. Aims of the Study
• 1.4. Methods applied in the Study
• 1.5. Research questions
• 1.6. Report structure
• 2. CHAPTER II: LITERATURE REVIEW
• 2.1. Overview of Translation
• 2.2. Definition of Translation
• 2.3. Procedure in Translation
• 2.4. Translation techniques
• 2.4.1. Direct borrowing
• 2.4.2. Calque
• 3. CHAPTER III: RESEARCH FINDINGS AND ANALYSIS
• 3.1. Perception of BE students about the Job description
• 3.2. Perception of BE students about the role of Job description
• 3.3. BE students’ assessment of their ability to translate IT Job description
• 3.4. BE students’ opinion about aspect they find difficult when translating IT Job description
• 3.5. BE students’ frequency of encountering difficulties in lexical aspect when translating IT Job description
• 3.6. BE students’ evaluating of difficulty level of lexical aspect in translation of IT Job description
• 3.7. Main Reasons leading to difficulties for BE students when translating IT Job description
• 3.8. Methods that BE students use to translate Job description in the IT industry
• 4. CHAPTER IV: RECOMMENDATIONS
• 4.1. Recommendations for obtaining thorough knowledge in the field of the Job description in the IT Industry
• 4.2. Recommendations for overcoming difficulties in lexical aspect when translating the Job description in the IT industry
• 5. CHAPTER V: CONCLUSION
• 5.1. Summary Of findings
• 5.2. Limitation of the Study
• 5.3. Suggestions for further studies

I. Giới thiệu

Chương này trình bày lý do nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu và phương pháp áp dụng trong nghiên cứu. Lý do nghiên cứu xuất phát từ sự phát triển nhanh chóng của ngành công nghệ thông tin (IT) tại Việt Nam, với nhu cầu tuyển dụng cao cho các vị trí IT. Việc dịch mô tả công việc IT từ tiếng Anh sang tiếng Việt trở nên cần thiết để thu hút và giữ chân nhân tài. Tuy nhiên, việc dịch thuật gặp nhiều khó khăn do sự khác biệt về từ vựng và cấu trúc ngữ pháp giữa hai ngôn ngữ. Nghiên cứu này nhằm tìm hiểu các chiến lược dịch thuật và quy trình dịch thuật được sinh viên áp dụng trong việc dịch mô tả công việc IT.

1.1 Lý do nghiên cứu

Sự phát triển của ngành IT tại Việt Nam đã tạo ra nhu cầu lớn về nhân lực. Theo thống kê, có khoảng 12,000 vị trí cần tuyển trong quý đầu năm 2023. Điều này dẫn đến việc các công ty cần tuyển dụng nhân viên IT có kỹ năng dịch thuật tốt để hiểu rõ mô tả công việc. Việc dịch thuật không chỉ đơn thuần là chuyển ngữ mà còn cần phải hiểu rõ ngữ cảnh và thuật ngữ chuyên ngành. Do đó, nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích các khó khăn mà sinh viên gặp phải khi dịch mô tả công việc IT và tìm ra các phương pháp hiệu quả để cải thiện kỹ năng dịch thuật của họ.

II. Tổng quan về dịch thuật

Dịch thuật là quá trình chuyển đổi văn bản từ ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích. Để có một bản dịch tốt, độ chính xác là yếu tố quan trọng nhất. Các nhà ngôn ngữ học đã đưa ra nhiều định nghĩa khác nhau về dịch thuật, nhưng đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tìm kiếm từ tương đương. Nghiên cứu này sẽ xem xét các khía cạnh của dịch thuật, đặc biệt là trong lĩnh vực IT, nơi mà thuật ngữ và ngữ nghĩa thường xuyên thay đổi. Việc hiểu rõ quy trình dịch thuật sẽ giúp sinh viên có cái nhìn sâu sắc hơn về cách thức dịch thuật hiệu quả.

2.1 Định nghĩa dịch thuật

Theo từ điển Oxford, dịch thuật là quá trình chuyển đổi văn bản viết hoặc nói sang một ngôn ngữ khác. Để đạt được bản dịch tốt, người dịch cần phải hiểu rõ ngữ nghĩa của văn bản gốc và có khả năng diễn đạt lại một cách chính xác trong ngôn ngữ đích. Nghiên cứu này sẽ phân tích các định nghĩa khác nhau về dịch thuật và áp dụng chúng vào việc dịch mô tả công việc IT, nơi mà sự chính xác và rõ ràng là rất quan trọng.

III. Phân tích dữ liệu và kết quả

Chương này sẽ trình bày kết quả thu thập từ khảo sát 30 sinh viên năm cuối chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại. Dữ liệu được phân tích để xác định những khó khăn mà sinh viên gặp phải khi dịch mô tả công việc IT. Kết quả cho thấy rằng sinh viên thường gặp khó khăn trong việc hiểu và dịch các thuật ngữ chuyên ngành. Ngoài ra, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng sinh viên cần có thêm tài liệu hỗ trợ và phương pháp học tập hiệu quả hơn để cải thiện kỹ năng dịch thuật của mình.

3.1 Khó khăn trong dịch thuật

Kết quả khảo sát cho thấy sinh viên gặp nhiều khó khăn trong việc dịch các thuật ngữ IT do sự khác biệt về ngữ nghĩa và ngữ pháp giữa tiếng Anh và tiếng Việt. Nhiều sinh viên cho biết họ không quen thuộc với các thuật ngữ chuyên ngành, dẫn đến việc dịch không chính xác. Điều này cho thấy cần có sự hỗ trợ từ giảng viên và tài liệu học tập để giúp sinh viên nâng cao kỹ năng dịch thuật của mình.

IV. Đề xuất

Chương này đưa ra một số đề xuất nhằm cải thiện kỹ năng dịch thuật cho sinh viên chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại. Đầu tiên, cần tổ chức các buổi hội thảo về dịch thuật IT để sinh viên có cơ hội thực hành và trao đổi kinh nghiệm. Thứ hai, nên cung cấp tài liệu học tập phong phú hơn về thuật ngữ IT để sinh viên có thể tự học và nâng cao kiến thức. Cuối cùng, khuyến khích sinh viên tham gia các khóa học trực tuyến về dịch thuật để mở rộng kỹ năng và kiến thức của mình.

4.1 Tổ chức hội thảo

Việc tổ chức các buổi hội thảo về dịch thuật IT sẽ giúp sinh viên có cơ hội thực hành và trao đổi kinh nghiệm với các chuyên gia trong ngành. Điều này không chỉ giúp sinh viên nâng cao kỹ năng dịch thuật mà còn tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích sự sáng tạo và hợp tác giữa các sinh viên.

## Tổng quan nghiên cứu

Theo thống kê của VnEconomy năm 2022, Việt Nam có khoảng 1.400 doanh nghiệp với sản phẩm xuất khẩu ra thị trường toàn cầu. Ngành công nghệ thông tin (CNTT) đang mở rộng nhanh chóng, dẫn đến nhu cầu tuyển dụng lên tới khoảng 12.000 - 15.000 vị trí trong quý 1 năm 2023, theo Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội. Tuy nhiên, việc tìm kiếm và tuyển dụng nhân sự CNTT chất lượng cao đang trở nên khó khăn do sự khác biệt ngôn ngữ và thuật ngữ chuyên ngành phức tạp trong bản mô tả công việc (Job description). 

Nghiên cứu tập trung vào việc phân tích và đánh giá khả năng dịch thuật các bản mô tả công việc ngành CNTT từ tiếng Anh sang tiếng Việt của sinh viên năm cuối ngành Business English, Đại học Kinh tế Quốc dân. Mục tiêu chính là xác định các khó khăn trong dịch thuật, đặc biệt là về thuật ngữ chuyên ngành, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực dịch thuật cho sinh viên. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các bản mô tả công việc ngành CNTT tại công ty JackfruIT Recruitment, một công ty chuyên cung cấp dịch vụ tuyển dụng nhân sự CNTT tại Việt Nam và châu Á. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ sinh viên Business English chuẩn bị tốt hơn cho công việc dịch thuật và tuyển dụng trong lĩnh vực CNTT, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ngành này.

---

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết dịch thuật**: Dựa trên định nghĩa dịch thuật của Newmark (1988) và Roger T Bell, dịch thuật là quá trình chuyển đổi văn bản từ ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích sao cho giữ được tính tương đương về ngữ nghĩa và ngữ cảnh. Quá trình dịch gồm ba giai đoạn chính: phân tích, chuyển đổi và tái cấu trúc.
- **Các kỹ thuật dịch thuật**: Áp dụng sáu phương pháp dịch thuật của Vinay và Darbelnet gồm mượn trực tiếp, dịch mượn, dịch đen, chuyển đổi, điều biến và thích ứng nhằm xử lý các thuật ngữ CNTT không tương đương.
- **Khái niệm thuật ngữ chuyên ngành**: Thuật ngữ là các đơn vị ngôn ngữ đặc thù trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật, có tính chính xác, hệ thống, quốc tế và mang đặc trưng văn hóa quốc gia. Thuật ngữ CNTT có tính đa dạng và liên tục phát triển theo công nghệ mới.
- **Mô tả công việc (Job description)**: Là tài liệu mô tả chi tiết các nhiệm vụ, yêu cầu và điều kiện làm việc của một vị trí công việc, có vai trò quan trọng trong tuyển dụng và quản lý nhân sự.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Dữ liệu chính gồm 30 sinh viên năm cuối ngành Business English, Đại học Kinh tế Quốc dân, tham gia dịch thuật 5 đoạn mô tả công việc ngành CNTT từ tiếng Anh sang tiếng Việt, cùng với bảng hỏi khảo sát trực tuyến về nhận thức và khó khăn trong dịch thuật.
- **Phương pháp phân tích**: Kết hợp phân tích định lượng từ kết quả khảo sát (tỷ lệ phần trăm, biểu đồ) và phân tích định tính từ bản dịch mẫu để xác định các khó khăn cụ thể về thuật ngữ và cấu trúc câu.
- **Timeline nghiên cứu**: Thu thập dữ liệu và khảo sát được thực hiện trong tháng 3 năm 2023; phân tích và tổng hợp kết quả trong các tháng tiếp theo.

---

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Hiểu biết về mô tả công việc**: 90% sinh viên hiểu đúng định nghĩa mô tả công việc, 75% đánh giá vai trò của mô tả công việc trong tuyển dụng là quan trọng hoặc rất quan trọng.
- **Khả năng dịch thuật**: 73,34% sinh viên tự đánh giá khả năng dịch mô tả công việc ngành CNTT ở mức kém hoặc rất kém; chỉ 3,33% đánh giá tốt.
- **Khó khăn trong dịch thuật**: 66,67% sinh viên gặp khó khăn chủ yếu ở khía cạnh từ vựng, 33,33% gặp khó khăn cả về từ vựng và cú pháp.
- **Tần suất gặp khó khăn về từ vựng**: 46,67% thường xuyên gặp khó khăn với các từ phổ biến nhưng có nghĩa khác trong ngành CNTT; 36,67% gặp khó khăn với thuật ngữ linh hoạt.
- **Nguyên nhân khó khăn**: Thiếu kiến thức chuyên sâu về CNTT (14 phiếu đồng ý), thiếu kinh nghiệm dịch thuật mô tả công việc ngành CNTT (9 phiếu), và không có từ tương đương phù hợp trong tiếng Việt (11 phiếu).
- **Phương pháp dịch thuật sử dụng**: 28 sinh viên sử dụng công cụ dịch máy như Google Translate; 16 sinh viên dùng từ điển và tài liệu tham khảo; số ít tạo bảng thuật ngữ riêng.

### Thảo luận kết quả

Khó khăn chủ yếu xuất phát từ sự khác biệt ngôn ngữ và thuật ngữ chuyên ngành CNTT phức tạp, cùng với hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm dịch thuật của sinh viên. Việc sử dụng công cụ dịch máy phổ biến nhưng không đảm bảo độ chính xác cao, dẫn đến các bản dịch còn nhiều sai sót. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với thực trạng sinh viên ngành ngoại ngữ thiếu chuyên môn sâu về lĩnh vực kỹ thuật. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tròn về nhận thức, biểu đồ cột về tần suất khó khăn và biểu đồ thanh về nguyên nhân khó khăn để minh họa rõ nét hơn.

---

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường kiến thức chuyên ngành CNTT**: Khuyến khích sinh viên tham gia các khóa học trực tuyến như "IT Basics for Technical Recruiters" trên Udemy để nâng cao hiểu biết về thuật ngữ và quy trình tuyển dụng CNTT trong vòng 3-6 tháng.
- **Phát triển kỹ năng dịch thuật chuyên sâu**: Áp dụng các kỹ thuật dịch thuật phù hợp như dịch mượn, điều biến, thích ứng để xử lý thuật ngữ không tương đương, thực hành dịch thuật thường xuyên và tạo bảng thuật ngữ cá nhân.
- **Sử dụng tài liệu tham khảo uy tín**: Khuyến nghị sử dụng sách “Oxford English for Information Technology” và từ điển Dictionary4IT để tra cứu thuật ngữ chính xác, cập nhật thường xuyên.
- **Tham gia workshop và nhóm chia sẻ kinh nghiệm**: Tổ chức hoặc tham gia các buổi hội thảo, nhóm học tập về dịch thuật và tuyển dụng CNTT để trao đổi kiến thức và kinh nghiệm thực tế, định kỳ hàng quý.
- **Khuyến khích thói quen dịch thuật đều đặn**: Xây dựng thói quen dịch thuật thuật ngữ CNTT hàng ngày trong ít nhất 18 ngày liên tiếp để hình thành kỹ năng bền vững.

---

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Sinh viên ngành Business English và Ngoại ngữ**: Nâng cao kỹ năng dịch thuật chuyên ngành CNTT, chuẩn bị hành trang nghề nghiệp trong lĩnh vực tuyển dụng và dịch thuật.
- **Giảng viên và nhà nghiên cứu ngôn ngữ**: Tham khảo phương pháp nghiên cứu và kết quả để phát triển chương trình đào tạo phù hợp với thực tế ngành CNTT.
- **Chuyên viên tuyển dụng CNTT**: Hiểu rõ các khó khăn trong dịch thuật mô tả công việc, từ đó cải thiện quy trình tuyển dụng và giao tiếp với ứng viên.
- **Nhà quản lý nhân sự và doanh nghiệp CNTT**: Áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng bản mô tả công việc, đảm bảo truyền đạt chính xác yêu cầu công việc, thu hút nhân tài.

---

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao dịch thuật mô tả công việc ngành CNTT lại khó khăn?**  
   Do sự khác biệt ngôn ngữ, thuật ngữ chuyên ngành phức tạp và thiếu từ tương đương trong tiếng Việt, cùng với kiến thức hạn chế của người dịch.

2. **Sinh viên có thể cải thiện kỹ năng dịch thuật như thế nào?**  
   Tham gia khóa học chuyên ngành, sử dụng tài liệu tham khảo uy tín, thực hành dịch thuật thường xuyên và tham gia các workshop chuyên sâu.

3. **Các phương pháp dịch thuật nào hiệu quả cho thuật ngữ CNTT?**  
   Dịch mượn, điều biến, thích ứng và tạo bảng thuật ngữ cá nhân giúp xử lý các thuật ngữ không tương đương hiệu quả.

4. **Công cụ dịch máy có nên sử dụng không?**  
   Có thể sử dụng để tiết kiệm thời gian nhưng cần kiểm tra kỹ lưỡng vì độ chính xác chưa cao, dễ gây nhầm lẫn.

5. **Vai trò của mô tả công việc trong tuyển dụng CNTT là gì?**  
   Giúp xác định rõ nhiệm vụ, yêu cầu công việc, tạo cơ sở pháp lý và thu hút ứng viên phù hợp, nâng cao hiệu quả tuyển dụng.

---

## Kết luận

- Sinh viên Business English có nhận thức tốt về mô tả công việc nhưng khả năng dịch thuật ngành CNTT còn hạn chế.  
- Khó khăn chủ yếu nằm ở thuật ngữ chuyên ngành và cấu trúc câu, do thiếu kiến thức và kinh nghiệm.  
- Các phương pháp dịch thuật đa dạng và tài liệu tham khảo uy tín là chìa khóa để nâng cao chất lượng dịch.  
- Đề xuất các giải pháp thực tiễn bao gồm đào tạo chuyên sâu, thực hành thường xuyên và tham gia cộng đồng chuyên môn.  
- Nghiên cứu mở ra hướng phát triển kỹ năng dịch thuật chuyên ngành cho sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực CNTT trong tương lai.

**Hành động tiếp theo:** Sinh viên và giảng viên nên áp dụng các khuyến nghị để cải thiện kỹ năng dịch thuật, đồng thời mở rộng nghiên cứu với quy mô lớn hơn nhằm hoàn thiện giải pháp đào tạo.