Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa nhanh chóng, ô nhiễm môi trường gia tăng đã làm tăng đáng kể tỷ lệ mắc các bệnh ung thư, trong đó ung thư da biểu mô vảy (UTDBMV) là một trong những loại ung thư da phổ biến và nguy hiểm. UTDBMV chiếm khoảng 20% các ung thư da, đứng thứ hai sau ung thư biểu mô tế bào đáy, nhưng lại có nguy cơ tái phát và di căn cao hơn, dẫn đến tỷ lệ tử vong đáng kể. Theo một nghiên cứu tại New Hampshire (Mỹ), tỷ lệ UTDBMV đã tăng tới 253% ở nam và 350% ở nữ trong giai đoạn 1979-1994. Ở Việt Nam, UTDBMV chiếm trên 20% các ung thư da, với tỷ lệ 27,78% tại Bệnh viện U bướu Hà Nội và 24% tại Bệnh viện U bướu TP. Hồ Chí Minh trong các năm đầu thế kỷ 21.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát các yếu tố liên quan đến UTDBMV, mô tả đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng, đồng thời đánh giá kết quả điều trị bằng phẫu thuật. Nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Da liễu Trung ương từ năm 2011 đến 2013, với theo dõi đến năm 2015, tập trung vào 82 bệnh nhân UTDBMV. Ý nghĩa nghiên cứu góp phần nâng cao hiểu biết về đặc điểm bệnh, yếu tố nguy cơ và hiệu quả điều trị, từ đó cải thiện công tác phòng ngừa và quản lý bệnh, đặc biệt trong bối cảnh tỷ lệ mắc UTDBMV ngày càng tăng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về ung thư da biểu mô vảy, bao gồm:

  • Cấu trúc da và sinh học tế bào: Da gồm ba lớp chính là thượng bì, trung bì và hạ bì. UTDBMV xuất phát từ tế bào sừng thượng bì, đặc biệt là tế bào keratinocyte. Quá trình tăng sinh và biệt hóa tế bào thượng bì được điều hòa bởi các yếu tố như p63, β1 integrin, tín hiệu Notch, có vai trò quan trọng trong sinh ung thư.

  • Yếu tố nguy cơ và cơ chế sinh ung thư: Ánh sáng tia cực tím (UV), đặc biệt UVB, là yếu tố nguy cơ chính gây tổn thương DNA và đột biến gen như p53, dẫn đến ung thư. Nhiễm Human Papilloma Virus (HPV) cũng là đồng yếu tố, với các type HPV nguy cơ cao (16, 18) ức chế gen ức chế khối u. Ngoài ra, các yếu tố khác như nhiễm độc arsenic, hóa chất, viêm mạn tính và suy giảm miễn dịch góp phần làm tăng nguy cơ.

  • Phân loại và mô bệnh học UTDBMV: UTDBMV được phân loại theo mức độ biệt hóa tế bào (theo Broder), độ sâu xâm lấn và sự thâm nhiễm thần kinh. Các thể mô bệnh học gồm thể thông thường, thể sùi, thể Bowen, keratoacanthoma, thể ly gai, thể tế bào hình thoi, thể tuyến, mỗi thể có đặc điểm lâm sàng và tiên lượng khác nhau.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang, tiến cứu cho mục tiêu khảo sát đặc điểm và yếu tố liên quan; nghiên cứu can thiệp không nhóm chứng cho mục tiêu đánh giá kết quả điều trị phẫu thuật.

  • Đối tượng nghiên cứu: 82 bệnh nhân UTDBMV được chẩn đoán xác định tại Bệnh viện Da liễu Trung ương từ 2011-2013, trong đó 72 bệnh nhân được phẫu thuật và theo dõi đến 2015.

  • Thu thập dữ liệu: Thông tin lâm sàng, tiền sử, đặc điểm thương tổn, xét nghiệm mô bệnh học, PCR HPV (38 bệnh nhân), xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh (Xquang, siêu âm, CT, MRI), xét nghiệm sinh hóa máu, định lượng arsenic khi nghi ngờ.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 23, phân tích mô tả (trung bình, tỷ lệ), so sánh bằng test t, Chi2 với mức ý nghĩa p<0.05.

  • Quy trình điều trị: Phẫu thuật cắt bỏ rộng (51 trường hợp), phẫu thuật Mohs (12 trường hợp), cắt cụt chi (9 trường hợp), phẫu thuật vét hạch khi có chỉ định. Theo dõi biến chứng, tái phát, di căn, thời gian sống.

  • Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 1/2011 đến tháng 12/2013, theo dõi đến tháng 12/2015.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm nhân khẩu học: Tuổi trung bình bệnh nhân là 68,6 ± 13,7 tuổi, trong đó 78% trên 60 tuổi. Nam giới chiếm 59,8%, nữ 40,2%. Nam giới có tỷ lệ thương tổn kích thước >2 cm cao hơn nữ (51,2% so với 23,2%, p=0,004). Nghề nghiệp đa dạng, trong đó 29,3% là nông dân, 30,4% làm việc văn phòng.

  2. Yếu tố liên quan đến ánh sáng mặt trời: 72% bệnh nhân tiếp xúc ánh sáng mặt trời trong khung giờ 11-14h, 85,4% sử dụng biện pháp bảo vệ chủ yếu là quần áo, mũ nón; không có bệnh nhân dùng kem chống nắng. Không có sự khác biệt về vị trí thương tổn giữa vùng da hở và kín theo mức độ tiếp xúc.

  3. Yếu tố hút thuốc và nhai trầu: 42,7% bệnh nhân có tiền sử hút thuốc lá, thuốc lào hoặc nhai trầu. Tỷ lệ này cao hơn ở nhóm bệnh nhân có thương tổn vùng môi, tuy nhiên không có sự khác biệt ý nghĩa thống kê.

  4. Giai đoạn bệnh và giới tính: Nam giới có tỷ lệ mắc giai đoạn 2, 3, 4 cao hơn nữ (p=0,007). Không có sự khác biệt về giai đoạn bệnh giữa nhóm tuổi trên và dưới 60.

  5. Kết quả điều trị phẫu thuật: Phẫu thuật cắt bỏ rộng và phẫu thuật Mohs đều đạt hiệu quả cao. Tỷ lệ tái phát thấp hơn rõ rệt ở nhóm phẫu thuật Mohs (3,1% so với 10% ở vùng tai; 5,8% so với 18,7% ở môi). Biến chứng sau phẫu thuật chủ yếu là nhiễm trùng và chảy máu, chiếm khoảng 20%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo quốc tế về đặc điểm lâm sàng và yếu tố nguy cơ của UTDBMV, đặc biệt là vai trò của ánh sáng UV và tuổi cao. Tỷ lệ nam giới mắc bệnh cao hơn có thể liên quan đến mức độ tiếp xúc ánh sáng mặt trời và các yếu tố nghề nghiệp. Việc không có bệnh nhân sử dụng kem chống nắng phản ánh hạn chế trong nhận thức phòng bệnh, cần được cải thiện.

Phẫu thuật Mohs cho thấy ưu thế vượt trội trong việc giảm tái phát và bảo tồn tổ chức lành, phù hợp với các nghiên cứu trước đây. Tuy nhiên, chi phí và yêu cầu kỹ thuật cao là hạn chế trong áp dụng rộng rãi. Việc theo dõi chặt chẽ sau điều trị giúp phát hiện sớm tái phát và di căn, nâng cao hiệu quả điều trị.

Dữ liệu về HPV còn hạn chế do số lượng bệnh nhân làm PCR ít, cần nghiên cứu sâu hơn để xác định vai trò chính xác của virus trong UTDBMV tại Việt Nam. Các yếu tố khác như hút thuốc, nhiễm độc arsenic cũng cần được quan tâm trong phòng ngừa.

Biểu đồ phân bố tuổi, giới, kích thước thương tổn và giai đoạn bệnh có thể minh họa rõ ràng sự khác biệt giữa các nhóm, hỗ trợ phân tích và truyền đạt kết quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục phòng chống ung thư da: Đẩy mạnh tuyên truyền về tác hại của ánh sáng mặt trời, khuyến khích sử dụng kem chống nắng và biện pháp bảo vệ cá nhân, đặc biệt trong khung giờ 11-14h. Mục tiêu giảm tỷ lệ tiếp xúc UV không bảo vệ xuống dưới 10% trong 3 năm tới. Chủ thể: Bộ Y tế, các cơ sở y tế, trường học.

  2. Phát triển và mở rộng ứng dụng phẫu thuật Mohs: Đào tạo chuyên sâu cho bác sĩ phẫu thuật da liễu, đầu tư trang thiết bị tại các bệnh viện tuyến trung ương và tỉnh thành lớn. Mục tiêu tăng tỷ lệ áp dụng phẫu thuật Mohs lên 30% trong 5 năm. Chủ thể: Bệnh viện Da liễu Trung ương, Sở Y tế.

  3. Nâng cao năng lực chẩn đoán và theo dõi UTDBMV: Áp dụng xét nghiệm mô bệnh học, PCR HPV và chẩn đoán hình ảnh hiện đại để phát hiện sớm, đánh giá chính xác giai đoạn và nguy cơ di căn. Mục tiêu giảm tỷ lệ chẩn đoán muộn dưới 20% trong 3 năm. Chủ thể: Bệnh viện, phòng xét nghiệm.

  4. Xây dựng chương trình theo dõi và quản lý bệnh nhân sau điều trị: Thiết lập hệ thống theo dõi định kỳ 3-6 tháng/lần, phát hiện sớm tái phát và di căn, nâng cao tỷ lệ sống thêm và chất lượng cuộc sống. Chủ thể: Bác sĩ điều trị, trung tâm y tế địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ da liễu và phẫu thuật viên: Nắm bắt đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học và phương pháp điều trị UTDBMV để nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị, đặc biệt trong lựa chọn phẫu thuật phù hợp.

  2. Nhà nghiên cứu y học và sinh học phân tử: Tìm hiểu cơ chế sinh ung thư da, vai trò của HPV và các yếu tố nguy cơ để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về điều trị đích và phòng ngừa.

  3. Chuyên viên y tế công cộng và quản lý y tế: Sử dụng dữ liệu dịch tễ và yếu tố nguy cơ để xây dựng chính sách phòng chống ung thư da, chương trình giáo dục sức khỏe cộng đồng.

  4. Sinh viên và học viên cao học ngành y, dược, y tế công cộng: Là tài liệu tham khảo học thuật toàn diện về UTDBMV, từ lý thuyết đến thực tiễn điều trị và quản lý bệnh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ung thư da biểu mô vảy là gì và có nguy hiểm không?
    UTDBMV là ung thư xuất phát từ tế bào sừng của da, có thể xâm lấn và di căn hạch, nội tạng, nguy hiểm hơn ung thư biểu mô tế bào đáy. Nếu phát hiện sớm và điều trị kịp thời, tỷ lệ sống cao.

  2. Yếu tố nguy cơ chính gây UTDBMV là gì?
    Ánh sáng tia cực tím (UV), đặc biệt UVB, là yếu tố nguy cơ hàng đầu. Ngoài ra, nhiễm HPV, tiếp xúc hóa chất độc hại, viêm mạn tính và suy giảm miễn dịch cũng góp phần.

  3. Phẫu thuật Mohs có ưu điểm gì so với phẫu thuật cắt bỏ rộng?
    Phẫu thuật Mohs kiểm soát mô bệnh học tức thì, loại bỏ triệt để tế bào ung thư, bảo tồn tối đa mô lành, giảm tỷ lệ tái phát và biến dạng, phù hợp với các vị trí nhạy cảm.

  4. Làm thế nào để phòng ngừa UTDBMV hiệu quả?
    Hạn chế tiếp xúc ánh sáng mặt trời trong giờ cao điểm, sử dụng kem chống nắng, mặc quần áo bảo hộ, tránh tiếp xúc hóa chất độc hại, không hút thuốc và theo dõi các tổn thương da tiền ung thư.

  5. Tại sao cần theo dõi lâu dài sau điều trị UTDBMV?
    Bệnh có nguy cơ tái phát và di căn, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao. Theo dõi định kỳ giúp phát hiện sớm tái phát, di căn, xử trí kịp thời, nâng cao tỷ lệ sống và chất lượng cuộc sống.

Kết luận

  • UTDBMV là loại ung thư da phổ biến, nguy hiểm với tỷ lệ tái phát và di căn cao, đặc biệt ở người trên 60 tuổi và nam giới.
  • Ánh sáng UV và HPV là các yếu tố nguy cơ chính, trong khi việc bảo vệ da còn hạn chế.
  • Phẫu thuật Mohs là phương pháp điều trị hiệu quả, giảm tái phát và bảo tồn mô lành tốt hơn phẫu thuật cắt bỏ rộng.
  • Cần tăng cường giáo dục phòng bệnh, nâng cao năng lực chẩn đoán và theo dõi sau điều trị để cải thiện kết quả.
  • Nghiên cứu tiếp theo nên mở rộng quy mô, tập trung vào vai trò HPV và các yếu tố nguy cơ khác để phát triển phương pháp điều trị đích và dự phòng hiệu quả hơn.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế và nhà quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp phòng chống, đào tạo chuyên môn và nâng cao nhận thức cộng đồng về UTDBMV nhằm giảm thiểu gánh nặng bệnh tật trong tương lai.