Tổng quan nghiên cứu

Giảm nghèo bền vững là một trong những chủ trương trọng yếu của Đảng và Nhà nước Việt Nam nhằm cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho người nghèo, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền và dân tộc. Tại quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng, mặc dù là trung tâm kinh tế - chính trị với thu nhập bình quân đầu người đạt khoảng 118 triệu đồng/năm (năm 2019), tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn chiếm khoảng 4,58% tổng số hộ dân vào năm 2016, tương đương 2.096 nhân khẩu. Đến năm 2020, số hộ nghèo giảm còn 331 hộ, tuy nhiên tính bền vững của kết quả này vẫn là thách thức lớn, đặc biệt trong bối cảnh dịch Covid-19 kéo dài có thể làm gia tăng tỷ lệ nghèo và cận nghèo.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững trên địa bàn quận Hải Châu giai đoạn 2016-2020, đánh giá các thành tựu, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách trong bối cảnh mới. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các chính sách hỗ trợ sinh kế, bảo trợ xã hội, hỗ trợ nhà ở, y tế, giáo dục và các chính sách tuyên truyền, trợ giúp pháp lý. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác hoạch định chính sách giảm nghèo bền vững tại quận Hải Châu, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp với các quan điểm, định hướng của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước về giảm nghèo bền vững. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết nghèo đa chiều: Nghèo không chỉ là thiếu thu nhập mà còn bao gồm thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch, việc làm và tiếp cận thông tin. Khái niệm này được củng cố bởi các nghiên cứu quốc tế và áp dụng trong chuẩn nghèo đa chiều của Việt Nam giai đoạn 2016-2020 và 2022-2025.

  2. Lý thuyết thực hiện chính sách công: Quá trình thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững bao gồm các bước xây dựng kế hoạch, phổ biến tuyên truyền, phân công phối hợp, duy trì, điều chỉnh, theo dõi kiểm tra và đánh giá tổng kết. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện gồm điều kiện tự nhiên, cơ chế chính sách, nguồn lực tài chính, bộ máy tổ chức và năng lực của đối tượng thụ hưởng.

Các khái niệm chính bao gồm: nghèo, nghèo đa chiều, giảm nghèo bền vững, tái nghèo, thoát nghèo bền vững, chính sách giảm nghèo bền vững, và các nhóm chính sách hỗ trợ sinh kế, bảo trợ xã hội, y tế, giáo dục, nhà ở, và trợ giúp pháp lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu điều tra hộ nghèo, cận nghèo trên địa bàn quận Hải Châu giai đoạn 2016-2020; các văn bản pháp luật, nghị quyết, kế hoạch của quận và thành phố Đà Nẵng; khảo sát bảng hỏi với 40 cán bộ quản lý, 62 tổ trưởng tổ dân phố và hộ nghèo; phỏng vấn sâu cán bộ thực thi chính sách.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích tại các phường trọng điểm, tập trung vào đối tượng thụ hưởng chính sách giảm nghèo.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ hộ nghèo qua các năm; đánh giá mức độ hiệu quả công tác tuyên truyền, triển khai chính sách; phân tích nhân tố ảnh hưởng dựa trên dữ liệu khảo sát và phỏng vấn; so sánh với các nghiên cứu tương tự trong và ngoài nước.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu từ năm 2016 đến 2020, khảo sát thực tế và phỏng vấn năm 2021, tổng hợp và đề xuất giải pháp trong năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giảm tỷ lệ hộ nghèo đáng kể nhưng chưa bền vững: Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 4,58% (2.096 nhân khẩu) năm 2016 xuống còn 331 hộ năm 2020, đạt mục tiêu thoát nghèo sớm 2 năm so với kế hoạch. Tuy nhiên, tỷ lệ tái nghèo vẫn còn cao, đặc biệt trong nhóm hộ nghèo đặc biệt khó khăn chiếm 7% tổng số hộ nghèo.

  2. Công tác xây dựng kế hoạch và ban hành văn bản còn chậm trễ: Quận Hải Châu đã ban hành 118 văn bản liên quan đến giảm nghèo giai đoạn 2016-2020, tuy nhiên có hiện tượng chậm trễ trong việc ban hành kế hoạch triển khai, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện.

  3. Tuyên truyền chính sách đa dạng nhưng hiệu quả chưa đồng đều: Bình quân mỗi năm tổ chức 25 buổi tuyên truyền, phổ biến chính sách đến cán bộ và người dân. Hình thức tuyên truyền qua họp tổ dân phố và đối thoại hộ nghèo được đánh giá hiệu quả cao (90,3% đánh giá rất tốt). Tuy nhiên, 10% cán bộ quản lý đánh giá công tác tuyên truyền chỉ ở mức bình thường, cho thấy cần cải thiện về chất lượng và phạm vi tiếp cận.

  4. Bộ máy tổ chức thực hiện còn hạn chế về nhân lực: Phòng LĐTBXH quận chỉ có 10 công chức, trong đó chỉ 1 người chuyên trách lĩnh vực giảm nghèo, dẫn đến khó khăn trong quản lý và triển khai chính sách. 13 phường đều có Ban giảm nghèo nhưng chỉ 5 phường bố trí cán bộ bán chuyên trách, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác.

Thảo luận kết quả

Kết quả giảm nghèo tại quận Hải Châu phản ánh sự nỗ lực của hệ thống chính trị và các chính sách hỗ trợ đa dạng, đặc biệt là chính sách tín dụng ưu đãi, bảo trợ xã hội, hỗ trợ y tế và giáo dục. Tuy nhiên, tính bền vững của giảm nghèo còn hạn chế do nhiều nguyên nhân: nguồn lực tài chính chưa đáp ứng đủ, năng lực cán bộ thực thi còn yếu, công tác tuyên truyền chưa toàn diện, và sự tham gia của người nghèo chưa đồng đều.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Nam Trà My (tỷ lệ hộ nghèo giảm bình quân 7%/năm) hay các nghiên cứu quốc tế về nghèo đa chiều cho thấy, việc tập trung hỗ trợ sinh kế, đào tạo nghề và nâng cao năng lực người nghèo là yếu tố then chốt để giảm nghèo bền vững. Việc duy trì và điều chỉnh chính sách phù hợp với bối cảnh mới, đặc biệt trong giai đoạn hậu Covid-19, là cần thiết để tránh tái nghèo và gia tăng khoảng cách giàu nghèo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ hộ nghèo qua các năm 2016-2020, bảng đánh giá mức độ hiệu quả công tác tuyên truyền và phân bổ nhân lực thực hiện chính sách tại các phường, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong thực hiện chính sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nguồn lực tài chính và nhân lực chuyên trách

    • Động từ hành động: Bố trí, tăng cường
    • Target metric: Đảm bảo tối thiểu 2 cán bộ chuyên trách giảm nghèo tại Phòng LĐTBXH quận và mỗi phường
    • Timeline: Triển khai trong năm 2024
    • Chủ thể thực hiện: UBND quận Hải Châu phối hợp Sở Nội vụ và Sở Tài chính

  2. Đổi mới và đa dạng hóa hình thức tuyên truyền chính sách

    • Động từ hành động: Phát triển, áp dụng
    • Target metric: Tăng tỷ lệ người nghèo tiếp cận thông tin chính sách lên trên 95%
    • Timeline: Triển khai từ quý II/2024
    • Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo giảm nghèo quận, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể

  3. Tăng cường đào tạo nghề và hỗ trợ sinh kế cho người nghèo

    • Động từ hành động: Tổ chức, hỗ trợ
    • Target metric: Tạo việc làm ổn định cho ít nhất 70% lao động nghèo được đào tạo nghề
    • Timeline: Giai đoạn 2024-2026
    • Chủ thể thực hiện: Phòng LĐTBXH, các trung tâm đào tạo nghề, doanh nghiệp địa phương

  4. Xây dựng chính sách đặc thù cho nhóm hộ nghèo đặc biệt khó khăn và nghèo kinh niên

    • Động từ hành động: Nghiên cứu, ban hành
    • Target metric: Giảm tỷ lệ tái nghèo nhóm này xuống dưới 10%
    • Timeline: Năm 2024-2025
    • Chủ thể thực hiện: UBND quận phối hợp Sở Lao động - Thương binh và Xã hội

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả thực hiện chính sách

    • Động từ hành động: Thiết lập, thực hiện
    • Target metric: 100% các phường có báo cáo đánh giá định kỳ hàng năm
    • Timeline: Bắt đầu từ năm 2024
    • Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo giảm nghèo quận, Thanh tra quận

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và hoạch định chính sách tại các cấp địa phương

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh chính sách giảm nghèo phù hợp với đặc thù địa phương.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch giảm nghèo bền vững, phân bổ nguồn lực hiệu quả.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành chính sách công, phát triển xã hội

    • Lợi ích: Tham khảo khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về giảm nghèo đa chiều và bền vững.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ liên quan đến chính sách giảm nghèo.

  3. Các tổ chức phi chính phủ, tổ chức quốc tế hoạt động trong lĩnh vực giảm nghèo và phát triển cộng đồng

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng, thách thức và nhu cầu hỗ trợ tại quận Hải Châu để thiết kế chương trình phù hợp.
    • Use case: Triển khai dự án hỗ trợ sinh kế, đào tạo nghề, bảo trợ xã hội.

  4. Cán bộ công tác xã hội và cán bộ chuyên trách giảm nghèo tại các phường, quận

    • Lợi ích: Nắm bắt quy trình, phương pháp thực hiện và các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo.
    • Use case: Tổ chức tuyên truyền, rà soát hộ nghèo, phối hợp thực hiện chính sách tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách giảm nghèo bền vững là gì?
    Chính sách giảm nghèo bền vững là tập hợp các quyết định và giải pháp của Nhà nước nhằm giúp người nghèo cải thiện đời sống vật chất và tinh thần, duy trì mức sống trên chuẩn nghèo lâu dài, không bị tái nghèo. Ví dụ, chính sách hỗ trợ vay vốn ưu đãi và đào tạo nghề giúp người nghèo có sinh kế ổn định.

  2. Tại sao giảm nghèo bền vững ở quận Hải Châu còn gặp khó khăn?
    Mặc dù tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể, nhưng nguồn lực tài chính hạn chế, nhân lực chuyên trách mỏng, công tác tuyên truyền chưa toàn diện và sự tham gia của người nghèo chưa đồng đều là những nguyên nhân chính. Dịch Covid-19 cũng làm gia tăng rủi ro tái nghèo.

  3. Các chính sách hỗ trợ sinh kế được triển khai như thế nào?
    Quận Hải Châu tập trung hỗ trợ vay vốn ưu đãi với mức vay tối đa lên đến 100 triệu đồng/hộ, hỗ trợ đào tạo nghề và chuyển giao kỹ thuật, đồng thời xây dựng các mô hình chăn nuôi, trồng trọt phù hợp với điều kiện đô thị và nông thôn.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền chính sách giảm nghèo?
    Cần đa dạng hóa hình thức tuyên truyền như qua họp tổ dân phố, đối thoại trực tiếp, truyền thông đa phương tiện, đồng thời mở rộng đối tượng tiếp cận, tăng cường sự tham gia của các đoàn thể và cộng đồng.

  5. Vai trò của bộ máy tổ chức trong thực hiện chính sách giảm nghèo là gì?
    Bộ máy tổ chức có vai trò điều phối, theo dõi, đánh giá và triển khai chính sách. Năng lực và số lượng cán bộ chuyên trách ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả thực hiện. Hiện nay, quận Hải Châu còn thiếu hụt nhân lực chuyên trách, gây khó khăn trong quản lý và triển khai.

Kết luận

  • Tỷ lệ hộ nghèo tại quận Hải Châu giảm mạnh từ 4,58% năm 2016 xuống còn 331 hộ năm 2020, đạt mục tiêu thoát nghèo sớm 2 năm.
  • Công tác xây dựng kế hoạch và ban hành văn bản triển khai chính sách còn chậm, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện.
  • Tuyên truyền chính sách đa dạng nhưng hiệu quả chưa đồng đều, cần đổi mới hình thức và mở rộng phạm vi tiếp cận.
  • Bộ máy tổ chức thực hiện chính sách còn hạn chế về nhân lực chuyên trách, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và triển khai.
  • Đề xuất tăng cường nguồn lực, đổi mới tuyên truyền, tập trung đào tạo nghề và hỗ trợ sinh kế, xây dựng chính sách đặc thù cho nhóm nghèo khó khăn nhằm nâng cao hiệu quả giảm nghèo bền vững.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2024-2026, tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách phù hợp.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và tổ chức xã hội cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện hiệu quả các chính sách giảm nghèo bền vững, góp phần xây dựng quận Hải Châu phát triển toàn diện và bền vững.