Nghiên Cứu Chiết Tách Và Xác Định Cấu Trúc Hợp Chất Từ Cây Cà Độc Dược (Datura Metel)

• Tác giả: Nguyễn Thị Mai Hương
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Mai
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Hóa phân tích
• Đề tài: Nghiên Cứu Chiết Tách Hợp Chất Từ Cây Cà Độc Dược (Datura Metel)
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC HÌNH
• DANH MỤC PHỔ
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. Giới thiệu chi Datura
• 1.2. Nghiên cứu hóa học chi Datura
• 1.3. Giới thiệu cây cà độc dược (Datura metel)
• 1.4. Đặc điểm thực vật
• 1.5. Công dụng theo kinh nghiệm dân gian
• 1.6. Tổng quan về các phương pháp chiết mẫu thực vật
• 1.7. Chọn dung môi chiết
• 1.8. Quá trình chiết
• 1.9. Các phương pháp sắc ký trong phân lập các hợp chất hữu cơ
• 1.10. Đặc điểm chung của phương pháp sắc ký
• 1.11. Cơ sở của phương pháp sắc ký
• 1.12. Phân loại phương pháp sắc ký
• 1.13. Một số phương pháp hóa lý xác định cấu trúc của các hợp chất hữu cơ
• 1.13.1. Phổ khối lượng (Mass spectroscopy, MS)
• 1.13.2. Phổ cộng hưởng từ hạt nhân (Nuclear Magnetic Resonance)
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC NGHIỆM
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Các phương pháp nghiên cứu
• 2.3. Phương pháp xử lý và chiết mẫu
• 2.4. Phương pháp phân tích, phân tách các phân đoạn và phân lập các chất
• 2.5. Phương pháp xác định cấu trúc các hợp chất phân lập được
• 2.6. Xử lý mẫu dược liệu và chiết tách các hợp chất
• 2.7. Hằng số vật lý và dữ kiện phổ của các hợp chất
• 2.8. Phương pháp xác định hàm lượng của hợp chất trong mẫu dược liệu
• 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Xác định cấu trúc hóa học các hợp chất
• 3.2. Hợp chất DM1: Kaempferol 3-O-β-D-glucopyranosyl (1→2)-β-D-galactopyranoside 7-O-β-D-glucopyranoside
• 3.3. Hợp chất DM2: Kaempferol 3-O-β-glucopyranosyl (1→2)-β-glucopyranoside-7-O-α-rhamnopyranoside
• 3.4. Hợp chất DM3 (Scopolamine)
• 3.5. Dùng phương pháp HPLC xác định hàm lượng hợp chất DM1 (CDM9)
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC
• PHỤ LỤC 1. CÁC HÌNH ẢNH PHỔ CỦA HỢP CHẤT DM1
• PHỤ LỤC 2. CÁC HÌNH ẢNH PHỔ CỦA HỢP CHẤT DM2
• PHỤ LỤC 3. CÁC HÌNH ẢNH PHỔ CỦA HỢP CHẤT DM3
• MỞ ĐẦU

I. Tổng Quan Về Nghiên Cứu Chiết Tách Cà Độc Dược Datura Metel

Việt Nam, với khí hậu nhiệt đới gió mùa, là môi trường lý tưởng cho sự phát triển đa dạng của hệ thực vật. Trong đó, nhiều loài được sử dụng làm thảo dược trong y học cổ truyền. Cây cà độc dược (Datura metel) là một ví dụ điển hình, được biết đến với nhiều công dụng chữa bệnh theo kinh nghiệm dân gian. Tuy nhiên, việc nghiên cứu sâu về thành phần hóa học và tác dụng dược lý của cây vẫn còn hạn chế. Nghiên cứu chiết tách và xác định cấu trúc các hợp chất từ cà độc dược là rất quan trọng để hiểu rõ hơn về tiềm năng dược liệu của cây. Bài viết này sẽ trình bày tổng quan về các nghiên cứu chiết tách hợp chất từ cây cà độc dược, các phương pháp được sử dụng và các kết quả đã đạt được. Cần nhấn mạnh rằng, do độc tính cao, việc sử dụng cà độc dược cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn của chuyên gia y tế. Theo tài liệu gốc, "Chi Datura là chi trong họ Cà (Solananceae), là một chi khá lớn, được phân bố ở nhiều quốc gia và có mặt ở hầu hết các tỉnh, thành trong cả nước."

1.1. Giới Thiệu Chi Tiết Về Cây Cà Độc Dược Datura Metel

Cây cà độc dược, với tên khoa học Datura metel, thuộc họ Cà (Solanaceae). Đây là cây thân thảo cao đến 2 mét, sống hàng năm, với phần gốc thân hóa gỗ. Thân và cành non có màu xanh lục hoặc tím và phủ nhiều lông tơ ngắn. Lá đơn mọc so le, hình trứng nhọn. Hoa lớn, mọc đơn độc, có 5 răng phía trên cánh hoa, màu trắng và dính liền thành hình phễu. Theo kinh nghiệm dân gian, cây được dùng để chữa phong thấp và hen suyễn. Tuy nhiên, do chứa nhiều hợp chất tropane alkaloid, cây có thể gây độc hoặc dị ứng nếu sử dụng không đúng cách. Datura metel được trồng làm cảnh và sử dụng làm dược liệu.

1.2. Công Dụng Dân Gian Và Nghiên Cứu Hóa Học Ban Đầu Về Datura

Theo Đông y, hoa cà độc dược có vị cay, tính ôn, có độc, có tác dụng ngừa suyễn, giảm ho, chống đau, chống co giật và giảm phong thấp đau nhức. Lá được dùng để ngừa cơn hen, giảm đau bao tử và chống say tàu xe. Tuy nhiên, việc sử dụng cần cẩn trọng do độc tính cao. Nghiên cứu ban đầu đã chỉ ra sự hiện diện của các alcaloit tropan như scopolamine, atropine và hyoscyamine trong lá, hoa, hạt và rễ. Những hợp chất này đóng vai trò quan trọng trong các tác dụng dược lý của cây, nhưng cũng là nguyên nhân gây độc nếu dùng quá liều.

II. Thách Thức Trong Chiết Tách Hợp Chất Từ Cà Độc Dược Metel

Quá trình chiết tách hợp chất từ cây cà độc dược (Datura metel) đối mặt với nhiều thách thức. Thứ nhất, cây chứa nhiều hợp chất với nồng độ khác nhau, đòi hỏi phương pháp chiết tách chọn lọc để thu được các chất mong muốn. Thứ hai, sự hiện diện của các hợp chất độc hại yêu cầu quy trình chiết tách an toàn và hiệu quả để loại bỏ hoặc giảm thiểu hàm lượng của chúng. Thứ ba, việc bảo quản và ổn định các hợp chất sau khi chiết tách cũng là một vấn đề cần quan tâm, vì một số chất có thể bị phân hủy hoặc biến đổi trong quá trình lưu trữ. Vì vậy, cần có các phương pháp và kỹ thuật chiết tách tiên tiến để vượt qua những thách thức này và khai thác tối đa tiềm năng dược liệu của cây. Theo tài liệu gốc, việc làm rõ "thành phần nào tác dụng như vậy thì vẫn là một vấn đề đã và đang được sự quan tâm của các nhà khoa học cũng như của toàn xã hội."

2.1. Lựa Chọn Dung Môi Chiết Tách Phù Hợp Cho Hợp Chất

Việc lựa chọn dung môi chiết tách là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả của quá trình chiết. Các dung môi khác nhau có khả năng hòa tan các hợp chất khác nhau, do đó cần phải chọn dung môi phù hợp với tính chất của các chất cần chiết tách. Các yếu tố cần xem xét khi lựa chọn dung môi bao gồm độ phân cực, khả năng hòa tan chọn lọc, tính trơ, độ an toàn và giá thành. Thường thì các chất chuyển hóa thứ cấp trong cây có độ phân cực khác nhau. Dung môi dùng trong quá trình chiết cần phải được lựa chọn rất cẩn thận, phải hòa tan được những chất chuyển hoá thứ cấp đang nghiên cứu, dễ dàng được loại bỏ, có tính trơ (không phản ứng với chất nghiên cứu), không dễ bốc cháy, không độc.

2.2. Khó Khăn Trong Phân Lập Các Hợp Chất Do Độ Tinh Khiết

Quá trình chiết tách thường thu được hỗn hợp phức tạp của nhiều hợp chất, việc phân lập các chất riêng lẻ đòi hỏi các kỹ thuật phân tách phức tạp và tốn kém. Các phương pháp sắc ký như sắc ký cột (CC), sắc ký lớp mỏng (TLC) và sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) thường được sử dụng để phân tách các hợp chất. Tuy nhiên, việc tối ưu hóa các điều kiện sắc ký để đạt được độ phân giải cao và thu được các chất tinh khiết là một thách thức lớn. Ngoài ra, việc xác định cấu trúc của các chất sau khi phân lập cũng đòi hỏi các kỹ thuật phân tích hiện đại như phổ khối lượng (MS) và phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR).

III. Phương Pháp Chiết Tách Hợp Chất Từ Cà Độc Dược Datura Metel

Nghiên cứu chiết tách các hợp chất từ cà độc dược (Datura metel) sử dụng nhiều phương pháp khác nhau, tùy thuộc vào mục tiêu và nguồn lực. Các phương pháp chiết truyền thống như chiết ngâm và chiết Soxhlet vẫn được sử dụng rộng rãi do tính đơn giản và hiệu quả. Tuy nhiên, các phương pháp chiết hiện đại như chiết xuất bằng siêu âm và chiết xuất bằng lò vi sóng đang ngày càng trở nên phổ biến do khả năng tăng hiệu suất chiết và giảm thời gian chiết. Sau khi chiết, các hợp chất thường được phân tách và làm sạch bằng các kỹ thuật sắc ký khác nhau. Theo tài liệu, "Sau khi tiến hành thu hái và làm khô mẫu, tuỳ thuộc vào đối tượng chất có trong mẫu khác nhau (chất phân cực, chất không phân cực, chất có độ phân cực trung bình,…) mà ta chọn dung môi và hệ dung môi khác nhau."

3.1. Chiết Soxhlet và Chiết Ngâm Truyền Thống Ưu Điểm và Hạn Chế

Chiết Soxhlet là một phương pháp chiết liên tục sử dụng dung môi sôi tuần hoàn qua mẫu. Phương pháp này có ưu điểm là hiệu quả chiết cao và có thể chiết tách các hợp chất khó tan. Tuy nhiên, chiết Soxhlet đòi hỏi thời gian chiết dài và sử dụng lượng dung môi lớn. Chiết ngâm là một phương pháp đơn giản hơn, trong đó mẫu được ngâm trong dung môi trong một khoảng thời gian nhất định. Chiết ngâm có ưu điểm là dễ thực hiện và không đòi hỏi thiết bị phức tạp, nhưng hiệu quả chiết thường thấp hơn so với chiết Soxhlet.

3.2. Ứng Dụng Chiết Xuất Bằng Siêu Âm Để Tăng Hiệu Suất Chiết

Chiết xuất bằng siêu âm sử dụng sóng siêu âm để tăng cường quá trình chiết. Sóng siêu âm tạo ra các bong bóng khí siêu nhỏ trong dung môi, khi các bong bóng này vỡ ra sẽ tạo ra năng lượng cơ học giúp phá vỡ tế bào thực vật và giải phóng các hợp chất. Chiết xuất bằng siêu âm có ưu điểm là tăng hiệu suất chiết, giảm thời gian chiết và giảm lượng dung môi sử dụng so với các phương pháp chiết truyền thống.

IV. Phân Tích Cấu Trúc Và Định Lượng Các Hợp Chất Chiết Từ Datura

Sau khi chiết tách và phân lập, việc xác định cấu trúc và định lượng các hợp chất là bước quan trọng để hiểu rõ hơn về thành phần hóa học và tác dụng dược lý của cây cà độc dược (Datura metel). Các kỹ thuật phân tích phổ biến bao gồm phổ khối lượng (MS), phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) và sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC). Phổ MS cung cấp thông tin về khối lượng phân tử và cấu trúc mảnh của các hợp chất, trong khi phổ NMR cung cấp thông tin chi tiết về cấu trúc phân tử, bao gồm cả các liên kết và nhóm chức. HPLC được sử dụng để định lượng các hợp chất trong mẫu chiết. Theo tài liệu gốc, các phương pháp sắc ký thường dùng là: "CC Column Chromatography Sắc ký cột TLC Thin Layer Chromatography Sắc ký lớp mỏng HPLC High Performance Liquid Sắc ký lỏng hiệu năng cao Chromatography".

4.1. Sử Dụng Phổ Khối Lượng MS Để Xác Định Khối Lượng Phân Tử

Phổ khối lượng (MS) là một kỹ thuật phân tích mạnh mẽ được sử dụng để xác định khối lượng phân tử của các hợp chất. Mẫu được ion hóa và các ion được phân tách theo tỷ lệ khối lượng trên điện tích (m/z). Kết quả là một phổ khối lượng hiển thị các ion khác nhau và độ phong phú tương đối của chúng. Dữ liệu phổ khối lượng có thể được sử dụng để xác định khối lượng phân tử của các hợp chất và cung cấp thông tin về cấu trúc mảnh của chúng.

4.2. Phổ Cộng Hưởng Từ Hạt Nhân NMR Xác Định Cấu Trúc Phân Tử

Phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) là một kỹ thuật phân tích cung cấp thông tin chi tiết về cấu trúc phân tử của các hợp chất. NMR dựa trên sự hấp thụ năng lượng của các hạt nhân nguyên tử trong một từ trường mạnh. Dữ liệu NMR có thể được sử dụng để xác định các liên kết, nhóm chức và sự sắp xếp không gian của các nguyên tử trong phân tử. NMR là một công cụ quan trọng để xác định cấu trúc của các hợp chất mới.

V. Ứng Dụng Nghiên Cứu Xác Định Hàm Lượng DM1 Bằng Phương Pháp HPLC

Một ứng dụng thực tiễn của nghiên cứu chiết tách hợp chất từ cây cà độc dược (Datura metel) là xác định hàm lượng của hợp chất DM1 (Kaempferol 3-O-β-D-glucopyranosyl (1→2)-β-D- galactopyranoside 7-O-β-D-glucopyranoside) bằng phương pháp HPLC (Sắc ký lỏng hiệu năng cao). HPLC là một kỹ thuật phân tích mạnh mẽ được sử dụng để phân tách, xác định và định lượng các hợp chất trong một mẫu. Trong nghiên cứu này, HPLC được sử dụng để xác định hàm lượng DM1 trong các mẫu chiết từ cây cà độc dược. Kết quả cho thấy, hàm lượng DM1 trong các mẫu khác nhau có sự khác biệt, cho thấy sự biến đổi về thành phần hóa học của cây theo thời gian và điều kiện môi trường. Theo tài liệu gốc, "Dùng phương pháp HPLC xác định hàm lượng hợp chất DM1 (CDM9) .".

5.1. Quy Trình Chuẩn Bị Mẫu và Thiết Lập Phương Pháp HPLC Để Phân Tích DM1

Để xác định hàm lượng DM1 bằng HPLC, quy trình chuẩn bị mẫu bao gồm các bước như chiết xuất, làm sạch và pha loãng mẫu. Sau đó, mẫu được đưa vào hệ thống HPLC để phân tích. Phương pháp HPLC được thiết lập bao gồm việc lựa chọn cột sắc ký, dung môi pha động, tốc độ dòng và nhiệt độ cột. Các điều kiện HPLC được tối ưu hóa để đạt được độ phân giải tốt và thời gian phân tích ngắn. Đồng thời xây dựng đường chuẩn để định lượng DM1.

5.2. Kết Quả Đo HPLC Và Phân Tích Phương Sai Cho Hợp Chất DM1

Kết quả đo HPLC cho thấy sự hiện diện của DM1 trong các mẫu chiết từ cây cà độc dược. Hàm lượng DM1 được xác định bằng cách so sánh diện tích pic của DM1 trong mẫu với diện tích pic của DM1 trong các chuẩn đã biết. Phân tích phương sai được thực hiện để đánh giá độ tin cậy của kết quả. Kết quả phân tích cho thấy rằng, hàm lượng DM1 có sự khác biệt giữa các mẫu.

VI. Kết Luận Và Triển Vọng Nghiên Cứu Về Cà Độc Dược Datura Metel

Nghiên cứu chiết tách và xác định cấu trúc các hợp chất từ cây cà độc dược (Datura metel) đã cung cấp những hiểu biết quan trọng về thành phần hóa học và tiềm năng dược lý của cây. Các phương pháp chiết tách và phân tích hiện đại đã cho phép xác định và định lượng nhiều hợp chất khác nhau trong cây, bao gồm các alcaloit tropan, flavonoid và steroid. Kết quả của nghiên cứu này có thể được sử dụng để phát triển các sản phẩm dược phẩm mới từ cây cà độc dược, đặc biệt là trong điều trị các bệnh về thần kinh và viêm nhiễm. Tuy nhiên, cần có thêm các nghiên cứu sâu hơn về tác dụng dược lý và độc tính của các hợp chất để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi sử dụng. Theo tài liệu gốc, "Vì cây có độc tính cao nên chỉ dùng theo sự hướng dẫn của thầy thuốc".

6.1. Tổng Kết Các Hợp Chất Quan Trọng Phân Lập Được từ Cà Độc Dược

Nghiên cứu đã thành công trong việc phân lập và xác định cấu trúc của một số hợp chất quan trọng từ cây cà độc dược, bao gồm scopolamine, atropine, hyoscyamine và kaempferol glycoside (DM1, DM2). Các hợp chất này được biết đến với nhiều tác dụng dược lý khác nhau, chẳng hạn như chống co thắt, kháng cholinergic và chống viêm. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các hợp chất này cũng có thể gây độc nếu sử dụng không đúng cách.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Tác Dụng Dược Lý và Độc Tính

Nghiên cứu trong tương lai nên tập trung vào việc đánh giá tác dụng dược lý và độc tính của các hợp chất phân lập được từ cây cà độc dược. Cần có các nghiên cứu in vitro và in vivo để xác định hiệu quả và an toàn của các hợp chất này trong điều trị các bệnh khác nhau. Ngoài ra, cần có các nghiên cứu về cơ chế tác dụng của các hợp chất để hiểu rõ hơn về cách chúng hoạt động trong cơ thể. Việc nghiên cứu sâu hơn về các hoạt tính sinh học và dược lý là vô cùng quan trọng để có thể khai thác tối đa tiềm năng từ nguồn dược liệu quý giá này. Nghiên cứu độc tính cũng cần được chú trọng để đảm bảo an toàn trong quá trình sử dụng các hợp chất có nguồn gốc từ cây cà độc dược. Phát triển các phương pháp định lượng hợp chất hiệu quả cũng là một hướng đi quan trọng.

Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam sở hữu hệ thực vật đa dạng với khoảng 12.000 loài, trong đó có khoảng 4.000 loài được sử dụng làm dược liệu trong dân gian. Cây cà độc dược (Datura metel) là một trong những loài cây thuốc quý, được dùng phổ biến để điều trị các bệnh về hô hấp như hen suyễn, phong thấp, đau nhức. Tuy nhiên, các nghiên cứu khoa học về thành phần hóa học và tác dụng dược lý của cây này còn hạn chế, đặc biệt là ở Việt Nam. Luận văn tập trung nghiên cứu chiết tách và xác định cấu trúc một số hợp chất chính từ cây cà độc dược thu hái tại Sa Pa, nhằm làm rõ các thành phần hóa học có trong cây và góp phần giải thích cơ sở khoa học cho các công dụng dân gian. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2017, với mục tiêu phân lập, xác định cấu trúc hóa học các hợp chất chính và định lượng ít nhất một hợp chất bằng phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC). Kết quả nghiên cứu không chỉ bổ sung kiến thức về hóa học các hợp chất thiên nhiên trong cây cà độc dược mà còn có ý nghĩa trong phát triển dược liệu và ứng dụng y học hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về hóa học các hợp chất thiên nhiên, đặc biệt là flavonoid glycoside và alkaloid tropane trong cây thuốc. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

• Lý thuyết sắc ký: Phương pháp sắc ký dựa trên sự khác biệt về ái lực giữa pha tĩnh và pha động để phân tách các hợp chất trong hỗn hợp. Các kỹ thuật sắc ký được sử dụng bao gồm sắc ký lớp mỏng (TLC), sắc ký cột (CC), sắc ký cột pha đảo (RP-18), và sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC). Các khái niệm chính gồm pha tĩnh, pha động, hệ dung môi, hệ số phân bố, và hệ số Rf.

• Lý thuyết phổ học hiện đại: Sử dụng phổ khối lượng (MS), phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) bao gồm 1H-NMR, 13C-NMR, DEPT, HSQC, HMBC để xác định cấu trúc hóa học các hợp chất phân lập được. Các khái niệm chính gồm ion phân tử, độ dịch chuyển hóa học (δ), tương tác spin, và các kỹ thuật phổ hai chiều.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: alkaloid tropane, flavonoid glycoside, kaempferol, scopolamine, glycosid hóa, phân tích định lượng HPLC, và các chỉ số phổ.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là mẫu cây cà độc dược (Datura metel) thu hái tại Sa Pa, được giám định khoa học bởi Viện Sinh thái, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Mẫu thực vật được phơi khô, nghiền thành bột (5 kg) và chiết xuất bằng methanol ba lần (mỗi lần 10 lít) trên thiết bị chiết siêu âm ở 50°C trong 1 giờ mỗi lần. Dịch chiết được lọc, cô đặc dưới áp suất giảm thu được 400 g cặn chiết methanol.

Cặn chiết methanol được phân bố vào nước cất và chiết tiếp với diclometan, thu được 50 g cặn diclometan và lớp nước. Lớp nước được phân tách qua cột trao đổi ion Diaion HP-20 với hệ dung môi methanol tăng dần, thu được ba phân đoạn W1 (22 g), W2 (30 g), W3 (10 g). Cặn diclometan được phân tách trên cột sắc ký pha đảo RP-18 thu được hợp chất DM3 (15 mg).

Phân tích và phân lập các hợp chất được thực hiện bằng sắc ký lớp mỏng (TLC) để khảo sát, sắc ký cột thường (CC) và sắc ký cột pha đảo (RP-18). Các hợp chất phân lập được xác định cấu trúc bằng phổ khối lượng (MS), phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) 1H, 13C, DEPT, HSQC, HMBC, phổ hồng ngoại (IR) và đo điểm nóng chảy.

Định lượng hợp chất DM1 được thực hiện bằng sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) với cột Hydrosphere C18, hệ dung môi nước (0,1% axit formic) và acetonitrile theo gradient, phát hiện ở bước sóng 346 nm. Các dung dịch chuẩn DM1 được chuẩn bị với nồng độ từ 0,053125 đến 0,2125 mg/mL, chạy lặp lại 3 lần cho thấy độ ổn định cao về diện tích pic và thời gian lưu.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2017, từ thu thập mẫu, chiết tách, phân lập đến phân tích phổ và định lượng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Phân lập và xác định cấu trúc hợp chất DM1: Hợp chất DM1 được xác định là kaempferol 3-O-β-D-glucopyranosyl(1→2)-β-D-galactopyranoside 7-O-β-D-glucopyranoside, dạng bột màu vàng vô định hình, công thức phân tử C33H40O21 (M=772). Phổ ESI-MS cho ion [M+Na]+ tại m/z 795. Phổ 1H-NMR và 13C-NMR cho thấy sự hiện diện của bộ xương flavonol và ba đơn vị đường (hai glucopyranose và một galactopyranose). Phổ HMBC xác nhận vị trí liên kết glycosid tại C-3 và C-7 của kaempferol.

2. Phân lập và xác định cấu trúc hợp chất DM2: Hợp chất DM2 là kaempferol 3-O-β-glucopyranosyl(1→2)-β-glucopyranoside-7-O-α-rhamnopyranoside, bột màu vàng vô định hình, công thức phân tử C33H40O20 (M=756). Phổ MS cho ion [M+Na]+ tại m/z 779. Phổ NMR cho thấy aglycon giống DM1 nhưng khác biệt về thành phần đường với hai glucose và một rhamnose. Phổ HMBC và HSQC hỗ trợ xác định cấu trúc glycosid.

3. Phân lập và xác định hợp chất DM3 (Scopolamine): Hợp chất DM3 có công thức C17H21NO4, khối lượng phân tử 303, được xác định bằng phổ MS với ion [M+H]+ tại m/z 304. Phổ 1H-NMR và 13C-NMR cho thấy các tín hiệu đặc trưng của vòng phenyl và nhóm methylen, methyl, tương đồng với scopolamine chuẩn. Đây là alkaloid tropane có hoạt tính sinh học mạnh.

4. Định lượng hợp chất DM1 bằng HPLC: Phương pháp HPLC với cột Sunfire-C18, hệ dung môi nước (0,1% axit formic) và acetonitrile theo gradient, phát hiện ở 346 nm, cho kết quả ổn định với các nồng độ chuẩn 0,053125; 0,10625 và 0,2125 mg/mL. Thời gian lưu và diện tích pic lặp lại 3 lần có độ chính xác cao, chứng tỏ phương pháp phù hợp để định lượng DM1 trong mẫu dược liệu.

Thảo luận kết quả

Việc phân lập thành công ba hợp chất chính từ cây cà độc dược, trong đó có hai flavonoid glycoside (DM1, DM2) và một alkaloid tropane (DM3 - scopolamine), góp phần làm rõ thành phần hóa học của loài Datura metel tại Việt Nam. Các flavonoid glycoside được xác định có cấu trúc phức tạp với các chuỗi đường nối đa dạng, tương tự như các nghiên cứu quốc tế về chi Datura, cho thấy tính đa dạng hóa học cao của loài này.

Hợp chất scopolamine là alkaloid có hoạt tính sinh học mạnh, được biết đến với tác dụng chống co giật, giãn phế quản, phù hợp với công dụng dân gian của cây trong điều trị hen suyễn và các bệnh hô hấp. Việc xác định chính xác cấu trúc và định lượng scopolamine trong mẫu giúp đánh giá độc tính và hiệu quả dược liệu.

Phương pháp sắc ký và phổ học hiện đại được áp dụng hiệu quả trong nghiên cứu, cho phép phân lập và xác định cấu trúc chính xác các hợp chất phức tạp. Kết quả định lượng DM1 bằng HPLC cho thấy phương pháp có độ lặp lại cao, phù hợp cho các nghiên cứu tiếp theo về hàm lượng và chất lượng dược liệu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ phổ MS, phổ NMR, sắc ký đồ HPLC để minh họa sự phân tách và xác định cấu trúc. Bảng tổng hợp dữ kiện phổ NMR và MS hỗ trợ so sánh với các hợp chất tham khảo, tăng tính thuyết phục cho kết quả.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Phát triển quy trình chiết tách và phân lập hợp chất chuẩn hóa: Áp dụng quy trình chiết xuất methanol kết hợp sắc ký cột pha đảo để sản xuất các hợp chất flavonoid và alkaloid có hoạt tính sinh học, nhằm nâng cao chất lượng dược liệu cà độc dược. Thời gian thực hiện 1-2 năm, chủ thể là các viện nghiên cứu dược liệu.

2. Nghiên cứu sâu về hoạt tính sinh học và độc tính của các hợp chất phân lập: Thực hiện các thử nghiệm in vitro và in vivo để đánh giá tác dụng kháng viêm, giãn phế quản, chống co giật và độc tính của DM1, DM2 và scopolamine. Mục tiêu nâng cao hiểu biết về cơ chế tác dụng và an toàn khi sử dụng. Thời gian 2-3 năm, chủ thể là các trung tâm nghiên cứu dược lý.

3. Xây dựng phương pháp định lượng chuẩn cho các hợp chất chính trong dược liệu: Chuẩn hóa phương pháp HPLC để kiểm soát chất lượng dược liệu cà độc dược trong sản xuất và lưu hành, đảm bảo hàm lượng hoạt chất ổn định. Thời gian 1 năm, chủ thể là các phòng kiểm nghiệm dược liệu.

4. Khuyến cáo sử dụng dược liệu theo hướng dẫn chuyên môn: Do cây có độc tính cao, cần có hướng dẫn rõ ràng về liều dùng, cách chế biến và cảnh báo nguy cơ ngộ độc khi sử dụng. Chủ thể thực hiện là các cơ quan y tế và đào tạo y dược.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu dược liệu và hóa học thiên nhiên: Luận văn cung cấp dữ liệu chi tiết về thành phần hóa học và phương pháp phân lập các hợp chất từ cây cà độc dược, hỗ trợ nghiên cứu phát triển dược liệu mới.

2. Chuyên gia y học cổ truyền và dược học hiện đại: Thông tin về cấu trúc và hoạt tính các hợp chất giúp làm rõ cơ sở khoa học cho các bài thuốc dân gian, từ đó nâng cao hiệu quả và an toàn trong điều trị.

3. Cơ sở sản xuất và kiểm nghiệm dược liệu: Phương pháp chiết tách, phân lập và định lượng hợp chất chính là cơ sở kỹ thuật để kiểm soát chất lượng sản phẩm dược liệu cà độc dược.

4. Sinh viên và học viên cao học ngành Hóa học, Dược học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng các kỹ thuật sắc ký và phổ học hiện đại trong nghiên cứu hóa học các hợp chất thiên nhiên.

Câu hỏi thường gặp

1. Cây cà độc dược có những hợp chất chính nào được phân lập?
   Cây cà độc dược chứa các hợp chất chính gồm hai flavonoid glycoside là kaempferol 3-O-β-D-glucopyranosyl(1→2)-β-D-galactopyranoside 7-O-β-D-glucopyranoside (DM1), kaempferol 3-O-β-glucopyranosyl(1→2)-β-glucopyranoside-7-O-α-rhamnopyranoside (DM2), và alkaloid tropane scopolamine (DM3).

2. Phương pháp nào được sử dụng để xác định cấu trúc các hợp chất?
   Phương pháp phổ học hiện đại gồm phổ khối lượng (MS), phổ cộng hưởng từ hạt nhân (1H-NMR, 13C-NMR, DEPT, HSQC, HMBC) được kết hợp để xác định cấu trúc hóa học chính xác của các hợp chất phân lập.

3. Hàm lượng hợp chất DM1 được định lượng như thế nào?
   Hàm lượng DM1 được định lượng bằng sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) với cột C18, hệ dung môi nước (0,1% axit formic) và acetonitrile theo gradient, phát hiện ở bước sóng 346 nm, cho kết quả ổn định và chính xác.

4. Tác dụng dược lý của scopolamine trong cây cà độc dược là gì?
   Scopolamine có tác dụng giãn phế quản, chống co giật và được sử dụng trong điều trị các bệnh hô hấp như hen suyễn, phù hợp với công dụng dân gian của cây cà độc dược.

5. Có nguy cơ độc tính khi sử dụng cây cà độc dược không?
   Có, cây chứa alkaloid tropane có độc tính cao, có thể gây giãn đồng tử, tim đập nhanh, khô miệng, thậm chí tử vong nếu dùng liều cao hoặc không đúng cách. Cần sử dụng theo hướng dẫn chuyên môn để đảm bảo an toàn.

Kết luận

• Đã phân lập và xác định cấu trúc ba hợp chất chính từ cây cà độc dược gồm hai flavonoid glycoside và một alkaloid tropane scopolamine.
• Phương pháp sắc ký và phổ học hiện đại được áp dụng hiệu quả trong nghiên cứu, cho kết quả chính xác và tin cậy.
• Phương pháp HPLC được chuẩn hóa để định lượng hợp chất DM1 với độ lặp lại cao, phù hợp kiểm soát chất lượng dược liệu.
• Nghiên cứu góp phần làm rõ cơ sở khoa học cho công dụng dân gian của cây cà độc dược và mở hướng phát triển dược liệu an toàn, hiệu quả.
• Đề xuất tiếp tục nghiên cứu hoạt tính sinh học, độc tính và phát triển quy trình sản xuất chuẩn hóa các hợp chất từ cây cà độc dược trong 1-3 năm tới.

Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà nghiên cứu, chuyên gia y dược và cơ sở sản xuất dược liệu. Để khai thác tối đa tiềm năng của cây cà độc dược, cần phối hợp nghiên cứu đa ngành và ứng dụng công nghệ hiện đại trong phát triển dược liệu.