Tổng quan nghiên cứu

Vi bọt là các bọt khí kích thước micromet, có khả năng phản xạ sóng siêu âm vượt trội so với chất lỏng và chất rắn, do đó được ứng dụng rộng rãi làm tác nhân tương phản trong siêu âm chẩn đoán và điều trị hướng đích. Ở Việt Nam, nghiên cứu và ứng dụng vi bọt vỏ phospholipid còn rất mới mẻ, trong khi đó phospholipid là nguyên liệu tự nhiên, tương thích sinh học cao, rất phù hợp để tạo vỏ vi bọt ổn định. Mục tiêu chính của luận văn là xây dựng công thức và phương pháp bào chế vi bọt vỏ phospholipid, đồng thời đánh giá các đặc tính vật lý và độ ổn định của vi bọt bào chế được. Nghiên cứu được thực hiện tại Trường Đại học Dược Hà Nội trong năm 2016, tập trung khảo sát các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình tạo bọt và chất lượng vi bọt, bao gồm phương pháp phân tán phospholipid, thời gian siêu âm, nhiệt độ tạo bọt và phương pháp làm nguội dịch sau tạo bọt. Kết quả nghiên cứu góp phần phát triển công nghệ bào chế vi bọt vỏ phospholipid, mở ra hướng ứng dụng trong y học, đặc biệt trong siêu âm chẩn đoán và phân phối thuốc/gen. Các chỉ số đánh giá như kích thước vi bọt, phân bố kích thước, thời gian phân lớp và số lượng vi bọt trên vi trường được sử dụng làm metrics chính để đánh giá chất lượng sản phẩm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Cấu trúc vi bọt: Vi bọt gồm lõi khí và lớp vỏ bảo vệ, trong đó vỏ phospholipid có tính kỵ nước và lực liên kết Van der Waals giúp ổn định vi bọt, giảm thoát khí. Các phospholipid phổ biến như phosphatidylcholine (PC), phosphatidylethanolamine (PE) có đầu thân nước lưỡng cực, tạo màng bao quanh lõi khí.
  • Động học hòa tan vi bọt: Áp suất Laplace và định luật Henry mô tả sự hòa tan khí trong vi bọt, ảnh hưởng đến kích thước và độ bền của vi bọt trong môi trường nước và máu.
  • Phương pháp bào chế vi bọt: Phương pháp siêu âm phân tán được sử dụng phổ biến, dựa trên nguyên tắc phân tán khí vào dung dịch chứa phospholipid dưới tác động của sóng siêu âm cường độ cao, tạo ra vi bọt có kích thước micromet.
  • Ảnh hưởng của các yếu tố vật lý và hóa học: Nhiệt độ, thời gian siêu âm, nồng độ phospholipid, chất diện hoạt và phương pháp làm nguội ảnh hưởng đến sự phân bố kích thước, số lượng và độ ổn định của vi bọt.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nguyên liệu gồm phospholipid hydrogen hóa đậu nành (HSPC), các chất diện hoạt như Poloxamer 407, Tween 80, cùng các hóa chất chuẩn phân tích. Thiết bị chính là máy siêu âm Sonics & Materials (Mỹ), máy đo kích thước tiểu phân Zetasizer nano ZS90 (Malvern, Anh), kính hiển vi Nikon Eclipse Ci-L gắn camera.
  • Phương pháp phân tích: Kích thước và phân bố kích thước vi bọt được đo bằng kính hiển vi và máy đo kích thước tiểu phân; sức căng bề mặt được xác định bằng phương pháp đếm giọt; độ ổn định vi bọt đánh giá qua thời gian phân lớp và số lượng vi bọt trên vi trường sử dụng phần mềm Image J để xử lý hình ảnh.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tiến hành khảo sát từng yếu tố ảnh hưởng đến quá trình bào chế vi bọt trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2016, với các bước chuẩn bị dịch tạo bọt, tạo vi bọt bằng siêu âm, làm nguội dịch, thu nhận và đánh giá vi bọt.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng phương pháp phân tán phospholipid: Phương pháp đun nóng kết hợp siêu âm phân tán (phương pháp 2) tạo ra dịch tạo bọt có kích thước tiểu phân chủ yếu 3-8 µm chiếm 25%, số lượng vi bọt trung bình 196 ± 23 trên một vi trường, thời gian phân lớp 60 ± 7 phút, vượt trội hơn so với phương pháp khuấy từ (phương pháp 1) với số lượng vi bọt chỉ 103 ± 8 và thời gian phân lớp 30 ± 5 phút.
  2. Thời điểm thêm chất diện hoạt: Thêm chất diện hoạt trước khi siêu âm phân tán giúp giảm kích thước tiểu phân trong dịch tạo bọt (20-300 nm chiếm 68%) và tăng số lượng vi bọt trung bình lên 196 ± 18 so với cho sau siêu âm phân tán (146 ± 12).
  3. Thời gian siêu âm phân tán: Tăng thời gian siêu âm từ 1 phút lên 2 phút làm giảm kích thước tiểu phân từ 20-1000 nm xuống còn 80-500 nm, số lượng vi bọt tăng từ 186 ± 23 lên 277 ± 22 trên một vi trường. Tuy nhiên, siêu âm 3 phút gây hiện tượng oxy hóa, làm dịch đục và giảm chất lượng vi bọt.
  4. Nhiệt độ tạo bọt: Tạo bọt ở 65°C cho số lượng vi bọt cao nhất (277 ± 22), thời gian phân lớp 55 ± 5 phút, trong khi 25°C và 40°C chỉ đạt khoảng 93-130 vi bọt trên vi trường với thời gian phân lớp dài hơn hoặc dịch đục.
  5. Phương pháp làm nguội dịch sau tạo bọt: Làm nguội bằng nước ở 25°C giữ được số lượng vi bọt cao nhất (277 ± 22) và độ bền tốt, trong khi làm nguội bằng nước đá hoặc để nguội tự nhiên làm giảm số lượng vi bọt còn rất ít hoặc không quan sát được.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy phương pháp đun nóng kết hợp siêu âm phân tán là tối ưu để phân tán phospholipid, giúp tạo ra dịch tạo bọt đồng nhất với kích thước tiểu phân nhỏ, từ đó tạo ra vi bọt có kích thước và số lượng phù hợp. Việc thêm chất diện hoạt trước khi siêu âm giúp tăng khả năng phân tán và ổn định vi bọt nhờ giảm kích thước tiểu phân. Thời gian siêu âm phân tán cần được kiểm soát để tránh oxy hóa phospholipid, ảnh hưởng đến chất lượng vi bọt. Nhiệt độ tạo bọt cao hơn (65°C) làm tăng tính linh động của phospholipid, giúp tạo bọt hiệu quả hơn. Phương pháp làm nguội dịch sau tạo bọt ảnh hưởng đến cấu trúc màng phospholipid trên vi bọt, làm nguội nhanh bằng nước đá gây vỡ bọt, trong khi làm nguội ở 25°C duy trì độ bền tốt. Các kết quả này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về ảnh hưởng của nhiệt độ, thời gian siêu âm và chất diện hoạt đến chất lượng vi bọt phospholipid. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố kích thước vi bọt và bảng so sánh số lượng vi bọt, thời gian phân lớp theo từng điều kiện khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng phương pháp đun nóng kết hợp siêu âm phân tán để chuẩn bị dịch tạo bọt, nhằm đảm bảo phân tán phospholipid đồng đều, tăng số lượng và ổn định vi bọt. Thời gian siêu âm nên duy trì khoảng 2 phút để tránh oxy hóa, nâng cao chất lượng sản phẩm. Chủ thể thực hiện: phòng thí nghiệm bào chế dược phẩm, timeline: ngay trong giai đoạn phát triển công thức.
  2. Thêm chất diện hoạt trước khi siêu âm phân tán để tối ưu hóa kích thước tiểu phân và tăng số lượng vi bọt, giúp nâng cao hiệu quả sử dụng trong ứng dụng y sinh. Chủ thể thực hiện: nhà nghiên cứu và kỹ thuật viên bào chế, timeline: trong quá trình chuẩn bị công thức.
  3. Kiểm soát nhiệt độ tạo bọt ở khoảng 65°C để tăng tính linh động của phospholipid, giúp tạo vi bọt có kích thước đồng nhất và độ bền cao hơn. Chủ thể thực hiện: kỹ thuật viên vận hành thiết bị, timeline: trong quy trình sản xuất.
  4. Sử dụng phương pháp làm nguội dịch sau tạo bọt bằng nước ở 25°C để duy trì cấu trúc màng phospholipid và độ ổn định vi bọt, tránh vỡ bọt do làm nguội quá nhanh. Chủ thể thực hiện: phòng thí nghiệm, timeline: trong bước hoàn thiện sản phẩm.
  5. Phát triển hệ thống đánh giá chất lượng vi bọt bao gồm đo kích thước, phân bố kích thước, thời gian phân lớp và xử lý hình ảnh bằng phần mềm chuyên dụng để kiểm soát chất lượng sản phẩm liên tục. Chủ thể thực hiện: phòng kiểm nghiệm, timeline: song song với quá trình bào chế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành công nghệ dược phẩm: Nghiên cứu cung cấp kiến thức chuyên sâu về bào chế vi bọt vỏ phospholipid, phương pháp siêu âm phân tán và các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng vi bọt, hỗ trợ phát triển đề tài nghiên cứu mới.
  2. Kỹ thuật viên và chuyên gia bào chế dược phẩm: Áp dụng các quy trình và kỹ thuật bào chế vi bọt hiệu quả, kiểm soát chất lượng sản phẩm trong sản xuất thuốc tiêm và tác nhân tương phản siêu âm.
  3. Bác sĩ và chuyên gia y sinh học: Hiểu rõ cơ chế hoạt động, đặc tính vật lý và dược động học của vi bọt, từ đó ứng dụng trong siêu âm chẩn đoán, điều trị hướng đích và phân phối thuốc/gen.
  4. Doanh nghiệp sản xuất dược phẩm và thiết bị y tế: Tham khảo công nghệ bào chế vi bọt mới, phát triển sản phẩm tác nhân tương phản siêu âm và hệ thống phân phối thuốc/gen dựa trên vi bọt, nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vi bọt vỏ phospholipid là gì và tại sao được ưu tiên sử dụng?
    Vi bọt vỏ phospholipid là các bọt khí nhỏ được bao quanh bởi lớp vỏ phospholipid tự nhiên, có tính tương thích sinh học cao, ổn định với sóng siêu âm và khả năng phản xạ âm tốt. Chúng được ưu tiên vì dễ bào chế, an toàn và hiệu quả trong siêu âm chẩn đoán.

  2. Phương pháp siêu âm phân tán có ưu điểm gì trong bào chế vi bọt?
    Phương pháp siêu âm phân tán đơn giản, hiệu quả, tạo ra vi bọt có kích thước micromet phù hợp, dễ điều chỉnh thông số như công suất, thời gian siêu âm để kiểm soát chất lượng vi bọt. Tuy nhiên, phân bố kích thước thường rộng, cần phân loại thêm.

  3. Tại sao nhiệt độ tạo bọt ảnh hưởng đến chất lượng vi bọt?
    Nhiệt độ cao làm tăng tính linh động của phospholipid, giúp phân tán đồng đều và tạo màng vỏ vi bọt chắc chắn hơn, tăng độ bền và số lượng vi bọt. Nhiệt độ thấp làm giảm hiệu quả tạo bọt và số lượng vi bọt giảm.

  4. Làm thế nào để đánh giá độ ổn định của vi bọt?
    Độ ổn định được đánh giá qua thời gian phân lớp dịch bọt sau pha loãng, số lượng vi bọt trên vi trường theo thời gian, phân bố kích thước vi bọt và khả năng duy trì hình dạng dưới kính hiển vi. Phần mềm Image J hỗ trợ xử lý hình ảnh để định lượng.

  5. Vi bọt có thể ứng dụng trong những lĩnh vực nào ngoài siêu âm chẩn đoán?
    Ngoài siêu âm chẩn đoán, vi bọt còn được dùng làm tác nhân phân phối thuốc và gen, nhờ khả năng bảo vệ dược chất, tăng thời gian lưu thông trong máu và giải phóng thuốc tại vị trí đích khi bị phá hủy bởi sóng siêu âm, hỗ trợ điều trị hướng đích hiệu quả.

Kết luận

  • Đã xây dựng thành công công thức và quy trình bào chế vi bọt vỏ phospholipid ổn định bằng phương pháp đun nóng kết hợp siêu âm phân tán.
  • Các yếu tố như thời điểm thêm chất diện hoạt, thời gian siêu âm, nhiệt độ tạo bọt và phương pháp làm nguội ảnh hưởng rõ rệt đến kích thước, số lượng và độ bền của vi bọt.
  • Vi bọt bào chế có kích thước phân bố chủ yếu trong khoảng 3-8 µm, thời gian phân lớp đạt 55-60 phút, phù hợp làm tác nhân tương phản siêu âm và phân phối thuốc/gen.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển công nghệ bào chế vi bọt tại Việt Nam, góp phần nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị y học.
  • Đề xuất tiếp tục nghiên cứu mở rộng ứng dụng vi bọt trong điều trị hướng đích và phát triển sản phẩm thương mại trong vòng 2-3 năm tới.

Hành động tiếp theo: Áp dụng quy trình bào chế đã xây dựng vào nghiên cứu tiền lâm sàng và phát triển sản phẩm, đồng thời thiết lập hệ thống kiểm soát chất lượng vi bọt chuẩn hóa.