Luận Văn Thạc Sĩ: Ảnh Hưởng Của Thời Vụ Trồng Đến Sinh Trưởng Cây Cẩm Nhuộm Màu Thực Phẩm Tại Huyện Bạch Thông, Bắc Kạn

• Tác giả: Lường Văn Dy
• Người hướng dẫn: PGS. Luân Thị Đẹp
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Khoa học cây trồng
• Đề tài: Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Thời Vụ Trồng Đến Sinh Trưởng Cây Cẩm Nhuộm Màu Thực Phẩm Tại Bạch Thông, Bắc Kạn
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2014
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Khái quát về cây cẩm
• 1.2. Đặc điểm hình thái
• 1.3. Phân bố, đặc điểm sinh thái
• 1.4. Sự đa dạng di truyền của loài cẩm
• 1.5. Kỹ thuật trồng
• 1.6. Quy trình biến một số sản phẩm có sử dụng cây cẩm
• 1.7. Kinh nghiệm chế biến cây nhuộm màu của đồng bào dân tộc thiểu số
• 1.8. Phương pháp chiết phẩm màu tím từ nguyên liệu cẩm tươi và cẩm khô
• 1.9. Tình hình nghiên cứu và sản xuất cây nhuộm màu thực phẩm trên thế giới và ở Việt Nam
• 1.10. Tình hình nghiên cứu và sản xuất cây có chất màu trên thế giới
• 1.11. Tình hình nghiên cứu và sản xuất cây có chất màu ở Việt Nam
• 2. CHƯƠNG 2: VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Vật liệu, địa điểm, thời gian nghiên cứu
• 2.2. Địa điểm nghiên cứu
• 2.3. Thời gian nghiên cứu
• 2.4. Phạm vi nghiên cứu
• 2.5. Nội dung nghiên cứu
• 2.6. Phương pháp nghiên cứu
• 2.7. Bố trí thí nghiệm
• 2.8. Phương pháp trồng cây cẩm
• 2.9. Các chỉ tiêu nghiên cứu
• 2.10. Xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Kết quả nghiên cứu khả năng sinh trưởng của cây cẩm qua các thời vụ trồng
• 3.2. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến tỷ lệ sống của cây cẩm nhuộm màu đỏ và màu tím
• 3.3. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến động thái tăng trưởng chiều cao của cây cẩm
• 3.4. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến động thái ra lá của cây cẩm
• 3.5. Ảnh hưởng của thời vụ đến hình thái cây cẩm thời kỳ thu hoạch ở các công thức thí nghiệm
• 3.6. Ảnh hưởng của thời vụ đến khả năng chống chịu và năng suất của cây cẩm
• 3.7. Khả năng tái sinh của cây cẩm sau thu hoạch
• 3.8. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến thời gian bật mầm của cây cẩm đỏ và cẩm tím
• 3.9. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến số lượng mầm trên thân chính của cây cẩm
• 3.10. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến năng suất thu hoạch lần 2 của cây cẩm
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về cây cẩm nhuộm màu thực phẩm

Cây cẩm nhuộm (Peristrophe bivalvis) là một loại cây thuộc họ Ô rô, được sử dụng phổ biến trong việc tạo màu thực phẩm tự nhiên. Cây có đặc điểm hình thái đa dạng, với các giống như cẩm đỏ, cẩm tím, và cẩm vàng, mỗi loại cho màu sắc khác nhau khi chiết xuất. Cây cẩm thường được trồng ở các vùng núi phía Bắc Việt Nam, đặc biệt là tại Bạch Thông, Bắc Kạn, nơi có điều kiện khí hậu và đất đai phù hợp. Nghiên cứu này tập trung vào việc xác định thời vụ trồng tối ưu để cây cẩm sinh trưởng và phát triển tốt nhất, nhằm nâng cao năng suất và chất lượng màu thực phẩm.

1.1. Đặc điểm hình thái và sinh thái

Cây cẩm có thân thảo, cao khoảng 30-60 cm, với lá đơn mọc đối và hoa màu tím hoặc hồng. Cây ưa ẩm và bóng râm, thường mọc ở ven rừng hoặc gần nguồn nước. Cây sinh trưởng mạnh vào mùa xuân và hè, ra hoa vào mùa thu. Các giống cẩm khác nhau được phân biệt qua màu sắc dịch chiết và đặc điểm lá, như cẩm đỏ có lá nhiều lông, trong khi cẩm tím có lá hình trứng với đốm trắng.

1.2. Phân bố và đa dạng di truyền

Cây cẩm phân bố rộng rãi ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Lạng Sơn, Tuyên Quang, và Bắc Kạn. Nghiên cứu tại Mường Khương, Lào Cai, đã phát hiện 4 giống cẩm khác nhau, bao gồm cẩm đỏ, cẩm tím, và cẩm vàng. Sự đa dạng di truyền này là cơ sở quan trọng để phát triển các giống cẩm có năng suất và chất lượng màu cao hơn.

II. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến sinh trưởng cây cẩm

Thời vụ trồng là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng và phát triển của cây cẩm. Nghiên cứu này tiến hành thí nghiệm tại Bạch Thông, Bắc Kạn, để đánh giá ảnh hưởng của các thời vụ khác nhau đến tỷ lệ sống, chiều cao, và năng suất của cây cẩm. Kết quả cho thấy, thời vụ trồng vào mùa xuân (tháng 2-3) giúp cây sinh trưởng tốt nhất, với tỷ lệ sống cao và năng suất thu hoạch ổn định.

2.1. Tỷ lệ sống và động thái tăng trưởng

Thời vụ trồng ảnh hưởng đáng kể đến tỷ lệ sống của cây cẩm. Cây trồng vào mùa xuân có tỷ lệ sống cao hơn so với các thời vụ khác. Động thái tăng trưởng chiều cao cũng được cải thiện, với cây đạt chiều cao trung bình 40-50 cm sau 3-4 tháng trồng. Điều này cho thấy, thời vụ trồng phù hợp giúp cây cẩm phát triển nhanh và ổn định.

2.2. Năng suất và khả năng tái sinh

Năng suất thu hoạch của cây cẩm phụ thuộc lớn vào thời vụ trồng. Cây trồng vào mùa xuân cho năng suất cao nhất, với khả năng thu hoạch 2-3 lứa/năm. Khả năng tái sinh sau thu hoạch cũng được cải thiện, với cây nhanh chóng bật mầm và phát triển chồi mới. Điều này giúp tối ưu hóa chu kỳ sản xuất và nâng cao hiệu quả kinh tế.

III. Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây cẩm

Để đạt được năng suất cao, kỹ thuật trồng và chăm sóc cây cẩm cần được thực hiện đúng cách. Đất trồng cần có độ ẩm cao, giàu mùn, và thoát nước tốt. Cây cẩm được trồng bằng hom, với khoảng cách 20-30 cm giữa các hố. Bón lót phân chuồng và duy trì độ ẩm đất là yếu tố quan trọng giúp cây sinh trưởng tốt. Nghiên cứu này cũng đề xuất các biện pháp chăm sóc như làm cỏ, xới đất, và bón phân định kỳ để đảm bảo cây phát triển ổn định.

3.1. Chuẩn bị đất và trồng hom

Đất trồng cây cẩm cần được cày bừa kỹ, dọn sạch cỏ dại, và lên luống cao 20 cm. Hom giống được chọn từ cành bánh tẻ, cắt thành đoạn dài 15-20 cm, mỗi hom có 2-3 mắt. Hom được trồng vào hố với khoảng cách 20-30 cm, mỗi hố 2-3 hom. Sau khi trồng, cần tưới nước thường xuyên để giữ ẩm và kích thích ra rễ.

3.2. Chăm sóc và thu hoạch

Cây cẩm cần được chăm sóc kỹ lưỡng trong giai đoạn đầu, bao gồm làm cỏ, xới đất, và bón phân. Sau 3-4 tháng, cây có thể thu hoạch lứa đầu tiên, với phần cành mang lá dài 30-40 cm. Để đảm bảo khả năng tái sinh, cần để lại phần gốc 10-15 cm sau mỗi lần thu hoạch. Cây cẩm có thể thu hoạch 2-3 lứa/năm nếu được chăm sóc tốt.

IV. Ứng dụng và ý nghĩa thực tiễn

Nghiên cứu này không chỉ cung cấp cơ sở khoa học cho việc trồng và chăm sóc cây cẩm mà còn có ý nghĩa thực tiễn lớn trong việc phát triển nông nghiệp bền vững tại Bạch Thông, Bắc Kạn. Cây cẩm là nguồn nguyên liệu quan trọng để sản xuất màu thực phẩm tự nhiên, an toàn và thân thiện với môi trường. Việc phát triển cây cẩm cũng góp phần đa dạng hóa sản phẩm nông nghiệp, tăng thu nhập cho người dân địa phương, và bảo tồn nguồn gen quý hiếm.

4.1. Ứng dụng trong công nghiệp thực phẩm

Cây cẩm được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp thực phẩm để tạo màu tự nhiên cho các sản phẩm như xôi, kem, kẹo, và nước giải khát. Phẩm màu chiết xuất từ cây cẩm không độc hại, tan tốt trong nước, và có độ bền màu cao ở nhiệt độ dưới 65°C. Điều này giúp cây cẩm trở thành nguyên liệu lý tưởng cho các sản phẩm thực phẩm an toàn.

4.2. Ý nghĩa kinh tế và xã hội

Việc phát triển cây cẩm không chỉ mang lại lợi ích kinh tế cho người dân địa phương mà còn góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống. Cây cẩm được sử dụng trong các dịp lễ hội, cưới hỏi, và ngày Tết, tạo nên nét đẹp văn hóa độc đáo. Nghiên cứu này cũng mở ra cơ hội phát triển các sản phẩm mới từ cây cẩm, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương.

Tổng quan nghiên cứu

Cây cẩm (Peristrophe bivalvis) là một loại cây lâu năm thuộc họ Ô rô, được sử dụng rộng rãi làm nguyên liệu chiết xuất chất màu thực phẩm tự nhiên, đặc biệt phổ biến tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam như Bắc Kạn. Theo ước tính, nhu cầu sử dụng chất màu thực phẩm tự nhiên ngày càng tăng do tính an toàn và thân thiện với sức khỏe so với các chất màu tổng hợp. Tuy nhiên, việc trồng và chăm sóc cây cẩm hiện nay chủ yếu dựa trên kinh nghiệm truyền miệng, chưa có nghiên cứu khoa học bài bản về các biện pháp kỹ thuật, đặc biệt là ảnh hưởng của thời vụ trồng đến khả năng sinh trưởng và năng suất cây.

Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu ảnh hưởng của thời vụ trồng đến khả năng sinh trưởng, phát triển và năng suất của cây cẩm nhuộm màu thực phẩm tại huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn trong khoảng thời gian từ tháng 3/2013 đến tháng 5/2014. Mục tiêu cụ thể là xác định thời vụ trồng thích hợp cho hai giống cẩm đỏ và cẩm tím nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất chất màu thực phẩm an toàn có nguồn gốc thực vật. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc bổ sung tài liệu về kỹ thuật trồng cây cẩm và ý nghĩa thực tiễn trong việc phát triển sản xuất, bảo tồn nguồn gen cây nhuộm màu, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sinh trưởng và phát triển cây trồng, đặc biệt tập trung vào ảnh hưởng của yếu tố thời vụ đến các chỉ tiêu sinh trưởng như tỷ lệ sống, chiều cao cây, số lá, khả năng phân cành và năng suất. Mô hình nghiên cứu sử dụng các chỉ tiêu sinh trưởng và năng suất làm biến phụ thuộc, trong khi thời vụ trồng là biến độc lập chính. Các khái niệm chuyên ngành được áp dụng bao gồm:

• Tỷ lệ sống (%): Tỷ lệ hom giống nảy mầm thành cây sống sau 20 ngày trồng.
• Động thái tăng trưởng chiều cao (cm): Chiều cao cây đo từ gốc đến đỉnh sinh trưởng theo thời gian.
• Động thái ra lá: Số lá trên thân chính theo thời gian.
• Năng suất cá thể và năng suất thực thu (tấn/ha): Khối lượng thân lá thu hoạch được trên một đơn vị diện tích.
• Khả năng tái sinh: Khả năng cây mọc mầm sau khi thu hoạch.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ thí nghiệm thực địa tại xã Hà Vỵ, huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn, trong thời gian từ tháng 3/2013 đến tháng 5/2014. Thí nghiệm được bố trí theo kiểu khối ngẫu nhiên hoàn chỉnh (RCBD) với 8 công thức tương ứng 8 thời vụ trồng (từ tháng 3 đến tháng 10), mỗi công thức có 3 lần nhắc lại. Diện tích mỗi ô thí nghiệm là 4 m², mật độ trồng 40 x 20 cm.

Cây cẩm đỏ và cẩm tím được nhân giống bằng hom cành bánh tẻ khỏe mạnh, mỗi hom dài 25-30 cm, có ít nhất 2 mắt. Kỹ thuật trồng bao gồm làm đất tơi xốp, bón phân chuồng ủ hoai 5 tấn/ha, tưới nước duy trì độ ẩm trong 7-10 ngày đầu, làm cỏ thường xuyên và thoát nước kịp thời. Các chỉ tiêu sinh trưởng và năng suất được đo đạc định kỳ từ 20 đến 100 ngày sau trồng, bao gồm tỷ lệ sống, chiều cao cây, số lá/thân chính, khả năng phân cành, năng suất cá thể và năng suất thực thu. Sau thu hoạch lứa 1, khả năng tái sinh và năng suất thu hoạch lần 2 cũng được theo dõi.

Số liệu thu thập được xử lý thống kê bằng phần mềm IRRISTAT 4.0 và Excel, phân tích phương sai để xác định sự khác biệt có ý nghĩa giữa các thời vụ trồng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ sống của cây cẩm phụ thuộc rõ rệt vào thời vụ trồng: Tỷ lệ sống của cẩm đỏ dao động từ 51,04% đến 89,58%, cẩm tím từ 50% đến 89,58%. Thời vụ trồng tháng 3, 9 và 10 cho tỷ lệ sống cao nhất (>80%), trong khi các tháng 5 đến 7 có tỷ lệ sống thấp nhất (khoảng 50-60%). Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê (P < 0,05).

2. Chiều cao cây tăng trưởng tốt nhất khi trồng vào tháng 3: Sau 100 ngày trồng, chiều cao cây cẩm đỏ đạt trung bình 50,03 cm, cẩm tím đạt 47,22 cm ở thời vụ tháng 3. Các thời vụ trồng muộn hơn như tháng 9 và 10 có chiều cao cây thấp hơn đáng kể, chỉ khoảng 33,75 - 38,74 cm (P < 0,05).

3. Động thái ra lá cũng chịu ảnh hưởng của thời vụ trồng: Số lá trên thân chính của cẩm đỏ tăng từ 2,43 lá (tháng 9) đến 3,57 lá (tháng 3) sau 20 ngày trồng, và tiếp tục tăng dần đến khi thu hoạch. Thời vụ trồng tháng 3 và 4 có số lá nhiều hơn hẳn so với các thời vụ khác (P < 0,05).

4. Năng suất thực thu và khả năng tái sinh sau thu hoạch cao hơn ở các thời vụ trồng đầu mùa: Thời vụ trồng tháng 3 và tháng 4 cho năng suất thực thu cao hơn khoảng 20-30% so với các thời vụ trồng giữa mùa hè, đồng thời cây có khả năng tái sinh mầm mạnh mẽ hơn, giúp thu hoạch được 2-3 lứa/năm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy thời vụ trồng có ảnh hưởng quyết định đến khả năng sinh trưởng và năng suất của cây cẩm nhuộm màu. Thời vụ trồng tháng 3, tháng 9 và tháng 10 có điều kiện khí hậu mát mẻ, độ ẩm cao và ánh sáng phù hợp với đặc tính ưa bóng, ưa ẩm của cây cẩm, giúp hom giống nảy mầm và sinh trưởng tốt hơn. Ngược lại, các tháng 5 đến 7 là thời kỳ nắng nóng, nhiệt độ cao làm giảm tỷ lệ sống và tốc độ sinh trưởng do cây cẩm không chịu được ánh sáng mạnh và nhiệt độ cao.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành khoa học cây trồng, kết quả này phù hợp với nguyên tắc sinh trưởng của các cây ưa bóng và ưa ẩm, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lựa chọn thời vụ trồng phù hợp để tối ưu hóa năng suất. Việc tăng số lá và chiều cao cây góp phần nâng cao khối lượng thân lá, từ đó tăng năng suất chất màu chiết xuất được, có ý nghĩa thực tiễn lớn trong phát triển sản xuất cây nhuộm màu thực phẩm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường thể hiện sự biến động tỷ lệ sống, chiều cao cây và số lá theo từng thời vụ trồng, giúp trực quan hóa ảnh hưởng của thời vụ đến sinh trưởng cây cẩm.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Khuyến khích trồng cây cẩm vào các thời vụ tháng 3, tháng 9 và tháng 10 nhằm đạt tỷ lệ sống và năng suất cao nhất. Thời gian thực hiện: ngay trong các vụ mùa tiếp theo. Chủ thể thực hiện: nông dân, hợp tác xã nông nghiệp địa phương.

2. Áp dụng kỹ thuật chăm sóc giữ ẩm và che bóng trong các tháng nắng nóng (tháng 5-7) để giảm thiểu tác động tiêu cực của nhiệt độ cao, nâng cao tỷ lệ sống và sinh trưởng cây. Thời gian: mùa hè hàng năm. Chủ thể: cán bộ kỹ thuật nông nghiệp, người trồng.

3. Tăng cường bón phân hữu cơ và cải tạo đất trước khi trồng nhằm cung cấp dinh dưỡng đầy đủ cho cây cẩm phát triển khỏe mạnh, đặc biệt chú trọng bón phân chuồng ủ hoai với liều lượng 5 tấn/ha. Thời gian: trước khi trồng mỗi vụ. Chủ thể: nông dân, cán bộ kỹ thuật.

4. Phát triển mô hình nhân giống hom cành chất lượng cao để đảm bảo hom giống khỏe mạnh, tỷ lệ sống cao, đồng thời hướng dẫn kỹ thuật trồng và chăm sóc đúng quy trình. Thời gian: liên tục. Chủ thể: các trung tâm giống cây trồng, hợp tác xã.

5. Xây dựng quy trình thu hoạch và tái sinh hợp lý, thu hoạch khi cây cao 40-50 cm, để lại gốc 10-15 cm để cây tái sinh, đảm bảo thu hoạch 2-3 lứa/năm, nâng cao hiệu quả kinh tế. Thời gian: áp dụng ngay. Chủ thể: người trồng, cán bộ kỹ thuật.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nông dân và hợp tác xã nông nghiệp vùng miền núi phía Bắc: Nắm bắt kỹ thuật trồng và chăm sóc cây cẩm đúng thời vụ, nâng cao năng suất và thu nhập từ cây nhuộm màu thực phẩm.

2. Các nhà nghiên cứu và giảng viên ngành khoa học cây trồng: Tham khảo dữ liệu thực nghiệm về ảnh hưởng thời vụ đến sinh trưởng cây cẩm, bổ sung tài liệu giảng dạy và nghiên cứu phát triển.

3. Doanh nghiệp sản xuất và chế biến chất màu thực phẩm tự nhiên: Áp dụng quy trình trồng trọt và thu hoạch cây cẩm để đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định, chất lượng cao phục vụ sản xuất.

4. Cơ quan quản lý nông nghiệp và phát triển nông thôn địa phương: Xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển cây nhuộm màu thực phẩm, bảo tồn nguồn gen và phát triển kinh tế vùng miền núi.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao thời vụ trồng ảnh hưởng lớn đến tỷ lệ sống của cây cẩm?
   Thời vụ trồng quyết định điều kiện khí hậu như nhiệt độ, độ ẩm và ánh sáng. Cây cẩm ưa bóng, ưa ẩm nên trồng vào các tháng mát mẻ, ít nắng gắt như tháng 3, 9, 10 giúp hom giống nảy mầm và sinh trưởng tốt hơn, tỷ lệ sống cao hơn.

2. Chiều cao cây cẩm có liên quan gì đến năng suất chất màu?
   Chiều cao cây phản ánh sức sinh trưởng và phát triển của cây. Cây cao, khỏe mạnh thường có nhiều thân lá, là bộ phận chứa chất màu, do đó năng suất chất màu chiết xuất sẽ cao hơn.

3. Có thể trồng cây cẩm vào mùa hè nắng nóng không?
   Có thể nhưng tỷ lệ sống và sinh trưởng sẽ thấp hơn do cây cẩm không chịu được ánh sáng mạnh và nhiệt độ cao. Cần áp dụng biện pháp che bóng và tưới nước giữ ẩm để giảm thiểu tác động tiêu cực.

4. Làm thế nào để thu hoạch và tái sinh cây cẩm hiệu quả?
   Thu hoạch khi cây cao 40-50 cm, cắt phần thân lá dài 30-40 cm, để lại gốc khoảng 10-15 cm để cây tái sinh mầm mới, có thể thu hoạch 2-3 lứa/năm, tăng năng suất và hiệu quả kinh tế.

5. Tại sao nên sử dụng chất màu từ cây cẩm thay vì chất màu tổng hợp?
   Chất màu từ cây cẩm là tự nhiên, không độc hại, an toàn cho sức khỏe, có giá thành hợp lý và chứa các thành phần sinh học có lợi. Ngược lại, chất màu tổng hợp có thể gây ngộ độc và các tác dụng phụ nguy hiểm.

Kết luận

• Thời vụ trồng tháng 3, 9 và 10 là thích hợp nhất cho cây cẩm đỏ và cẩm tím tại huyện Bạch Thông, với tỷ lệ sống trên 80% và chiều cao cây đạt trên 47 cm sau 100 ngày.
• Thời vụ trồng ảnh hưởng rõ rệt đến các chỉ tiêu sinh trưởng như chiều cao, số lá và khả năng phân cành, từ đó tác động đến năng suất thực thu và khả năng tái sinh của cây.
• Việc lựa chọn thời vụ trồng phù hợp giúp nâng cao hiệu quả sản xuất chất màu thực phẩm tự nhiên, góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp vùng miền núi.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng quy trình kỹ thuật trồng, chăm sóc và thu hoạch cây cẩm, đồng thời bảo tồn nguồn gen cây nhuộm màu bản địa.
• Khuyến nghị áp dụng các giải pháp kỹ thuật và chính sách hỗ trợ để phát triển bền vững cây cẩm nhuộm màu thực phẩm tại Bắc Kạn và các vùng có điều kiện tương tự.

Hãy bắt đầu áp dụng các khuyến nghị này để nâng cao năng suất và chất lượng cây cẩm, góp phần phát triển ngành sản xuất chất màu thực phẩm tự nhiên an toàn và bền vững.