Tổng quan nghiên cứu

Nghệ thuật Chèo là một loại hình sân khấu dân gian truyền thống đặc sắc của vùng đồng bằng Bắc Bộ Việt Nam, với hơn 200 làn điệu phong phú, mang đậm tính dân tộc và nghệ thuật tổng hợp giữa hát, múa, nhạc và kịch. Tại Giáo phận Thái Bình, nơi được xem là một trong những chiếc nôi của nghệ thuật Chèo, các ca khúc mang âm hưởng Chèo đã được hòa quyện vào các nghi thức Phụng vụ Công giáo, đặc biệt là trong bộ Dâng Hoa truyền thống. Theo ước tính, các ca khúc này đã xuất hiện từ đầu thế kỷ XIX và được truyền miệng qua nhiều thế hệ, tuy nhiên hiện nay đang dần mai một và ít người biết đến, nhất là thế hệ trẻ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm tìm hiểu, ghi chép và phân tích các ca khúc mang âm hưởng Chèo trong bộ Dâng Hoa tại Giáo phận Thái Bình, đồng thời đề xuất biện pháp truyền dạy để bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật cũng như ý nghĩa tâm linh của các ca khúc này. Nghiên cứu tập trung trong phạm vi Giáo phận Thái Bình, bao gồm toàn bộ tỉnh Thái Bình và một phần tỉnh Hưng Yên, với thời gian khảo sát thực địa và thu thập dữ liệu trong giai đoạn 2015-2017.

Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần bảo tồn di sản văn hóa dân tộc mà còn nâng cao đời sống tâm linh của cộng đồng giáo dân, đồng thời tạo điều kiện cho thế hệ trẻ tiếp cận và yêu mến giá trị truyền thống đặc sắc của quê hương. Các chỉ số đánh giá hiệu quả bao gồm mức độ nhận biết, khả năng biểu diễn và sự tham gia của cộng đồng trong các hoạt động Phụng vụ có sử dụng ca khúc mang âm hưởng Chèo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về nghệ thuật sân khấu dân gian và lý thuyết về âm nhạc Phụng vụ Công giáo. Lý thuyết nghệ thuật sân khấu dân gian tập trung vào đặc trưng của nghệ thuật Chèo như tính nguyên hợp giữa hát, múa, nhạc, kịch; vai trò của làn điệu và cấu trúc âm nhạc trong việc biểu đạt cảm xúc và tính cách nhân vật. Lý thuyết âm nhạc Phụng vụ nhấn mạnh yêu cầu về tính thánh thiện, nghệ thuật và phổ quát của thánh ca, cũng như vai trò của âm nhạc trong việc hỗ trợ các nghi lễ tôn giáo.

Ba đến năm khái niệm chính được sử dụng gồm: Phụng vụ (các nghi lễ tôn giáo trong Công giáo), Thánh ca (ca khúc dùng trong nghi lễ), Ca khúc mang âm hưởng Chèo (ca khúc sử dụng đặc trưng âm nhạc Chèo), Làn điệu Chèo (cấu trúc giai điệu đặc trưng của Chèo), và Bộ Dâng Hoa (nghi thức dâng hoa kính Đức Mẹ trong Phụng vụ).

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu được thu thập đa dạng từ tài liệu lịch sử, văn bản pháp luật về âm nhạc Phụng vụ, phỏng vấn các nghệ nhân chèo, linh mục và giáo dân trong Giáo phận Thái Bình, cùng với ghi âm, ghi chép các ca khúc trong bộ Dâng Hoa. Cỡ mẫu phỏng vấn gồm khoảng 30 người, bao gồm các cụ cao niên, nghệ sĩ chèo và thành viên ca đoàn.

Phương pháp phân tích sử dụng là phân tích nội dung và so sánh âm nhạc nhằm xác định đặc điểm làn điệu Chèo trong các ca khúc Phụng vụ, đồng thời so sánh với các bộ Dâng Hoa truyền thống khác. Phương pháp thực địa và phỏng vấn giúp thu thập dữ liệu xác thực, trong khi phương pháp phân tích, so sánh giúp làm rõ các đặc điểm nghệ thuật và ý nghĩa văn hóa.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2017, bao gồm giai đoạn khảo sát thực địa, thu thập dữ liệu, phân tích và thực nghiệm truyền dạy các ca khúc mang âm hưởng Chèo trong bộ Dâng Hoa tại một số giáo xứ tiêu biểu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Sự tồn tại lâu đời của ca khúc mang âm hưởng Chèo trong bộ Dâng Hoa: Các ca khúc này đã xuất hiện từ đầu thế kỷ XIX, được truyền miệng trong các giáo xứ và giáo họ tại Giáo phận Thái Bình. Khoảng 80% giáo dân cao tuổi tại các giáo xứ khảo sát vẫn nhớ và có thể ngân nga một số ca khúc trong bộ Dâng Hoa.

  2. Đặc trưng âm nhạc Chèo được thể hiện rõ nét trong các ca khúc: Giai điệu sử dụng các quãng 2, quãng 3, lên xuống linh hoạt, kết hợp với các nguyên âm ngân đuôi đặc trưng như “i”, “ơ”, “a” tạo nên nét trữ tình, trong sáng. Khoảng 6 trổ trong bài Ngũ bái và 7 trổ trong bài Tiến hoa thể hiện cấu trúc phức tạp, đan xen giữa thể thơ lục bát và thất ngôn bát cú.

  3. Giá trị nghệ thuật và tâm linh cao: Các ca khúc không chỉ mang tính thánh thiện, phù hợp với nghi thức Phụng vụ mà còn có giá trị nghệ thuật cao, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa văn hóa dân gian và tín ngưỡng Công giáo. Khoảng 90% người tham gia khảo sát đánh giá các ca khúc này góp phần làm tăng sự trang nghiêm và sâu lắng trong các nghi lễ.

  4. Sự mai một và thiếu tài liệu ghi chép chính thức: Hầu hết các ca khúc chỉ được truyền miệng, chưa có bản văn hay bản nhạc chính thức. Khoảng 70% giáo xứ hiện nay không còn tổ chức bộ Dâng Hoa truyền thống, dẫn đến nguy cơ thất truyền.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự mai một là do sự thay đổi xã hội, ảnh hưởng của các loại hình âm nhạc hiện đại và thiếu sự quan tâm bảo tồn từ các thế hệ trẻ. So sánh với các nghiên cứu trước đây về nghệ thuật Chèo, nghiên cứu này bổ sung thêm khía cạnh ứng dụng trong Phụng vụ Công giáo, một lĩnh vực chưa được khai thác sâu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ nhận biết ca khúc theo độ tuổi, bảng phân tích cấu trúc làn điệu trong các ca khúc, và biểu đồ so sánh mức độ tham gia của giáo dân trong các nghi thức có sử dụng ca khúc mang âm hưởng Chèo.

Ý nghĩa của kết quả là tạo cơ sở khoa học để đề xuất các biện pháp truyền dạy, bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật cũng như ý nghĩa tâm linh của bộ Dâng Hoa mang âm hưởng Chèo, góp phần làm phong phú đời sống văn hóa tín ngưỡng tại Giáo phận Thái Bình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các lớp đào tạo và truyền dạy ca khúc mang âm hưởng Chèo: Mục tiêu nâng cao tỉ lệ nhận biết và biểu diễn ca khúc trong các giáo xứ, đặc biệt là thế hệ trẻ, trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban Thánh nhạc Giáo phận phối hợp với các nghệ nhân chèo địa phương.

  2. Biên soạn và xuất bản tài liệu ghi chép chính thức các ca khúc trong bộ Dâng Hoa: Bao gồm bản nhạc, lời ca và hướng dẫn biểu diễn, nhằm bảo tồn và phổ biến rộng rãi. Thời gian thực hiện dự kiến 1 năm, do nhóm nghiên cứu và Ban Thánh nhạc đảm nhiệm.

  3. Tổ chức các chương trình biểu diễn, giao lưu văn hóa kết hợp nghệ thuật Chèo và Phụng vụ: Nhằm nâng cao nhận thức và thu hút sự quan tâm của cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ. Chủ thể là Giáo phận, các đoàn nghệ thuật chèo và các ca đoàn địa phương, thực hiện định kỳ hàng năm.

  4. Hỗ trợ kinh phí và chính sách từ các cấp quản lý văn hóa và tôn giáo: Để duy trì hoạt động đào tạo, biểu diễn và bảo tồn nghệ thuật Chèo trong Phụng vụ. Thời gian vận động và triển khai trong 3 năm, phối hợp giữa Giáo phận và các cơ quan chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và âm nhạc truyền thống: Luận văn cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về sự kết hợp giữa nghệ thuật Chèo và âm nhạc Phụng vụ, mở rộng hiểu biết về văn hóa tín ngưỡng vùng đồng bằng Bắc Bộ.

  2. Ban Thánh nhạc và các ca đoàn trong Giáo phận Công giáo: Tài liệu giúp nâng cao chất lượng biểu diễn, bảo tồn và phát huy các ca khúc truyền thống mang âm hưởng Chèo trong các nghi lễ Phụng vụ.

  3. Nghệ nhân và nghệ sĩ chèo: Tham khảo để hiểu rõ hơn về vai trò và giá trị của nghệ thuật chèo trong đời sống tín ngưỡng, từ đó có thể tham gia tích cực vào công tác bảo tồn và truyền dạy.

  4. Giáo viên và sinh viên chuyên ngành Âm nhạc, Lý luận và Phương pháp dạy học Âm nhạc: Luận văn là nguồn tư liệu quý giá để nghiên cứu, giảng dạy về âm nhạc dân gian, âm nhạc Phụng vụ và phương pháp truyền dạy nghệ thuật truyền thống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ca khúc mang âm hưởng Chèo trong bộ Dâng Hoa có đặc điểm gì nổi bật?
    Các ca khúc sử dụng làn điệu Chèo với cấu trúc phức tạp gồm nhiều trổ, kết hợp các quãng 2, 3 và nguyên âm ngân đuôi đặc trưng, tạo nên nét trữ tình và trong sáng phù hợp với nghi thức Phụng vụ.

  2. Tại sao các ca khúc này lại bị mai một?
    Nguyên nhân chính là do sự thay đổi xã hội, thiếu tài liệu ghi chép chính thức, và thế hệ trẻ ít tiếp cận, dẫn đến việc truyền miệng bị gián đoạn và giảm dần sự phổ biến.

  3. Làm thế nào để bảo tồn và phát huy các ca khúc này?
    Cần tổ chức đào tạo, biên soạn tài liệu, tổ chức biểu diễn và có sự hỗ trợ chính sách từ các cấp quản lý để duy trì và phát triển nghệ thuật này trong cộng đồng.

  4. Âm nhạc Phụng vụ có thể kết hợp với nghệ thuật dân gian như thế nào?
    Âm nhạc Phụng vụ có thể hòa quyện với các yếu tố dân gian như làn điệu Chèo để tạo nên các ca khúc vừa thánh thiện vừa mang đậm bản sắc văn hóa địa phương, giúp cộng đồng dễ tiếp nhận và yêu thích.

  5. Ai là người nên tham gia vào việc truyền dạy các ca khúc này?
    Các nghệ nhân chèo, Ban Thánh nhạc, giáo viên âm nhạc và các thành viên ca đoàn trong Giáo phận nên phối hợp để truyền dạy, bảo tồn và phát huy giá trị của các ca khúc mang âm hưởng Chèo.

Kết luận

  • Luận văn đã ghi chép và phân tích thành công các ca khúc mang âm hưởng Chèo trong bộ Dâng Hoa tại Giáo phận Thái Bình, làm rõ giá trị nghệ thuật và tâm linh của chúng.
  • Phát hiện sự mai một nghiêm trọng của các ca khúc này do thiếu tài liệu và sự quan tâm truyền dạy.
  • Đề xuất các biện pháp thiết thực nhằm bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật, bao gồm đào tạo, biên soạn tài liệu và tổ chức biểu diễn.
  • Luận văn góp phần làm phong phú thêm nghiên cứu về sự giao thoa giữa nghệ thuật dân gian và âm nhạc Phụng vụ Công giáo.
  • Khuyến khích các cấp quản lý, cộng đồng và thế hệ trẻ tích cực tham gia vào công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa đặc sắc này.

Tiếp theo, cần triển khai các chương trình đào tạo và biên soạn tài liệu chi tiết để bảo đảm sự kế thừa bền vững. Mời các nhà nghiên cứu, nghệ nhân và cộng đồng cùng chung tay bảo vệ và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống quý báu này.