Nghệ Thuật Trang Trí Trên Kiến Trúc và Đồ Thờ Chùa Bối Khê

Chùa Bối Khê có lịch sử lâu đời, trải qua nhiều giai đoạn phát triển và tu sửa. Các nghiên cứu chỉ ra rằng chùa có niên đại từ thời Trần, với những dấu tích kiến trúc và điêu khắc còn sót lại. Sự kết hợp giữa các phong cách nghệ thuật khác nhau qua các triều đại đã tạo nên một diện mạo độc đáo cho chùa Bối Khê. Chùa Bối Khê là một di tích tâm linh nổi tiếng trong số những chùa cổ khu vực đồng bằng sông Hồng. Chùa có giá trị về nhiều mặt : tôn giáo, kiến trúc cổ, mỹ thuật truyền thống. Bối Khê là một di tích còn lưu giữ được tương đối di vật, có niên đại cổ, màu sắc tôn giáo hỗn hợp hấp dẫn với sự tích Đức thánh Bối; nên thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu.

Chùa Bối Khê không chỉ là một công trình kiến trúc tôn giáo mà còn là một trung tâm văn hóa của địa phương. Các hoạt động tín ngưỡng, lễ hội được tổ chức tại chùa đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân. Chùa cũng là nơi lưu giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, góp phần vào việc bảo tồn di sản văn hóa của dân tộc. Đất nước Việt Nam là một trong số ít các quốc gia được sự ưu ái của tự nhiên, trong suốt chiều dài lịch sử, đã có rất nhiều công trình nghệ thuật được tạo ra để thể hiện sự phát triển đầy đủ, hoàn thiện của con người, xã hội.

Một trong những thách thức lớn nhất là sự thiếu hụt về tư liệu gốc và tính xác thực của thông tin. Nhiều tài liệu và nghiên cứu về chùa Bối Khê đang được lưu giữ tại các viện nghiên cứu, bảo tàng, nhưng không phải tất cả đều dễ dàng tiếp cận và kiểm chứng. Điều này gây khó khăn cho việc xây dựng một bức tranh toàn diện và chính xác về lịch sử và nghệ thuật của chùa. Nhiều tài liệu và nghiên cứu về chùa Bối Khê đang được lưu tại Viện Thông tin Khoa học Xã hội, Viện Nghiên cứu Hán –Nôm, Viện Khảo cổ học, Viện Nghiên cứu Mỹ thuật, Bảo tàng Tổng hợp Hà Tây, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Trung tâm bảo tồn và tu bổ di tích Trung ương, Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, với hàng trăm bản vẽ kiến trúc, bản ảnh, thác bản bi ký được thu thập từ trước năm 1945 tới nay.

Việc xác định niên đại và phong cách nghệ thuật của các chi tiết trang trí trên kiến trúc và đồ thờ của chùa Bối Khê là một nhiệm vụ phức tạp. Sự pha trộn giữa các phong cách nghệ thuật khác nhau qua các thời kỳ lịch sử, cũng như sự ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa địa phương, đòi hỏi các nhà nghiên cứu phải có kiến thức sâu rộng và phương pháp phân tích tỉ mỉ. Nghiên cứu của hai ông mang tới những ghi nhận khái quát về kiến trúc, tính chất di sản của di tích chùa Bối Khê. Nghiên cứu có sự sai lệch về các phong cách nghệ thuật của chùa Bối Khê ( sự nhận nhầm phong cách thời Mạc và Lê Sơ giống thời Trần).

Nghiên cứu tài liệu là một bước quan trọng trong quá trình tìm hiểu về nghệ thuật trang trí chùa Bối Khê. Việc thu thập và phân tích các nguồn tư liệu lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, như bi ký, sách cổ, ảnh chụp, bản vẽ, sẽ giúp các nhà nghiên cứu có được cái nhìn tổng quan về quá trình hình thành và phát triển của chùa, cũng như các phong cách nghệ thuật đã từng ảnh hưởng đến chùa. - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Tiếp cận, tổng hợp hệ thống các tư liệu ảnh, văn bản về chùa Bối Khê, lịch sử Phật giáo, kiến trúc đình chùa Việt. Tra cứu tư liệu văn bản và hình ảnh có liên quan tới đối tượng nghiện cứu tại thư viện quốc gia, viện mỹ thuật, viện kháo cổ học.

Khảo sát thực địa là một phương pháp không thể thiếu trong việc nghiên cứu nghệ thuật trang trí chùa Bối Khê. Việc trực tiếp quan sát và ghi chép các chi tiết kiến trúc, điêu khắc, hoa văn, họa tiết trên các công trình và di vật của chùa sẽ giúp các nhà nghiên cứu có được những thông tin chính xác và sinh động về chủ đề này. - Phương pháp điền dã, quan sát: Đi tới thực địa chùa Bối Khê để tiếp xúc với nền chùa, các di vật, và tìm hiểu không gian văn hóa, tôn giáo. Kết hợp đi thăm một số chùa trong khu vực Hà Nội để có cơ sở so sánh kiến trúc.

Các hoa văn và họa tiết trang trí trên kiến trúc chùa Bối Khê thường mang tính biểu tượng cao, thể hiện các giá trị văn hóa và tôn giáo của dân tộc. Các hình tượng rồng, phượng, hoa sen, lá bồ đề, thường được sử dụng để trang trí các công trình kiến trúc tôn giáo, mang ý nghĩa về sự linh thiêng, thanh tịnh và giác ngộ. Các yếu tố hợp thành hoa văn là họa tiết và nhịp điệu. Trong đó các họa tiết kết hợp các đường nét hình học theo một kiểu nào đó thì nhịp điệu lại nối các họa tiết với nhau thành một khối thống nhất, lặp đi, lặp lại nhiều lần tạo sự hài hòa, nhịp nhàng và thống nhất giữa các yếu tố trong một tác phẩm trang trí.

Nghệ thuật điêu khắc gỗ và đá đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên vẻ đẹp độc đáo của kiến trúc chùa Bối Khê. Các bức tượng Phật, tượng Bồ Tát, tượng Hộ Pháp, được chạm khắc tỉ mỉ và tinh xảo, thể hiện sự tôn kính và ngưỡng mộ đối với các bậc giác ngộ. Các chi tiết trang trí trên cột, kèo, cửa, cũng được chạm khắc với các hoa văn, họa tiết tinh xảo, tạo nên một không gian trang nghiêm và linh thiêng. Điêu khắc gắn bó mật thiết với kiến trúc, vì đều là hình khối, rất dễ hòa quyện và tô điểm cho nhau. Mối liên hệ hữu cơ giữa điêu khắc và kiến trúc có truyền thống lâu đời. Hai hình thức nghệ thuật này có đối tượng nghiên cứu chung là hình khối.

Các tượng Phật và Bồ Tát trong chùa Bối Khê thường được chế tác theo phong cách truyền thống của Phật giáo Việt Nam, với các đường nét mềm mại, uyển chuyển, thể hiện sự từ bi và trí tuệ của các bậc giác ngộ. Các chi tiết trang trí trên tượng, như y phục, trang sức, hào quang, cũng được chạm khắc tỉ mỉ và tinh xảo, tạo nên vẻ đẹp trang nghiêm và linh thiêng. Đồ thờ nhân cách. Đồ thờ phi nhân cách .

Các vật phẩm thờ cúng và trang trí trong chùa Bối Khê, như chuông, khánh, bát hương, đèn, nến, đều mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Chuông và khánh được sử dụng để tạo ra âm thanh thanh tịnh, giúp xua tan phiền não và thức tỉnh tâm linh. Bát hương là nơi dâng hương, thể hiện lòng thành kính và biết ơn đối với các bậc giác ngộ. Đèn và nến tượng trưng cho ánh sáng trí tuệ, giúp soi đường dẫn lối cho con người trên con đường tu tập. Khái quát về đồ thờ trong kiến trúc tôn giáo tín ngưỡng của người Việt.

Để bảo tồn kiến trúc và di vật cổ của chùa Bối Khê, cần có các giải pháp đồng bộ và hiệu quả, như: gia cố và tu bổ các công trình kiến trúc bị xuống cấp, phục hồi các chi tiết trang trí bị hư hỏng, bảo quản và trưng bày các di vật cổ trong điều kiện thích hợp, ngăn chặn các hành vi xâm hại di tích. Bản thân người viết có duyên đi, đến và cảm nhận nhiều không gian văn hóa khu vực đồng bằng sông Hồng, tôi có quan tâm đến chùa Bối Khê (Đại bi tự) ở Tam Hưng, Thanh Oai, Hà Nội.

Phát triển du lịch văn hóa gắn liền với chùa Bối Khê là một cách hiệu quả để quảng bá giá trị văn hóa và lịch sử của chùa đến với du khách trong và ngoài nước. Cần xây dựng các tour du lịch tham quan chùa, tổ chức các hoạt động văn hóa, nghệ thuật truyền thống, giới thiệu các sản phẩm thủ công mỹ nghệ địa phương, tạo ra một không gian văn hóa đa dạng và hấp dẫn cho du khách. Việt Nam là một đất nước có lịch sử lâu đời, trong quá trình hình thành, định hình và phát triển đất nước, văn hóa nghệ thuật đóng vai trò quan trọng trong việc phản ánh đặc điểm tính cách, dáng hình dân tộc.