Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những nhiệm vụ trọng yếu nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho hoạt động của bộ máy nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Trên địa bàn huyện An Lão, thành phố Hải Phòng, trong giai đoạn 2015-2020, tổng chi ngân sách nhà nước duy trì ổn định với mức tăng trưởng bình quân chi đầu tư phát triển khoảng 10% mỗi năm, thu ngân sách tăng bình quân 17,4%/năm, thu nhập bình quân đầu người đạt 52 triệu đồng/năm, vượt mục tiêu đề ra. Tuy nhiên, công tác quản lý chi ngân sách vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như dự toán chi chưa sát thực tế, quy trình phân bổ ngân sách chưa gắn kết chặt chẽ với chiến lược phát triển kinh tế xã hội, hiệu lực kiểm tra, giám sát chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý chi ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện An Lão, phân tích thực trạng, chỉ ra những mặt đạt được và hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý chi ngân sách trong giai đoạn tiếp theo đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi ngân sách cấp huyện, sử dụng số liệu từ các báo cáo quyết toán ngân sách giai đoạn 2015-2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội huyện An Lão, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự trong công tác quản lý tài chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước: Theo Luật Ngân sách Nhà nước Việt Nam (2015), ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được cân đối trong một thời hạn nhất định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

  • Nguyên tắc quản lý chi ngân sách nhà nước: Bao gồm nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủ; quản lý theo dự toán và ưu tiên mục tiêu; cân đối ngân sách; tiết kiệm và hiệu quả; hợp pháp, công khai minh bạch; đảm bảo trách nhiệm.

  • Mô hình quản lý chi ngân sách cấp huyện: Bộ máy quản lý gồm HĐND, UBND, phòng Tài chính - Kế hoạch và các đơn vị dự toán. Quy trình quản lý chi ngân sách bao gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm soát, thanh tra.

  • Các khái niệm chính: Dự toán chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển; định mức chi ngân sách; kiểm soát nội bộ và kiểm toán ngân sách; phân bổ ngân sách theo mục tiêu phát triển kinh tế xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ các báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước của huyện An Lão giai đoạn 2015-2020, các văn bản pháp luật liên quan, tài liệu lý luận về quản lý ngân sách nhà nước.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê kinh tế để phân tích số liệu chi ngân sách, đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách qua các chỉ tiêu như quy mô chi, cơ cấu chi, tỷ lệ tăng trưởng, hiệu quả sử dụng ngân sách. Phân tích so sánh các năm để nhận diện xu hướng và hạn chế.

  • Phương pháp khảo sát và điều tra: Thu thập ý kiến từ cán bộ quản lý ngân sách và các đơn vị thụ hưởng ngân sách nhằm đánh giá năng lực quản lý và thực trạng áp dụng các quy định.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2015-2020, đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý chi ngân sách đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô và cơ cấu chi ngân sách ổn định, tăng trưởng tích cực: Tổng chi ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện An Lão tăng từ 885,8 tỷ đồng năm 2015 lên 1.076,4 tỷ đồng năm 2020. Chi đầu tư phát triển tăng trung bình trên 10% mỗi năm, năm 2019 đạt 285,6 tỷ đồng, tăng 187% so với năm 2015. Chi thường xuyên cũng tăng 32,2% trong giai đoạn này.

  2. Dự toán chi thường xuyên chưa sát thực tế: Việc lập dự toán chi thường xuyên còn nhiều hạn chế, như định mức chi chưa phản ánh đầy đủ các chế độ, chính sách, chưa tính đến yếu tố trượt giá, dẫn đến phải điều chỉnh dự toán trong quá trình thực hiện. Chi sự nghiệp giáo dục chiếm tỷ trọng cao nhất trong chi thường xuyên, tăng từ 211,9 tỷ đồng năm 2015 lên 267,9 tỷ đồng năm 2020.

  3. Bộ máy quản lý chi ngân sách có năng lực nhưng còn hạn chế về số lượng và trình độ chuyên môn: Tổng số cán bộ quản lý chi ngân sách cấp huyện là 91 người, trong đó chỉ có 4 thạc sĩ, còn lại là cử nhân. Đội ngũ cán bộ được đào tạo thường xuyên nhưng vẫn cần nâng cao năng lực quản lý và kiểm soát chi ngân sách.

  4. Kiểm soát và giám sát chi ngân sách chưa hiệu quả tối đa: Mặc dù có các quy trình kiểm tra, thanh tra, kiểm soát nội bộ và kiểm toán, nhưng hiệu lực kiểm tra, giám sát sử dụng ngân sách còn thấp, dẫn đến một số khoản chi chưa thực sự tiết kiệm, hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên chủ yếu do quy trình lập dự toán còn mang tính hình thức, chưa bám sát sát thực tế nhu cầu và nguồn lực tài chính. Việc phân bổ ngân sách chưa gắn kết chặt chẽ với chiến lược phát triển kinh tế xã hội của huyện, dẫn đến một số khoản chi đầu tư không phát huy hiệu quả. So với các nghiên cứu trong ngành quản lý tài chính công, tình trạng này phổ biến ở nhiều địa phương có quy mô ngân sách tương tự.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng chi ngân sách theo từng năm, bảng phân tích cơ cấu chi ngân sách theo lĩnh vực, và bảng tổng hợp năng lực cán bộ quản lý chi ngân sách. Việc minh bạch số liệu và công khai dự toán, quyết toán trên cổng thông tin điện tử cũng góp phần nâng cao hiệu quả quản lý.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện quy trình lập dự toán và kiểm soát chi ngân sách nhằm đảm bảo sử dụng ngân sách tiết kiệm, hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội huyện An Lão.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Rà soát và hoàn thiện hệ thống định mức chi ngân sách: Cần cập nhật, điều chỉnh định mức chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển phù hợp với thực tế, tính đến yếu tố trượt giá và nhu cầu phát triển kinh tế xã hội. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do phòng Tài chính - Kế hoạch chủ trì phối hợp với các đơn vị liên quan.

  2. Tăng cường phân bổ ngân sách theo thứ tự ưu tiên chiến lược phát triển: Phân bổ ngân sách phải gắn chặt với kế hoạch phát triển kinh tế xã hội của huyện, ưu tiên các lĩnh vực trọng điểm như giáo dục, y tế, hạ tầng giao thông. Thực hiện hàng năm, do UBND huyện và HĐND huyện quyết định.

  3. Nâng cao năng lực quản lý và kiểm soát chi ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý ngân sách, tăng cường kiểm tra, giám sát, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách. Thời gian triển khai liên tục, do phòng Tài chính - Kế hoạch phối hợp với các cơ quan chức năng.

  4. Tăng cường công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình: Đẩy mạnh công khai dự toán, quyết toán ngân sách trên cổng thông tin điện tử, tạo điều kiện cho cộng đồng giám sát, nâng cao trách nhiệm của các đơn vị sử dụng ngân sách. Thực hiện ngay và duy trì thường xuyên, do UBND huyện và các đơn vị dự toán thực hiện.

  5. Kiểm soát chặt chẽ chi đầu tư xây dựng cơ bản: Tăng cường kiểm tra, thanh tra việc sử dụng vốn đầu tư công, đảm bảo các dự án đầu tư phát huy hiệu quả, tránh lãng phí, thất thoát. Thời gian thực hiện hàng năm, do phòng Tài chính - Kế hoạch và các cơ quan thanh tra, kiểm toán phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và thành phố: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, áp dụng các giải pháp hoàn thiện công tác lập dự toán, phân bổ và kiểm soát chi ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy định phù hợp với điều kiện thực tế địa phương, góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý ngân sách nhà nước.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế địa phương.

  4. Các tổ chức thanh tra, kiểm toán và giám sát ngân sách: Cung cấp thông tin thực tiễn về các vấn đề tồn tại trong quản lý chi ngân sách, từ đó đề xuất các biện pháp kiểm soát, giám sát hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế xã hội?
    Quản lý chi ngân sách cấp huyện đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động quản lý nhà nước và phát triển kinh tế xã hội địa phương, góp phần thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia và nâng cao đời sống nhân dân.

  2. Những nguyên tắc cơ bản trong quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Bao gồm nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủ; quản lý theo dự toán và ưu tiên mục tiêu; cân đối ngân sách; tiết kiệm và hiệu quả; hợp pháp, công khai minh bạch; đảm bảo trách nhiệm.

  3. Tại sao dự toán chi ngân sách thường xuyên ở huyện An Lão chưa sát thực tế?
    Do định mức chi chưa cập nhật kịp thời, chưa tính đến yếu tố trượt giá và biến động thị trường, cũng như chưa phản ánh đầy đủ các chế độ, chính sách mới, dẫn đến phải điều chỉnh dự toán trong quá trình thực hiện.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi ngân sách?
    Tăng cường đào tạo cán bộ quản lý, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, thực hiện kiểm tra, thanh tra thường xuyên, công khai minh bạch dự toán và quyết toán ngân sách để cộng đồng giám sát.

  5. Các giải pháp đề xuất có thể áp dụng trong thời gian bao lâu?
    Các giải pháp như rà soát định mức chi, nâng cao năng lực quản lý, tăng cường công khai minh bạch được đề xuất thực hiện trong vòng 1-2 năm và duy trì liên tục đến năm 2025 nhằm đảm bảo hiệu quả bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện, tập trung nghiên cứu trên địa bàn huyện An Lão, Hải Phòng giai đoạn 2015-2020.
  • Phân tích thực trạng cho thấy quy mô chi ngân sách tăng trưởng ổn định, nhưng còn tồn tại hạn chế về lập dự toán, phân bổ ngân sách và kiểm soát chi.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện quản lý chi ngân sách, bao gồm rà soát định mức chi, phân bổ ngân sách theo ưu tiên chiến lược, nâng cao năng lực quản lý, tăng cường công khai minh bạch và kiểm soát chi đầu tư.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội huyện An Lão trong giai đoạn tiếp theo.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý địa phương triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời duy trì giám sát, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp.

Để tiếp tục phát triển công tác quản lý chi ngân sách nhà nước hiệu quả, các cán bộ quản lý, nhà hoạch định chính sách và các tổ chức liên quan nên nghiên cứu sâu hơn và áp dụng các giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.