Tổng quan nghiên cứu

Té ngã là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng ở người cao tuổi, gây ra nhiều hậu quả nặng nề như chấn thương, tàn phế và tử vong. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm trên toàn cầu có khoảng 464.000 người tử vong do té ngã và 37,3 triệu lần té ngã nghiêm trọng cần chăm sóc y tế. Tại Việt Nam, ước tính mỗi năm có khoảng 2.000 người cao tuổi bị té ngã, trong đó té ngã là nguyên nhân tử vong đứng thứ hai chỉ sau tai nạn giao thông ở nhóm tuổi trên 60. Tỷ lệ té ngã tăng theo tuổi, đặc biệt ở nhóm trên 70 tuổi và những người có suy giảm nhận thức hoặc hạn chế vận động.

Nghiên cứu này nhằm mô tả thực trạng kiến thức về dự phòng té ngã của người cao tuổi tại xã Vũ Phúc, thành phố Thái Bình và đánh giá sự thay đổi kiến thức sau can thiệp giáo dục sức khỏe. Đối tượng nghiên cứu gồm 357 người cao tuổi từ 60 tuổi trở lên, sinh sống tại 8 thôn của xã Vũ Phúc. Thời gian nghiên cứu từ tháng 12/2018 đến tháng 9/2019, với thu thập số liệu trước và sau can thiệp giáo dục sức khỏe một tháng.

Việc nâng cao kiến thức dự phòng té ngã được xem là một trong ba trụ cột chính trong mô hình phòng chống té ngã của WHO, góp phần giảm tỷ lệ té ngã và các hậu quả liên quan, đồng thời cải thiện chất lượng cuộc sống và sự độc lập của người cao tuổi. Nghiên cứu cung cấp bằng chứng khoa học quan trọng để phát triển các chương trình can thiệp phù hợp tại cộng đồng, đặc biệt trong bối cảnh xã Vũ Phúc có điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn và tỷ lệ người cao tuổi chiếm tỷ lệ cao.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình dự phòng té ngã người cao tuổi thuộc chương trình lão hóa khỏe mạnh của WHO, tập trung vào bốn nhóm yếu tố rủi ro chính: sinh học, hành vi, môi trường và kinh tế - xã hội. Các yếu tố này tương tác phức tạp, làm tăng nguy cơ té ngã ở người cao tuổi.

Ngoài ra, học thuyết học tập xã hội của Albert Bandura được áp dụng làm cơ sở cho hoạt động giáo dục sức khỏe nhằm thay đổi hành vi và nâng cao khả năng tự quản lý của người cao tuổi. Học thuyết nhấn mạnh quá trình học tập qua quan sát, rập khuôn và tự kiểm soát hành vi, giúp người cao tuổi tiếp thu kiến thức dự phòng té ngã hiệu quả hơn.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm:

  • Kiến thức dự phòng té ngã: Hiểu biết về các yếu tố rủi ro và các bước phòng ngừa té ngã.
  • Yếu tố rủi ro sinh học: Tuổi tác, bệnh mãn tính, suy giảm chức năng vận động.
  • Yếu tố rủi ro hành vi: Sử dụng thuốc, thói quen sinh hoạt, vận động.
  • Yếu tố rủi ro môi trường: Điều kiện nhà ở, ánh sáng, bề mặt trơn trượt.
  • Yếu tố rủi ro kinh tế - xã hội: Thu nhập, trình độ học vấn, tiếp cận dịch vụ y tế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế can thiệp dạng trước - sau với biện pháp can thiệp là giáo dục sức khỏe. Cỡ mẫu 357 người cao tuổi được chọn ngẫu nhiên đơn từ danh sách người cao tuổi tại 8 thôn xã Vũ Phúc. Bộ câu hỏi gồm 52 câu được xây dựng dựa trên khuyến cáo của WHO và CDC, đã được kiểm định độ tin cậy với hệ số Cronbach’s alpha từ 0,706 đến 0,898 cho các nhóm câu hỏi.

Dữ liệu được thu thập tại hai thời điểm: trước can thiệp (tháng 3/2019) và một tháng sau can thiệp (tháng 5/2019). Can thiệp bao gồm thuyết trình về các yếu tố rủi ro và các bước dự phòng té ngã, phát tờ rơi và thảo luận nhóm. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 20 với các phương pháp thống kê mô tả, kiểm định T-test để so sánh điểm kiến thức trước và sau can thiệp, mức ý nghĩa thống kê p < 0,05.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu: Độ tuổi trung bình là 69,9 ± 8,1 tuổi, nhóm tuổi 60-69 chiếm 53,4%. Giới nữ chiếm 61,1%, nam 38,9%. Tỷ lệ người có vợ/chồng là 96,4%, sống cùng người thân 94,4%. Trình độ học vấn chủ yếu là tiểu học (49,0%) và trung học cơ sở (49,4%).

  2. Kiến thức dự phòng té ngã trước can thiệp: Điểm trung bình tổng hợp là 20,18 ± 8,75/42 điểm, tương đương 48,0% câu trả lời đúng. Tỷ lệ người có kiến thức kém chiếm 54,9%, trung bình 30,0%, tốt 15,1%. Kiến thức về yếu tố rủi ro kinh tế - xã hội và các bước dự phòng té ngã thấp nhất, dưới 50% số điểm tối đa.

  3. Kiến thức dự phòng té ngã sau can thiệp: Điểm trung bình tổng hợp tăng lên 33,39 ± 6,93/42 điểm, tương đương 79,5% câu trả lời đúng (p < 0,001). Tỷ lệ người có kiến thức kém giảm mạnh còn 4,2%, trung bình 34,7%, tốt tăng lên 61,1%. Điểm kiến thức các nhóm yếu tố rủi ro sinh học, hành vi, môi trường, kinh tế - xã hội và các bước dự phòng đều tăng đáng kể (p < 0,001).

  4. Phân loại kiến thức theo nhóm yếu tố rủi ro: Trước can thiệp, tỷ lệ kiến thức kém về yếu tố rủi ro sinh học là 34,7%, sau can thiệp giảm rõ rệt. Tương tự, các nhóm yếu tố khác cũng có sự cải thiện rõ rệt về tỷ lệ kiến thức tốt.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy can thiệp giáo dục sức khỏe đã nâng cao đáng kể kiến thức dự phòng té ngã của người cao tuổi tại xã Vũ Phúc. Sự tăng điểm trung bình từ 48,0% lên 79,5% câu trả lời đúng minh chứng hiệu quả của chương trình giáo dục. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy giáo dục sức khỏe là biện pháp hiệu quả trong phòng chống té ngã.

Nguyên nhân cải thiện có thể do nội dung can thiệp được thiết kế phù hợp, dễ hiểu, kết hợp thuyết trình và thảo luận nhóm, giúp người cao tuổi tiếp thu và ghi nhớ tốt hơn. Việc sử dụng học thuyết học tập xã hội của Bandura cũng góp phần thúc đẩy sự tự quản lý và thay đổi hành vi tích cực.

So sánh với các nghiên cứu khác, tỷ lệ kiến thức kém trước can thiệp cao hơn mức trung bình trong một số nghiên cứu tại các nước phát triển, phản ánh trình độ dân trí và điều kiện kinh tế xã hội của địa phương còn hạn chế. Tuy nhiên, sự cải thiện sau can thiệp cho thấy tiềm năng áp dụng rộng rãi các chương trình giáo dục sức khỏe tại cộng đồng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ kiến thức kém, trung bình và tốt trước và sau can thiệp, cũng như bảng so sánh điểm trung bình các nhóm yếu tố rủi ro, giúp minh họa rõ ràng hiệu quả can thiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường các chương trình giáo dục sức khỏe về dự phòng té ngã tại cộng đồng: Triển khai thường xuyên các buổi tư vấn, thuyết trình và phát tài liệu hướng dẫn cho người cao tuổi, đặc biệt tại các xã thuần nông có điều kiện kinh tế khó khăn. Chủ thể thực hiện: Trung tâm y tế xã, trạm y tế, hội người cao tuổi. Thời gian: liên tục hàng năm.

  2. Đào tạo nhân viên y tế và cộng tác viên y tế thôn bản về kỹ năng truyền thông giáo dục sức khỏe: Nâng cao năng lực truyền đạt, sử dụng phương pháp phù hợp với người cao tuổi để tăng hiệu quả tiếp nhận thông tin. Chủ thể thực hiện: Sở Y tế, trường đại học điều dưỡng. Thời gian: đào tạo định kỳ 1-2 lần/năm.

  3. Xây dựng và phát triển tài liệu truyền thông đa dạng, dễ hiểu, phù hợp với trình độ dân trí: Sử dụng hình ảnh minh họa, ngôn ngữ đơn giản, kết hợp video, tờ rơi, bảng biểu để hỗ trợ người cao tuổi tiếp thu kiến thức. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế, các tổ chức phi chính phủ. Thời gian: cập nhật và phát hành tài liệu mới hàng năm.

  4. Tổ chức các hoạt động tập luyện thể dục nâng cao sức khỏe, cải thiện thăng bằng và sức mạnh cơ bắp: Áp dụng các bài tập như Thái Cực Quyền, bài tập Otago nhằm giảm nguy cơ té ngã. Chủ thể thực hiện: Trung tâm văn hóa, câu lạc bộ người cao tuổi. Thời gian: ít nhất 3 buổi/tuần.

  5. Khuyến khích gia đình và cộng đồng tham gia hỗ trợ người cao tuổi trong việc phòng ngừa té ngã: Tăng cường sự quan tâm, hỗ trợ về mặt tinh thần và vật chất, cải thiện điều kiện nhà ở an toàn. Chủ thể thực hiện: Hội phụ nữ, hội người cao tuổi, chính quyền địa phương. Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên y tế cộng đồng và trạm y tế xã: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chương trình giáo dục sức khỏe dự phòng té ngã phù hợp với đặc điểm dân cư địa phương, nâng cao hiệu quả can thiệp.

  2. Nhà quản lý y tế và chính sách công: Thông tin về thực trạng kiến thức và hiệu quả can thiệp giúp hoạch định chính sách, phân bổ nguồn lực cho các chương trình phòng chống té ngã người cao tuổi.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành điều dưỡng, y tế công cộng: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu can thiệp, áp dụng học thuyết học tập xã hội trong giáo dục sức khỏe, cũng như các kỹ thuật thu thập và phân tích số liệu.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng chăm sóc người cao tuổi: Cơ sở để thiết kế các hoạt động truyền thông, giáo dục và hỗ trợ người cao tuổi nâng cao nhận thức và kỹ năng phòng ngừa té ngã.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao người cao tuổi dễ bị té ngã hơn các nhóm tuổi khác?
    Người cao tuổi thường có suy giảm chức năng vận động, thăng bằng, thị lực và nhận thức, cùng với các bệnh mãn tính và điều kiện môi trường không an toàn, làm tăng nguy cơ té ngã.

  2. Giáo dục sức khỏe có thực sự giúp giảm tỷ lệ té ngã không?
    Nghiên cứu cho thấy sau can thiệp giáo dục sức khỏe, kiến thức dự phòng té ngã của người cao tuổi tăng lên đáng kể, từ đó giúp họ nhận biết và phòng tránh các yếu tố nguy cơ, góp phần giảm tỷ lệ té ngã.

  3. Các yếu tố rủi ro nào ảnh hưởng nhiều nhất đến té ngã?
    Các yếu tố sinh học (tuổi tác, bệnh mãn tính), hành vi (sử dụng thuốc, vận động), môi trường (nhà cửa không an toàn) và kinh tế - xã hội (thu nhập thấp, thiếu tiếp cận dịch vụ) đều đóng vai trò quan trọng và tương tác lẫn nhau.

  4. Làm thế nào để người cao tuổi có thể tự phòng ngừa té ngã?
    Người cao tuổi cần được trang bị kiến thức về các yếu tố nguy cơ, thực hiện các bài tập cải thiện thăng bằng, kiểm tra sức khỏe định kỳ, cải thiện môi trường sống và duy trì lối sống lành mạnh.

  5. Vai trò của gia đình và cộng đồng trong phòng ngừa té ngã là gì?
    Gia đình và cộng đồng hỗ trợ người cao tuổi về mặt tinh thần, vật chất, giúp cải thiện điều kiện sống, khuyến khích tham gia hoạt động thể chất và giáo dục sức khỏe, từ đó giảm nguy cơ té ngã.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã mô tả thực trạng kiến thức dự phòng té ngã của người cao tuổi xã Vũ Phúc với tỷ lệ kiến thức kém chiếm 54,9% trước can thiệp.
  • Can thiệp giáo dục sức khỏe đã nâng cao đáng kể kiến thức dự phòng té ngã, với 61,1% người cao tuổi đạt mức kiến thức tốt sau một tháng.
  • Các yếu tố rủi ro sinh học, hành vi, môi trường và kinh tế - xã hội đều được cải thiện kiến thức rõ rệt sau can thiệp.
  • Giáo dục sức khỏe là biện pháp hiệu quả, cần được triển khai rộng rãi tại cộng đồng để giảm tỷ lệ té ngã và hậu quả liên quan.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng chương trình can thiệp, đào tạo nhân viên y tế và phát triển tài liệu truyền thông phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao kiến thức và phòng ngừa té ngã cho người cao tuổi trong cộng đồng bạn!