## Tổng quan nghiên cứu

Bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) đang trở thành một trong những thách thức lớn về sức khỏe cộng đồng tại Việt Nam và trên thế giới. Theo Liên đoàn Đái tháo đường Quốc tế (IDF), năm 2019 có khoảng 463 triệu người trong độ tuổi 20-79 mắc bệnh ĐTĐ trên toàn cầu, dự kiến tăng lên 700 triệu người vào năm 2045. Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc ĐTĐ nằm trong top 10 quốc gia có tỷ lệ mắc cao nhất châu Á và thế giới, với nhiều biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe và kinh tế xã hội. Mặc dù Chính phủ và ngành Y tế đã triển khai nhiều biện pháp phòng chống, nhận thức của xã hội về bệnh còn hạn chế, đặc biệt là việc truyền thông và tiếp cận thông tin về bệnh ĐTĐ chưa thực sự hiệu quả.

Luận văn tập trung nghiên cứu kỹ năng tiếp cận và xử lý thông tin của nhà báo về bệnh ĐTĐ tại Việt Nam trong giai đoạn từ tháng 9/2019 đến tháng 9/2020, khảo sát trên 120 nhà báo chuyên trách lĩnh vực y tế và phân tích nội dung trên 4 báo điện tử lớn: Sức khỏe & Đời sống, Gia đình và Xã hội, VnExpress, VTCNews. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng, những khó khăn, hạn chế trong công tác tiếp cận và xử lý thông tin của nhà báo về bệnh ĐTĐ, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả truyền thông, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về căn bệnh này.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng thông tin y tế trên báo chí, giúp nhà báo có kỹ năng chuyên môn và nghiệp vụ tốt hơn, đồng thời hỗ trợ công tác phòng chống bệnh ĐTĐ hiệu quả hơn, góp phần giảm gánh nặng bệnh tật và chi phí xã hội.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về báo chí học và truyền thông y tế, bao gồm:

- **Lý thuyết thông tin và xử lý thông tin**: Thông tin được hiểu là dữ liệu có ý nghĩa, việc tiếp cận và xử lý thông tin là quá trình thu thập, phân tích, chọn lọc và truyền tải thông tin một cách chính xác, khách quan.
- **Lý thuyết truyền thông y tế**: Nhấn mạnh vai trò của truyền thông trong việc nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi sức khỏe cộng đồng.
- **Khái niệm về kỹ năng tiếp cận và xử lý thông tin của nhà báo**: Bao gồm kỹ năng nghiên cứu tài liệu, phỏng vấn, xác minh thông tin, biên tập và truyền tải thông tin phù hợp với đối tượng độc giả.
- **Thuật ngữ chuyên ngành y tế về bệnh ĐTĐ**: Hiểu biết về các loại ĐTĐ (tip 1, tip 2, ĐTĐ thai kỳ), biến chứng, phương pháp điều trị và phòng ngừa.

### Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp:

- **Phương pháp nghiên cứu tài liệu, văn bản**: Phân tích các văn bản pháp luật, chính sách của Đảng và Nhà nước về y tế và truyền thông, các tài liệu chuyên môn về bệnh ĐTĐ.
- **Phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi**: Thu thập dữ liệu từ 120 nhà báo chuyên trách y tế, đánh giá khả năng tiếp cận, xử lý thông tin và nhận thức về bệnh ĐTĐ.
- **Phương pháp phỏng vấn sâu**: Phỏng vấn 3 phóng viên chuyên trách và 3 chuyên gia y tế để hiểu rõ hơn về thực trạng và khó khăn trong công tác truyền thông.
- **Phân tích nội dung**: Đánh giá 100 tin bài về bệnh ĐTĐ trên 4 báo điện tử trong khoảng thời gian nghiên cứu, phân tích chủ đề, nguồn tin, chất lượng và mức độ ảnh hưởng của bài viết.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các nhà báo có kinh nghiệm từ 1 năm trở lên viết về lĩnh vực y tế, nhằm đảm bảo tính chuyên sâu và thực tiễn của nghiên cứu.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Số lượng bài viết về bệnh ĐTĐ**: Trong giai đoạn khảo sát, báo Sức khỏe & Đời sống có 100 bài, Gia đình và Xã hội 43 bài, VTCNews 39 bài và VnExpress 12 bài. Tần suất bài viết về ĐTĐ trung bình từ 5-7 bài/tháng trên báo Sức khỏe & Đời sống, thấp hơn ở các báo khác.
- **Chất lượng thông tin**: 31,2% nhà báo đánh giá lượng thông tin về ĐTĐ trên báo chí là nhiều, nhưng 30,1% cho rằng nội dung còn trùng lặp, 35,5% thiếu dẫn chứng minh họa, 23,7% thiếu phân tích sâu và ý kiến chuyên gia.
- **Nguồn tin**: Tỷ lệ bài viết dẫn nguồn từ các cơ quan y tế chiếm đa số (66%-97,5%), trong khi tin tự lấy chiếm tỷ lệ thấp hơn. Tin bài dẫn nguồn từ trang tin nước ngoài chiếm tỷ lệ rất nhỏ, chỉ khoảng 0-12% tùy báo.
- **Khó khăn trong tiếp cận và xử lý thông tin**: 41% nhà báo gặp khó khăn do thiếu kiến thức chuyên môn, 10,8% do hạn chế kinh nghiệm khai thác nguồn tin, 18,1% bị ảnh hưởng bởi định hướng chỉ đạo cấp trên. Về phía cơ quan cung cấp thông tin, 31,2% chỉ cung cấp số liệu báo cáo đơn thuần, 12,9% trì hoãn cung cấp thông tin, 28% chờ ý kiến chỉ đạo.
- **Minh bạch thông tin**: 65,6% nhà báo cho rằng thông tin đã được công khai hơn trước, nhưng vẫn còn 16,1% ý kiến cho rằng tính minh bạch chưa cao.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù số lượng bài viết về bệnh ĐTĐ trên báo chí đã tăng, chất lượng và chiều sâu thông tin còn hạn chế do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan. Nhà báo thiếu kiến thức chuyên môn sâu về bệnh ĐTĐ, kỹ năng xử lý thông tin chưa tốt, dẫn đến các bài viết còn chung chung, thiếu dẫn chứng và phân tích chuyên sâu. Đồng thời, sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan y tế và báo chí cũng làm hạn chế hiệu quả truyền thông.

So sánh với các nghiên cứu trong lĩnh vực báo chí y tế, kết quả này phù hợp với xu hướng chung về khó khăn trong việc truyền tải thông tin y tế phức tạp đến công chúng. Việc tập trung vào nguồn tin chính thống từ các cơ quan y tế là điểm mạnh, nhưng cần đa dạng hóa nguồn tin và nâng cao kỹ năng phân tích, xử lý thông tin của nhà báo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất bài viết theo từng báo, bảng phân tích tỷ lệ nguồn tin và biểu đồ đánh giá chất lượng thông tin theo ý kiến nhà báo để minh họa rõ hơn thực trạng nghiên cứu.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo chuyên môn và kỹ năng báo chí y tế**: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao kiến thức về bệnh ĐTĐ và kỹ năng tiếp cận, xử lý thông tin cho nhà báo chuyên trách y tế. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ bài viết có chất lượng chuyên sâu lên ít nhất 50% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông phối hợp Bộ Y tế.
- **Cải thiện cơ chế cung cấp thông tin minh bạch, kịp thời**: Thiết lập kênh thông tin chính thức, cập nhật thường xuyên các tài liệu, số liệu về bệnh ĐTĐ cho nhà báo, giảm thiểu tình trạng trì hoãn hoặc thiếu minh bạch. Mục tiêu tăng 30% sự hài lòng của nhà báo về nguồn tin trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế, các cơ quan quản lý báo chí.
- **Phát triển các chương trình hợp tác giữa báo chí và chuyên gia y tế**: Tổ chức hội thảo, tọa đàm định kỳ để nhà báo tiếp cận trực tiếp các chuyên gia, nâng cao hiểu biết và khả năng phân tích thông tin. Mục tiêu tổ chức ít nhất 4 sự kiện/năm. Chủ thể thực hiện: Hội Nhà báo Việt Nam, các bệnh viện chuyên khoa.
- **Đa dạng hóa hình thức truyền thông và nguồn tin**: Khuyến khích nhà báo khai thác các nguồn tin đa dạng, bao gồm nghiên cứu quốc tế, bệnh nhân, cộng đồng để bài viết sinh động, hấp dẫn hơn. Mục tiêu tăng tỷ lệ bài viết có nguồn tin đa dạng lên 40% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Các cơ quan báo chí, Bộ Thông tin và Truyền thông.
- **Tăng cường giám sát, đánh giá và phản hồi**: Thiết lập hệ thống đánh giá chất lượng bài viết về y tế, đặc biệt là bệnh ĐTĐ, kèm theo phản hồi để nhà báo cải thiện liên tục. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Hội Nhà báo Việt Nam, Bộ Y tế.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Nhà báo chuyên trách lĩnh vực y tế**: Nghiên cứu giúp nâng cao kỹ năng tiếp cận và xử lý thông tin chuyên sâu về bệnh ĐTĐ, từ đó sản xuất các bài viết chất lượng, có sức ảnh hưởng.
- **Cơ quan quản lý báo chí và truyền thông**: Tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và hỗ trợ nhà báo trong công tác truyền thông y tế hiệu quả hơn.
- **Ngành Y tế và các tổ chức y tế công cộng**: Sử dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện cơ chế cung cấp thông tin, phối hợp với báo chí trong công tác tuyên truyền phòng chống bệnh ĐTĐ.
- **Học viên, nghiên cứu sinh ngành báo chí và truyền thông**: Là tài liệu tham khảo quý giá về kỹ năng tác nghiệp báo chí trong lĩnh vực y tế, đặc biệt là truyền thông về bệnh mãn tính.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao việc tiếp cận và xử lý thông tin về bệnh ĐTĐ của nhà báo lại quan trọng?**  
Việc này giúp đảm bảo thông tin chính xác, kịp thời đến công chúng, nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi phòng bệnh, giảm gánh nặng xã hội do bệnh gây ra.

2. **Những khó khăn chính mà nhà báo gặp phải khi viết về bệnh ĐTĐ là gì?**  
Thiếu kiến thức chuyên môn, hạn chế kỹ năng xử lý thông tin, nguồn tin không minh bạch hoặc bị trì hoãn, và áp lực từ định hướng chỉ đạo.

3. **Làm thế nào để nâng cao chất lượng bài viết về bệnh ĐTĐ trên báo chí?**  
Tăng cường đào tạo chuyên môn, cải thiện nguồn tin, hợp tác chặt chẽ với chuyên gia y tế và đa dạng hóa hình thức truyền thông.

4. **Nguồn tin nào được nhà báo ưu tiên khi viết về bệnh ĐTĐ?**  
Phần lớn nhà báo ưu tiên nguồn tin từ các cơ quan y tế chính thống để đảm bảo độ chính xác và tin cậy.

5. **Luận văn này có thể áp dụng cho những lĩnh vực báo chí nào khác?**  
Ngoài báo chí y tế, các lĩnh vực báo chí chuyên sâu khác như kinh tế, pháp luật cũng có thể áp dụng phương pháp tiếp cận và xử lý thông tin tương tự để nâng cao chất lượng tác phẩm.

## Kết luận

- Luận văn đã làm rõ thực trạng tiếp cận và xử lý thông tin của nhà báo về bệnh ĐTĐ tại Việt Nam, chỉ ra nhiều hạn chế về kỹ năng và nguồn tin.  
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc nâng cao chất lượng truyền thông y tế, đặc biệt trong lĩnh vực bệnh mãn tính.  
- Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm cải thiện kỹ năng nhà báo, cơ chế cung cấp thông tin và sự phối hợp giữa báo chí và ngành y tế.  
- Kết quả nghiên cứu có giá trị tham khảo cho nhà báo, cơ quan quản lý báo chí, ngành y tế và các học viên báo chí.  
- Tiếp theo, cần triển khai các chương trình đào tạo, xây dựng chính sách hỗ trợ và giám sát chất lượng truyền thông về bệnh ĐTĐ để nâng cao hiệu quả tuyên truyền trong thực tế.

**Hành động ngay hôm nay:** Các cơ quan liên quan cần phối hợp tổ chức các khóa đào tạo và xây dựng kênh thông tin minh bạch để hỗ trợ nhà báo trong công tác truyền thông y tế, góp phần nâng cao sức khỏe cộng đồng.