Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội, chính sách an sinh xã hội tại Việt Nam luôn được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm nhằm đảm bảo công bằng xã hội, ổn định chính trị và phát triển bền vững. Hệ thống an sinh xã hội được thiết kế đồng bộ với trụ cột chính là bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) và bảo hiểm thất nghiệp (BHTN). Tỉnh Cao Bằng, với sự phát triển kinh tế còn nhiều thách thức, đã đạt được những thành tựu nhất định trong công tác BHXH, góp phần đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn. Tuy nhiên, thực trạng đóng BHXH bắt buộc (BHXHBB) cho người lao động tại các doanh nghiệp (DN) trên địa bàn vẫn chưa được thực hiện đầy đủ. Cụ thể, còn khoảng 1.048 DN, hợp tác xã chưa tham gia BHXHBB; tình trạng nợ đóng, trốn đóng BHXHBB diễn ra thường xuyên và ngày càng nghiêm trọng, với tổng số nợ lên đến hơn 20 tỷ đồng, chiếm 4,9% kế hoạch thu, tăng 59% so với cùng kỳ năm 2016.

Công tác thanh tra chuyên ngành về đóng BHXHBB của BHXH tỉnh Cao Bằng trong giai đoạn 2017-2019 đã đạt được một số kết quả nhất định nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về bộ máy thanh tra, năng lực cán bộ, hình thức và công cụ thanh tra, cũng như quy trình thực hiện chưa chặt chẽ. Luận văn thạc sĩ này nhằm mục tiêu phân tích thực trạng công tác thanh tra chuyên ngành về đóng BHXHBB tại BHXH tỉnh Cao Bằng, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường hiệu quả thanh tra đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các DN do BHXH tỉnh quản lý, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2017-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về BHXH, bảo vệ quyền lợi người lao động và góp phần phát triển bền vững hệ thống an sinh xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn xây dựng trên cơ sở lý thuyết về thanh tra chuyên ngành đóng BHXHBB, bao gồm các mô hình và khái niệm chính sau:

  • Khái niệm BHXH bắt buộc và đóng BHXHBB từ doanh nghiệp: BHXH bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia theo quy định pháp luật nhằm đảm bảo quyền lợi khi người lao động gặp rủi ro về sức khỏe, tuổi già, thất nghiệp. Đóng BHXHBB từ doanh nghiệp là nghĩa vụ của DN trong việc đóng góp vào quỹ BHXH cho người lao động theo mức lương và phương thức quy định.

  • Mục tiêu và nguyên tắc thanh tra chuyên ngành BHXHBB: Thanh tra nhằm đánh giá sự tuân thủ pháp luật về đóng BHXHBB của DN, bảo vệ quyền lợi người lao động và đảm bảo nguồn thu cho quỹ BHXH. Nguyên tắc thanh tra bao gồm tính chuyên môn, khách quan, minh bạch và hiệu quả.

  • Mô hình bộ máy thanh tra chuyên ngành BHXHBB: Bao gồm các cấp quản lý từ Giám đốc BHXH tỉnh, Phó Giám đốc phụ trách thanh tra, phòng Thanh tra - Kiểm tra và các cán bộ thanh tra chuyên trách.

  • Quy trình và công cụ thanh tra chuyên ngành: Quy trình thanh tra gồm các bước chuẩn bị, thực hiện, kết thúc và xử lý sau thanh tra. Công cụ thanh tra bao gồm hồ sơ pháp lý, biên bản, phần mềm quản lý và các phương tiện kỹ thuật hỗ trợ.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu được thu thập từ các báo cáo của BHXH tỉnh Cao Bằng, các kết quả thanh tra chuyên ngành giai đoạn 2017-2019, các văn bản pháp luật liên quan và khảo sát ý kiến DN được thanh tra.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích thống kê mô tả các chỉ tiêu về số lượng DN tham gia BHXHBB, số cuộc thanh tra, số DN vi phạm, số tiền truy thu và nợ BHXH.
    • So sánh biến động các chỉ tiêu qua các năm 2017, 2018 và 2019 để đánh giá xu hướng và hiệu quả công tác thanh tra.
    • Phân tích định tính các hạn chế, nguyên nhân và đề xuất giải pháp dựa trên kết quả khảo sát và thực tiễn công tác thanh tra.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu bao gồm toàn bộ DN được BHXH tỉnh Cao Bằng thanh tra trong giai đoạn 2017-2019, với tổng số hơn 150 DN được thanh tra, trong đó có 83 DN phát hiện vi phạm. Khảo sát ý kiến được thực hiện với 57 DN đã được thanh tra trong năm 2018 nhằm đánh giá quy trình và hiệu quả thanh tra.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu từ năm 2017 đến 2019, đề xuất giải pháp cho giai đoạn đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình tham gia BHXHBB của DN trên địa bàn Cao Bằng:

    • Tính đến 31/12/2019, có 694 DN tham gia BHXHBB, trong đó 45 DN nhà nước, 640 DN ngoài quốc doanh, 5 DN có vốn đầu tư nước ngoài.
    • Số lao động tham gia BHXHBB đạt khoảng 8.228 người, với tổng quỹ lương đóng BHXHBB hơn 400 tỷ đồng.

  2. Kết quả thanh tra chuyên ngành BHXHBB giai đoạn 2017-2019:

    • Tổng số DN được thanh tra là 160 (31 năm 2017, 70 năm 2018, 59 năm 2019).
    • Số DN phát hiện vi phạm tăng mạnh, từ 13 DN năm 2017 lên 51 DN năm 2019, chiếm tỷ lệ vi phạm khoảng 86% số DN được thanh tra năm 2019.
    • Số tiền truy thu BHXHBB tăng từ gần 78 triệu đồng năm 2017 lên hơn 185 triệu đồng năm 2019.
    • Tỷ lệ nợ BHXHBB được thanh tra và xử lý đạt khoảng 60-70% tổng số nợ phát sinh.

  3. Bộ máy thanh tra và quy trình thực hiện:

    • Bộ máy thanh tra gồm Giám đốc, Phó Giám đốc, phòng Thanh tra - Kiểm tra và các cán bộ chuyên trách.
    • Quy trình thanh tra được thực hiện theo kế hoạch và đột xuất, với các bước chuẩn bị, thực hiện, báo cáo và xử lý sau thanh tra.
    • Tuy nhiên, quy trình chưa được thực hiện chặt chẽ, công cụ thanh tra còn hạn chế, hình thức thanh tra chưa đa dạng và linh hoạt.

  4. Hạn chế và nguyên nhân:

    • Bộ máy thanh tra thiếu về số lượng và chất lượng cán bộ, nhiều cán bộ còn non kinh nghiệm và kỹ năng.
    • Công cụ và hình thức thanh tra chưa đáp ứng yêu cầu, chưa tận dụng hiệu quả công nghệ thông tin.
    • Phối hợp giữa BHXH với các ngành liên quan như Lao động - Thương binh và Xã hội, Thuế, Tài chính còn hạn chế.
    • Doanh nghiệp chưa xây dựng bảng lương và đăng ký đầy đủ với cơ quan quản lý, dẫn đến việc đóng BHXHBB không đúng quy định.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác thanh tra chuyên ngành BHXHBB tại tỉnh Cao Bằng đã có những bước tiến tích cực, thể hiện qua số lượng DN được thanh tra và tỷ lệ phát hiện vi phạm tăng qua các năm. Điều này phản ánh sự quan tâm và nỗ lực của BHXH tỉnh trong việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước. Tuy nhiên, các hạn chế về bộ máy, quy trình và công cụ thanh tra đã ảnh hưởng đến hiệu quả tổng thể.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, tình trạng nợ BHXH và vi phạm đóng BHXHBB là vấn đề phổ biến tại nhiều địa phương, đặc biệt ở các tỉnh có nền kinh tế còn nhiều khó khăn. Việc thiếu đa dạng hình thức thanh tra và công cụ hỗ trợ cũng là nguyên nhân chung dẫn đến hiệu quả thanh tra chưa cao. Kết quả khảo sát ý kiến DN cho thấy cần cải thiện quy trình thanh tra để tăng tính thuyết phục và minh bạch.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện số DN được thanh tra và số DN vi phạm qua các năm, biểu đồ đường về số tiền truy thu và tỷ lệ nợ BHXH được xử lý, cũng như bảng tổng hợp đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến công tác thanh tra. Những phân tích này giúp làm rõ mối quan hệ giữa các yếu tố và hiệu quả thanh tra, từ đó làm cơ sở đề xuất giải pháp phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện nội dung thanh tra: Rà soát, cập nhật và bổ sung các tiêu chí, nội dung thanh tra chuyên ngành BHXHBB phù hợp với thực tiễn và quy định pháp luật mới. Mục tiêu nâng cao độ chính xác và toàn diện của các cuộc thanh tra. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: BHXH tỉnh phối hợp với BHXH Việt Nam.

  2. Hoàn thiện bộ máy thanh tra: Tăng cường tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ cho cán bộ thanh tra. Xây dựng đội ngũ cán bộ chuyên trách, có kinh nghiệm và tinh thần trách nhiệm cao. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: BHXH tỉnh, Sở Nội vụ.

  3. Hoàn thiện hình thức và công cụ thanh tra: Đa dạng hóa hình thức thanh tra (kết hợp thanh tra trực tiếp và gián tiếp, thanh tra qua công nghệ thông tin). Ứng dụng công nghệ số trong quản lý, kiểm tra và xử lý vi phạm. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: BHXH tỉnh, Sở Thông tin và Truyền thông.

  4. Hoàn thiện quy trình thanh tra: Xây dựng quy trình thanh tra chặt chẽ, minh bạch, có sự phối hợp hiệu quả giữa các phòng ban và các cơ quan liên quan. Tăng cường giám sát, đánh giá kết quả thanh tra để kịp thời điều chỉnh. Thời gian: 2021-2023. Chủ thể: BHXH tỉnh.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa BHXH với các ngành Lao động - Thương binh và Xã hội, Thuế, Tài chính nhằm nâng cao hiệu quả thanh tra và xử lý vi phạm. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: UBND tỉnh, BHXH tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, quản lý đóng BHXHBB, từ đó bảo vệ quyền lợi người lao động và đảm bảo nguồn thu cho quỹ BHXH.

  2. Lãnh đạo và cán bộ các doanh nghiệp: Hiểu rõ hơn về nghĩa vụ đóng BHXHBB, quy trình thanh tra và các yêu cầu pháp lý, từ đó chủ động thực hiện đúng quy định, tránh vi phạm và rủi ro pháp lý.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, hoàn thiện chính sách, quy định liên quan đến thanh tra BHXHBB, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

  4. Giảng viên và sinh viên ngành kinh tế, quản lý nhà nước: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quản lý kinh tế, chính sách an sinh xã hội và công tác thanh tra chuyên ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thanh tra chuyên ngành BHXHBB là gì?
    Thanh tra chuyên ngành BHXHBB là hoạt động kiểm tra, đánh giá việc tuân thủ pháp luật về đóng BHXH bắt buộc của các doanh nghiệp nhằm bảo vệ quyền lợi người lao động và đảm bảo nguồn thu cho quỹ BHXH. Ví dụ, BHXH tỉnh Cao Bằng đã thực hiện thanh tra hơn 160 DN trong giai đoạn 2017-2019.

  2. Tại sao công tác thanh tra BHXHBB lại quan trọng?
    Thanh tra giúp phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm về đóng BHXH, giảm tình trạng nợ đọng, trốn đóng, bảo vệ quyền lợi người lao động và đảm bảo tính bền vững của hệ thống BHXH. Tỉnh Cao Bằng đã truy thu hàng trăm triệu đồng qua các cuộc thanh tra.

  3. Những khó khăn chính trong công tác thanh tra BHXHBB hiện nay là gì?
    Bao gồm thiếu hụt về số lượng và chất lượng cán bộ thanh tra, công cụ và hình thức thanh tra chưa đa dạng, quy trình chưa chặt chẽ, phối hợp liên ngành còn hạn chế. Điều này làm giảm hiệu quả phát hiện và xử lý vi phạm.

  4. Doanh nghiệp cần làm gì để tuân thủ quy định về BHXHBB?
    DN cần xây dựng bảng lương đúng quy định, đăng ký đầy đủ với cơ quan quản lý, đóng BHXH đúng mức và đúng thời hạn, phối hợp với cơ quan BHXH khi được thanh tra. Việc này giúp tránh bị xử phạt và bảo vệ quyền lợi người lao động.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả thanh tra BHXHBB?
    Bao gồm hoàn thiện nội dung, bộ máy, hình thức, công cụ và quy trình thanh tra; tăng cường đào tạo cán bộ; ứng dụng công nghệ thông tin; phối hợp liên ngành chặt chẽ. Các giải pháp này nhằm nâng cao hiệu quả và tính minh bạch trong công tác thanh tra.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về thanh tra chuyên ngành đóng BHXH bắt buộc từ doanh nghiệp tại BHXH cấp tỉnh.
  • Phân tích thực trạng thanh tra BHXHBB tại BHXH tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2017-2019, chỉ ra những thành công và hạn chế.
  • Đề xuất 5 nhóm giải pháp trọng tâm nhằm tăng cường hiệu quả công tác thanh tra đến năm 2025.
  • Nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về BHXH, bảo vệ quyền lợi người lao động và phát triển bền vững hệ thống an sinh xã hội.
  • Khuyến nghị các cơ quan liên quan sớm triển khai các giải pháp để nâng cao hiệu quả thanh tra chuyên ngành BHXHBB tại địa phương.

Hành động tiếp theo là tổ chức các hội thảo, tập huấn để phổ biến kết quả nghiên cứu và triển khai các giải pháp đề xuất. Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ nhằm thực hiện hiệu quả công tác thanh tra, góp phần xây dựng hệ thống BHXH bền vững.