Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế tập thể ngày càng được củng cố và phát triển, hợp tác xã nông nghiệp (HTXNN) đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn và góp phần xóa đói giảm nghèo. Tỉnh Thanh Hóa hiện có 881 hợp tác xã, trong đó 556 HTX hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ nông nghiệp, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân. Tuy nhiên, hoạt động của các HTXNN vẫn còn nhiều hạn chế, như hiệu quả kinh doanh thấp, mô hình quản lý chưa phù hợp, và sự tham gia của xã viên chưa thực sự sâu rộng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động của các HTXNN trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, giai đoạn 2015-2017, qua đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm phát triển bền vững kinh tế tập thể trong lĩnh vực nông nghiệp. Nghiên cứu tập trung vào đánh giá thực trạng quản lý, phân tích các nhân tố ảnh hưởng, đồng thời đề xuất các chính sách và cơ chế quản lý hiệu quả hơn. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao năng lực quản lý nhà nước, thúc đẩy phát triển HTXNN, từ đó đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Thanh Hóa nói riêng và cả nước nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý nhà nước trong lĩnh vực kinh tế tập thể, đặc biệt là quản lý hợp tác xã nông nghiệp. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý nhà nước: Quản lý nhà nước được hiểu là hoạt động điều chỉnh hành vi xã hội bằng pháp luật và các công cụ quản lý nhằm đảm bảo sự phát triển ổn định và bền vững của các tổ chức kinh tế, trong đó có HTXNN. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc xây dựng thể chế, chính sách, kiểm tra, giám sát và hỗ trợ phát triển HTX.

  2. Lý thuyết về hợp tác xã và kinh tế tập thể: Dựa trên nguyên tắc tự nguyện, dân chủ, bình đẳng và cùng có lợi, HTXNN là tổ chức kinh tế tập thể có tư cách pháp nhân, hoạt động trên cơ sở tự chủ và tự chịu trách nhiệm. Các nguyên tắc hoạt động của HTXNN theo Liên minh HTX quốc tế (ICA) bao gồm tự chủ, quản lý dân chủ, tham gia tài chính, đào tạo và hợp tác giữa các HTX.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý nhà nước, hợp tác xã nông nghiệp, kinh tế tập thể, nguyên tắc hoạt động HTX, và hiệu quả quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu định lượng và định tính.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu được thu thập từ Chi cục Thống kê tỉnh Thanh Hóa, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, các phòng thống kê cấp huyện, cùng các tài liệu pháp luật và báo cáo liên quan. Ngoài ra, dữ liệu thực tế từ các HTXNN trên địa bàn tỉnh cũng được sử dụng để đánh giá thực trạng.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp tổng hợp, so sánh các số liệu qua các thời kỳ nhằm đánh giá sự thay đổi và hiệu quả quản lý. Phân tích định tính được áp dụng để làm rõ các nhân tố ảnh hưởng và nguyên nhân tồn tại hạn chế trong quản lý nhà nước đối với HTXNN.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ 556 HTXNN hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, chiếm tỷ trọng 100% trong nhóm này. Việc lựa chọn toàn bộ mẫu nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2017, giai đoạn có nhiều chính sách đổi mới và triển khai Luật Hợp tác xã năm 2012, nhằm đánh giá thực trạng và hiệu quả quản lý nhà nước trong thời kỳ này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Số lượng và phân bố HTXNN: Tỉnh Thanh Hóa có 556 HTXNN hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ nông nghiệp, chiếm 63% tổng số HTX trên địa bàn. Các HTX này phân bố rộng khắp các huyện, thị xã với tỷ trọng hoạt động đa dạng trong các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp, thủy sản và diêm nghiệp.

  2. Hiệu quả hoạt động HTXNN: Theo xếp loại năm 2016, trong tổng số 532 HTXNN được đánh giá (chiếm 96% tổng số HTXNN), chỉ có 8% hoạt động tốt, 20% khá, 40% trung bình và 27% yếu. Tỷ lệ HTXNN yếu và trung bình chiếm tới 67%, phản ánh hiệu quả hoạt động còn thấp và cần nâng cao quản lý.

  3. Mô hình tổ chức và quản lý: Đến năm 2016, chỉ khoảng 65% HTXNN hoạt động theo Luật Hợp tác xã 2012, trong đó 25% là HTX cũ đăng ký lại. Phần lớn HTXNN vẫn giữ tư duy quản lý kiểu cũ, mang tính hành chính, bao cấp, chưa thực sự chuyển đổi sang mô hình kinh doanh hiện đại. Khoảng 15% HTX thực hiện bao tiêu nông sản cho nông dân, cho thấy sự liên kết với thị trường còn hạn chế.

  4. Chính sách hỗ trợ và quản lý nhà nước: Hỗ trợ về đào tạo cán bộ quản lý HTXNN đã được thực hiện với hơn 70% cán bộ quản lý được tập huấn, tuy nhiên vẫn còn gần 30% chưa qua đào tạo theo yêu cầu mới. Về đất đai, 76,15% HTXNN được giao đất làm trụ sở, nhưng chỉ 18,6% được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Về tín dụng, chỉ 8,4% HTXNN tiếp cận được vốn vay, chủ yếu là các khoản nhỏ phục vụ hoạt động thường xuyên.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản lý nhà nước đối với HTXNN tại Thanh Hóa đã có những bước tiến nhất định, đặc biệt trong việc xây dựng khung pháp lý, tổ chức đào tạo và hỗ trợ về mặt chính sách. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động của HTXNN vẫn còn hạn chế do nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, sự chuyển đổi mô hình quản lý và tư duy hoạt động của HTXNN chưa đồng bộ, nhiều HTX vẫn duy trì cách thức quản lý bao cấp, thiếu tính tự chủ và năng động trong kinh doanh. Thứ hai, sự liên kết giữa HTX với thành viên và doanh nghiệp còn yếu, dẫn đến khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm và mở rộng thị trường. Thứ ba, nguồn lực hỗ trợ về tài chính, đất đai và đào tạo chưa đáp ứng đủ nhu cầu thực tế, ảnh hưởng đến khả năng phát triển bền vững của HTXNN.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và kinh nghiệm quốc tế, việc nâng cao năng lực quản lý nhà nước, cải thiện chính sách hỗ trợ và thúc đẩy mô hình quản trị hiện đại là yếu tố then chốt để phát triển HTXNN hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố HTXNN theo loại hình hoạt động và bảng xếp loại hiệu quả hoạt động HTXNN theo từng huyện, giúp minh họa rõ nét sự phân hóa về hiệu quả và phân bố địa lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ: Cần xây dựng và ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể, phù hợp với đặc thù HTXNN tại Thanh Hóa, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho HTX hoạt động theo Luật Hợp tác xã 2012. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn chủ trì phối hợp với các sở ngành liên quan.

  2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý HTXNN: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao kỹ năng quản lý, nghiệp vụ chuyên môn cho cán bộ HTXNN, đặc biệt là các chức danh chủ chốt. Mục tiêu đến năm 2025 đạt 100% cán bộ quản lý được đào tạo bài bản. Chủ thể thực hiện là các cơ quan đào tạo, Liên minh HTX tỉnh và Sở Nông nghiệp.

  3. Đẩy mạnh hỗ trợ tiếp cận vốn và đất đai: Xây dựng quỹ hỗ trợ phát triển HTXNN, tạo điều kiện vay vốn ưu đãi và hỗ trợ thủ tục cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho HTXNN. Thời gian triển khai trong 3 năm, do UBND tỉnh phối hợp Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan liên quan thực hiện.

  4. Thúc đẩy liên kết giữa HTXNN với doanh nghiệp và thị trường: Khuyến khích HTXNN ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm với doanh nghiệp, mở rộng thị trường tiêu thụ và nâng cao giá trị sản phẩm. Chủ thể thực hiện là Liên minh HTX, Sở Công Thương và các doanh nghiệp địa phương, với kế hoạch triển khai liên tục trong 5 năm.

  5. Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước để giám sát hoạt động HTXNN, xử lý nghiêm các vi phạm nhằm đảm bảo môi trường kinh doanh lành mạnh. Thời gian thực hiện liên tục, do Sở Công Thương và các cơ quan chức năng đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về kinh tế tập thể và hợp tác xã: Giúp nâng cao hiểu biết về thực trạng và giải pháp quản lý HTXNN, từ đó xây dựng chính sách phù hợp và hiệu quả.

  2. Lãnh đạo và quản lý các hợp tác xã nông nghiệp: Cung cấp kiến thức về mô hình quản lý, nguyên tắc hoạt động và các giải pháp nâng cao hiệu quả kinh doanh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, kinh tế nông nghiệp: Là tài liệu tham khảo khoa học về quản lý nhà nước và phát triển kinh tế tập thể trong lĩnh vực nông nghiệp.

  4. Các tổ chức hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, doanh nghiệp liên kết với HTX: Giúp hiểu rõ vai trò, cơ chế hoạt động và các khó khăn của HTXNN để có chính sách hỗ trợ và hợp tác hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước có vai trò gì trong phát triển HTXNN?
    Quản lý nhà nước tạo khung pháp lý, chính sách hỗ trợ, giám sát và kiểm tra hoạt động HTXNN, giúp HTX phát triển bền vững và hiệu quả. Ví dụ, chính sách tín dụng ưu đãi và đào tạo cán bộ quản lý là những công cụ quan trọng.

  2. Tại sao nhiều HTXNN ở Thanh Hóa vẫn hoạt động kém hiệu quả?
    Nguyên nhân chính là do tư duy quản lý còn mang tính bao cấp, thiếu tự chủ, liên kết thị trường yếu và hạn chế về nguồn lực tài chính, đất đai và nhân lực. Điều này làm giảm khả năng cạnh tranh và phát triển của HTX.

  3. Các nguyên tắc hoạt động của HTXNN là gì?
    HTXNN hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện, dân chủ, bình đẳng, tự chủ, tự chịu trách nhiệm và cùng có lợi. Các xã viên tham gia quản lý và chia sẻ lợi ích công bằng, đảm bảo sự phát triển bền vững của HTX.

  4. Làm thế nào để HTXNN tiếp cận được nguồn vốn vay?
    HTXNN cần xây dựng phương án sản xuất kinh doanh rõ ràng, có tài sản đảm bảo và tuân thủ quy định pháp luật để được các tổ chức tín dụng hỗ trợ vay vốn. Ngoài ra, nhà nước cần có chính sách hỗ trợ và quỹ phát triển HTXNN.

  5. Vai trò của đào tạo cán bộ quản lý HTXNN như thế nào?
    Đào tạo giúp nâng cao năng lực quản lý, kỹ năng điều hành và hiểu biết pháp luật cho cán bộ HTXNN, từ đó cải thiện hiệu quả hoạt động và khả năng thích ứng với thị trường. Ví dụ, hơn 70% cán bộ quản lý HTXNN tại Thanh Hóa đã được tập huấn, góp phần nâng cao chất lượng quản lý.

Kết luận

  • Hệ thống HTXNN tại Thanh Hóa có quy mô lớn với 556 HTX hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ nông nghiệp, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế nông thôn.
  • Hiệu quả hoạt động HTXNN còn thấp, với 67% HTX xếp loại trung bình và yếu, do nhiều nguyên nhân về quản lý và nguồn lực.
  • Quản lý nhà nước đã có những bước tiến trong xây dựng chính sách, đào tạo và hỗ trợ, nhưng cần tiếp tục hoàn thiện để nâng cao hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường đào tạo, hỗ trợ vốn và đất đai, thúc đẩy liên kết thị trường và nâng cao công tác thanh tra, kiểm tra.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong phát triển kinh tế tập thể bền vững tại Thanh Hóa, kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, HTX và doanh nghiệp để thực hiện hiệu quả các giải pháp đề xuất.