Tổng quan nghiên cứu

Kiểm toán nội bộ (KTNB) đóng vai trò then chốt trong quản trị rủi ro và quản trị kinh doanh tại các doanh nghiệp, đặc biệt là ngân hàng thương mại (NHTM). Theo báo cáo ngành, hoạt động KTNB tại các NHTM Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức do tăng trưởng nóng, rủi ro cao và tính minh bạch còn hạn chế. Ngân hàng TMCP Bảo Việt, một NHTM có quy mô nhỏ và ra đời muộn nhất trong hệ thống, đã trải qua nhiều lần tái cơ cấu nhưng vẫn tồn tại nhiều bất cập trong công tác kiểm toán nội bộ. Nghiên cứu nhằm mục tiêu đánh giá thực trạng KTNB tại Ngân hàng TMCP Bảo Việt trong giai đoạn 2015-2018, xác định các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm toán nội bộ, góp phần đảm bảo sự phát triển an toàn, lành mạnh của ngân hàng.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động KTNB tại Ngân hàng TMCP Bảo Việt, với dữ liệu thu thập từ các kiểm toán viên nội bộ, lãnh đạo bộ phận kiểm toán và thành viên Ban kiểm soát. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải thiện công tác kiểm toán nội bộ, đồng thời hỗ trợ các NHTM khác trong việc nâng cao năng lực quản trị rủi ro và kiểm soát nội bộ theo chuẩn mực quốc tế và Basel II.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Định nghĩa kiểm toán nội bộ của Viện Kiểm toán Nội bộ Hoa Kỳ (IIA): KTNB là hoạt động độc lập, khách quan nhằm tạo giá trị gia tăng và nâng cao hiệu quả hoạt động tổ chức thông qua đánh giá hệ thống quản trị, kiểm soát và quản lý rủi ro.
  • Mô hình ba tuyến phòng thủ trong quản trị rủi ro: Trong đó, kiểm toán nội bộ là tuyến phòng thủ thứ ba, chịu trách nhiệm kiểm tra, giám sát tính hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ.
  • Chuẩn mực kiểm toán nội bộ quốc tế (IIA Standards): Bao gồm 41 chuẩn mực chia thành 6 nhóm chính, quy định về mục tiêu, quyền hạn, trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp, quản lý chất lượng, quản lý hoạt động, bản chất hoạt động và quy trình thực hiện kiểm toán.
  • Phương pháp tiếp cận kiểm toán nội bộ định hướng rủi ro: Ưu tiên kiểm toán các hoạt động có mức độ rủi ro cao nhằm tối đa hóa hiệu quả và giá trị của hoạt động kiểm toán.

Các khái niệm chính bao gồm: độc lập, khách quan, đảm bảo và tư vấn, hiệu quả, quản trị rủi ro, hệ thống kiểm soát nội bộ, và quy trình kiểm toán nội bộ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Phân tích tài liệu: Tổng hợp, hệ thống hóa các lý thuyết, chuẩn mực và nghiên cứu thực tiễn liên quan đến KTNB tại NHTM trong nước và quốc tế.
  • Khảo sát thực tiễn: Thu thập dữ liệu qua bảng câu hỏi và phỏng vấn sâu với 8 đối tượng gồm kiểm toán viên nội bộ, lãnh đạo phòng kiểm toán và thành viên Ban kiểm soát tại Ngân hàng TMCP Bảo Việt.
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp định tính và định lượng để đánh giá thực trạng, xác định các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích hoạt động KTNB trong giai đoạn 2015-2018, phù hợp với dữ liệu tài chính và báo cáo kiểm toán nội bộ của ngân hàng.

Cỡ mẫu khảo sát là 8 người, được chọn theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào những người trực tiếp tham gia và hiểu rõ hoạt động kiểm toán nội bộ tại ngân hàng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ sở pháp lý và tổ chức bộ máy KTNB còn hạn chế: Ngân hàng TMCP Bảo Việt đã ban hành đầy đủ các văn bản quy chế, quy định về KTNB từ năm 2015, tuy nhiên việc cập nhật và áp dụng các quy định mới còn chậm. Phòng KTNB có 7 nhân sự, chưa tương xứng với quy mô gần 60 chi nhánh và phòng giao dịch trên toàn quốc.

  2. Nội dung kiểm toán chủ yếu tập trung vào kiểm tra tuân thủ: Hoạt động KTNB vẫn chủ yếu kiểm tra việc tuân thủ các quy định, thủ tục mà chưa đánh giá đầy đủ tính hiệu quả và hiệu lực của hệ thống kiểm soát nội bộ. Giá trị tư vấn cho Ban lãnh đạo và Ban kiểm soát còn hạn chế.

  3. Phương pháp tiếp cận kiểm toán chưa thực sự định hướng rủi ro: Mặc dù quy chế quy định sử dụng phương pháp kiểm toán định hướng rủi ro, thực tế KTNB tại ngân hàng vẫn chủ yếu áp dụng phương pháp kiểm toán tuân thủ, chưa xây dựng hồ sơ rủi ro chi tiết cho từng hoạt động. Việc đánh giá và phân loại rủi ro chưa được thực hiện đầy đủ, dẫn đến kế hoạch kiểm toán chưa tối ưu.

  4. Quy trình kiểm toán nội bộ chưa hoàn thiện: Ngân hàng chưa xây dựng và ban hành quy trình kiểm toán nội bộ chính thức. Quy trình hiện tại gồm các bước: lập kế hoạch, thực hiện kiểm toán, lập báo cáo và giám sát thực hiện kiến nghị, thiếu bước lưu hồ sơ kiểm toán và giám sát sau kiểm toán theo chuẩn mực quốc tế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ quy mô nhân sự KTNB còn nhỏ, nhận thức về vai trò và giá trị của KTNB chưa đầy đủ trong toàn hệ thống, cũng như sự thiếu đồng bộ trong áp dụng các chuẩn mực và quy trình quốc tế. So sánh với các nghiên cứu tại các NHTM khác, tình trạng này phổ biến ở nhiều ngân hàng Việt Nam, đặc biệt là các ngân hàng có quy mô nhỏ và vừa.

Dữ liệu tài chính cho thấy chi phí dự phòng rủi ro tín dụng tăng nhanh qua các năm (từ khoảng 115 tỷ đồng năm 2015 lên gần 401 tỷ đồng năm 2017), trong khi lợi nhuận sau thuế tăng chậm hơn, phản ánh hệ thống quản trị rủi ro và kiểm soát nội bộ còn nhiều lỗ hổng. Việc KTNB chưa thực hiện kiểm toán định hướng rủi ro một cách bài bản góp phần làm giảm hiệu quả phát hiện và ngăn ngừa rủi ro.

Biểu đồ tăng trưởng tài sản và huy động vốn của ngân hàng giai đoạn 2015-2017 cho thấy sự phát triển ổn định, tuy nhiên sự gia tăng chi phí dự phòng rủi ro tín dụng là dấu hiệu cảnh báo cần nâng cao năng lực kiểm toán nội bộ để đảm bảo sự phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nhân sự và nâng cao năng lực kiểm toán nội bộ

    • Mở rộng quy mô phòng KTNB phù hợp với mạng lưới chi nhánh và quy mô hoạt động.
    • Đào tạo chuyên sâu về kiểm toán định hướng rủi ro, chuẩn mực quốc tế và kỹ năng phân tích rủi ro.
    • Thời gian thực hiện: 12-18 tháng; Chủ thể: Ban lãnh đạo ngân hàng phối hợp với phòng nhân sự và đào tạo.

  2. Xây dựng và hoàn thiện quy trình kiểm toán nội bộ theo chuẩn mực quốc tế

    • Ban hành quy trình kiểm toán nội bộ chính thức, bao gồm các bước: lập kế hoạch, thực hiện kiểm toán, lập báo cáo, lưu hồ sơ và giám sát sau kiểm toán.
    • Áp dụng hệ thống quản lý hồ sơ điện tử để lưu trữ và truy xuất tài liệu kiểm toán.
    • Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể: Phòng KTNB phối hợp Ban kiểm soát.

  3. Áp dụng phương pháp kiểm toán định hướng rủi ro bài bản

    • Xây dựng hồ sơ rủi ro chi tiết cho từng hoạt động, phân loại rủi ro theo mức độ tác động và khả năng xảy ra.
    • Ưu tiên kiểm toán các hoạt động có rủi ro cao, cập nhật kế hoạch kiểm toán hàng năm dựa trên đánh giá rủi ro.
    • Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Trưởng phòng KTNB và Ban kiểm soát.

  4. Nâng cao vai trò tư vấn và giá trị gia tăng của KTNB

    • Mở rộng phạm vi kiểm toán sang đánh giá hiệu quả hoạt động, quản trị rủi ro và tuân thủ pháp luật.
    • Tăng cường phối hợp với các bộ phận nghiệp vụ để hỗ trợ cải tiến quy trình và giảm thiểu rủi ro.
    • Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Phòng KTNB và Ban lãnh đạo ngân hàng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo ngân hàng thương mại

    • Hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của kiểm toán nội bộ trong quản trị rủi ro và phát triển bền vững.
    • Áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả KTNB để cải thiện quản trị và kiểm soát nội bộ.

  2. Phòng kiểm toán nội bộ và Ban kiểm soát

    • Nâng cao kiến thức về chuẩn mực, quy trình và phương pháp kiểm toán nội bộ hiện đại.
    • Tham khảo các đề xuất để hoàn thiện hoạt động kiểm toán nội bộ tại đơn vị mình.

  3. Chuyên gia tư vấn quản trị rủi ro và kiểm toán

    • Sử dụng kết quả nghiên cứu làm cơ sở tư vấn, xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ và KTNB cho các NHTM.
    • Đề xuất các giải pháp phù hợp với đặc thù ngân hàng Việt Nam.

  4. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành tài chính – ngân hàng và kiểm toán

    • Học tập cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm toán nội bộ trong ngân hàng thương mại.
    • Tham khảo phương pháp nghiên cứu và phân tích dữ liệu thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm toán nội bộ khác gì so với kiểm toán độc lập?
    Kiểm toán nội bộ là bộ phận trong tổ chức, thực hiện kiểm tra, đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ nhằm hỗ trợ quản lý, còn kiểm toán độc lập là bên ngoài, đánh giá báo cáo tài chính để cung cấp ý kiến khách quan cho các bên liên quan. Ví dụ, KTNB giúp phát hiện rủi ro nội bộ, trong khi kiểm toán độc lập tập trung vào tính trung thực của báo cáo tài chính.

  2. Tại sao kiểm toán nội bộ cần phải độc lập?
    Độc lập giúp kiểm toán viên nội bộ đánh giá khách quan, không bị ảnh hưởng bởi các bộ phận nghiệp vụ, đảm bảo kết quả kiểm toán chính xác và đáng tin cậy. Nếu không độc lập, kết quả kiểm toán có thể bị thiên lệch, làm giảm hiệu quả quản trị rủi ro.

  3. Phương pháp kiểm toán định hướng rủi ro là gì?
    Đây là phương pháp ưu tiên kiểm toán các hoạt động có mức độ rủi ro cao nhất, nhằm tập trung nguồn lực hiệu quả, giảm thiểu rủi ro tiềm ẩn. Ví dụ, ngân hàng sẽ tập trung kiểm toán các khoản vay có rủi ro tín dụng cao trước.

  4. Làm thế nào để xây dựng hồ sơ rủi ro trong kiểm toán nội bộ?
    Hồ sơ rủi ro được xây dựng dựa trên đánh giá mức độ tác động và khả năng xảy ra của các rủi ro tiềm ẩn trong từng hoạt động, sử dụng ma trận rủi ro để phân loại mức độ cao, trung bình, thấp. Hồ sơ này là cơ sở lập kế hoạch kiểm toán hiệu quả.

  5. Vai trò của kiểm toán nội bộ trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động ngân hàng?
    KTNB giúp phát hiện và khắc phục các điểm yếu trong hệ thống kiểm soát, đảm bảo tuân thủ pháp luật, giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Qua đó, ngân hàng có thể cải thiện quản trị, tăng cường niềm tin của khách hàng và nhà đầu tư.

Kết luận

  • Kiểm toán nội bộ tại Ngân hàng TMCP Bảo Việt còn nhiều hạn chế về nhân sự, phương pháp và quy trình, chưa phát huy tối đa vai trò trong quản trị rủi ro.
  • Hoạt động kiểm toán chủ yếu tập trung vào kiểm tra tuân thủ, chưa đánh giá hiệu quả và hiệu lực của hệ thống kiểm soát nội bộ.
  • Phương pháp kiểm toán định hướng rủi ro chưa được áp dụng bài bản, ảnh hưởng đến chất lượng kế hoạch và kết quả kiểm toán.
  • Cần xây dựng quy trình kiểm toán nội bộ hoàn chỉnh, tăng cường đào tạo và mở rộng quy mô nhân sự để nâng cao năng lực KTNB.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện hoạt động KTNB, góp phần đảm bảo sự phát triển bền vững và an toàn của Ngân hàng TMCP Bảo Việt.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 12-18 tháng, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp.

Call-to-action: Ban lãnh đạo và các bộ phận liên quan cần phối hợp chặt chẽ để nâng cao vị thế và hiệu quả hoạt động kiểm toán nội bộ, góp phần xây dựng hệ thống quản trị rủi ro vững mạnh cho ngân hàng.