Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát quyền lực nhà nước là một trong những yếu tố then chốt đảm bảo sự vận hành minh bạch, hiệu quả của bộ máy chính quyền địa phương. Tại Việt Nam, Hội đồng nhân dân (HĐND) các cấp giữ vai trò cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí và quyền làm chủ của nhân dân. Thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai, với 11 đơn vị hành chính cấp xã, là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của tỉnh, nơi hoạt động giám sát của HĐND hai cấp đã được triển khai từ năm 2011 đến 2020. Tuy nhiên, hiệu quả giám sát vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt ở cấp xã, phường, với các vấn đề như kỹ năng giám sát của đại biểu còn yếu, công tác kiểm tra, đôn đốc chưa thường xuyên, và một số kiến nghị chưa được thực hiện nghiêm túc.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng hoạt động giám sát của HĐND hai cấp tại thị xã An Khê trong giai đoạn 2011-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giám sát trong giai đoạn 2021-2026, tầm nhìn đến năm 2030. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát tập trung tại thị xã An Khê, so sánh với một số huyện khác trong tỉnh Gia Lai, nhằm cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoàn thiện cơ chế giám sát quyền lực nhà nước ở địa phương. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của HĐND, tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm giải trình của chính quyền địa phương, đồng thời hỗ trợ xây dựng thị xã An Khê trở thành vùng kinh tế động lực phía Đông tỉnh Gia Lai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về kiểm soát quyền lực nhà nước trong hệ thống chính trị. Theo đó, quyền lực nhà nước là quyền lực thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Khái niệm kiểm soát quyền lực được hiểu là toàn bộ hoạt động nhằm ngăn chặn, điều chỉnh các hành vi vượt quá giới hạn ủy quyền, bảo đảm quyền lực được thực thi đúng mục đích và hiệu quả. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quyền lực nhà nước: quyền lực chính trị được tổ chức dưới hình thức bộ máy nhà nước, có tính công quyền và chính trị.
  • Kiểm soát quyền lực nhà nước: hệ thống cơ chế do nhà nước và xã hội thực hiện nhằm giữ cho quyền lực được sử dụng đúng đắn, hiệu lực, hiệu quả.
  • Giám sát của HĐND: hoạt động theo dõi, xem xét, đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, tổ chức, cá nhân tại địa phương theo quy định của pháp luật.
  • Phân công quyền lực: nguyên tắc phân chia rõ ràng quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp và kiểm soát lẫn nhau giữa các cơ quan nhà nước.

Khung lý thuyết còn bao gồm mô hình tam quyền phân lập được vận dụng linh hoạt trong bối cảnh nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, cùng với các nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình trong tổ chức Đảng và bộ máy nhà nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, kết hợp phân tích lý luận với khảo sát thực tiễn. Cỡ mẫu khảo sát gồm đại biểu HĐND hai cấp, cán bộ, công chức và người dân trên địa bàn thị xã An Khê, với số liệu thu thập từ giai đoạn 2011-2020. Phương pháp chọn mẫu bao gồm chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng khác nhau.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm các chỉ số hoạt động giám sát qua các năm, kết hợp với phân tích định tính từ phỏng vấn sâu và tài liệu pháp luật liên quan. Timeline nghiên cứu được thực hiện trong vòng 12 tháng, bao gồm thu thập số liệu, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng số lượng và chất lượng các cuộc giám sát: Hoạt động giám sát của HĐND hai cấp tại thị xã An Khê đã tăng về số lượng, với khoảng 30-40 cuộc giám sát mỗi năm trong giai đoạn 2016-2020, tăng 25% so với giai đoạn trước đó. Chất lượng các kỳ họp, đặc biệt hoạt động chất vấn, được nâng cao rõ rệt, với tỷ lệ đại biểu tham gia chất vấn đạt trên 85%.

  2. Hạn chế về kỹ năng và năng lực đại biểu: Khoảng 40% đại biểu HĐND cấp xã, phường chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu về kỹ năng giám sát, dẫn đến hiệu quả giám sát chưa cao. Một số kiến nghị sau giám sát chưa được các cơ quan chức năng thực hiện kịp thời, tỷ lệ kiến nghị được giải quyết chỉ đạt khoảng 60%.

  3. Công tác kiểm tra, đôn đốc chưa thường xuyên: Việc kiểm tra, đôn đốc các xã, phường và các cơ quan, đơn vị thực hiện kiến nghị của HĐND sau giám sát chưa được tiến hành liên tục, gây ảnh hưởng đến hiệu quả tổng thể của hoạt động giám sát.

  4. Vai trò lãnh đạo của cấp ủy Đảng chưa phát huy tối đa: Sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy Đảng trên địa bàn thị xã An Khê trong việc nâng cao hiệu quả giám sát của HĐND hai cấp còn hạn chế, chưa tạo được sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố, bao gồm trình độ chuyên môn, kỹ năng giám sát của đại biểu còn yếu, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan chưa đồng bộ, và sự thiếu thường xuyên trong công tác kiểm tra, đôn đốc. So với các nghiên cứu về hoạt động giám sát của HĐND cấp tỉnh và các địa phương khác trong tỉnh Gia Lai, thị xã An Khê có mức độ hoạt động giám sát tương đối tích cực nhưng vẫn cần cải thiện về chất lượng và hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng cuộc giám sát theo năm, tỷ lệ kiến nghị được giải quyết, và biểu đồ so sánh trình độ chuyên môn đại biểu HĐND hai cấp. Bảng tổng hợp các tồn tại và nguyên nhân cũng giúp minh họa rõ hơn các vấn đề cần khắc phục.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng hoạt động giám sát tại một địa phương cụ thể, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giám sát, góp phần xây dựng bộ máy nhà nước địa phương trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực đại biểu HĐND hai cấp: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng giám sát, pháp luật và nghiệp vụ cho đại biểu, đặc biệt là đại biểu cấp xã, phường. Mục tiêu đạt 90% đại biểu có chứng chỉ đào tạo chuyên môn trong nhiệm kỳ 2021-2026. Chủ thể thực hiện: Ban Thường vụ Thị ủy phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Đổi mới phương thức và nội dung giám sát: Áp dụng các hình thức giám sát đa dạng, tăng cường giám sát chuyên đề, giám sát trực tiếp tại cơ sở, sử dụng công nghệ thông tin để thu thập, xử lý thông tin giám sát. Thời gian triển khai từ 2022-2025. Chủ thể thực hiện: HĐND thị xã và các ban, tổ đại biểu.

  3. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức và tăng cường phối hợp: Rà soát, điều chỉnh cơ cấu tổ chức HĐND hai cấp cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn, tăng cường phối hợp giữa HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội trong hoạt động giám sát. Thời gian thực hiện 2021-2023. Chủ thể thực hiện: Thị ủy, HĐND, UBND thị xã.

  4. Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng: Đẩy mạnh công tác lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy Đảng đối với hoạt động giám sát của HĐND, đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ trong tổ chức và thực hiện giám sát. Chủ thể thực hiện: Ban Thường vụ Thị ủy, các chi bộ Đảng. Thời gian thực hiện liên tục trong nhiệm kỳ.

  5. Đảm bảo điều kiện làm việc cho HĐND hai cấp: Cung cấp đầy đủ trang thiết bị, kinh phí và hỗ trợ kỹ thuật cho hoạt động giám sát, tạo điều kiện thuận lợi để đại biểu thực hiện nhiệm vụ. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã phối hợp với HĐND. Thời gian thực hiện 2021-2024.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng các chương trình, kế hoạch nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND, từ đó tăng cường quản lý, điều hành địa phương.

  2. Đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Nắm bắt các kiến thức, kỹ năng giám sát, hiểu rõ vai trò, trách nhiệm của mình trong hoạt động giám sát quyền lực nhà nước, góp phần nâng cao chất lượng đại biểu.

  3. Các nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành Chính trị học, Quản lý nhà nước: Tham khảo luận văn để hiểu sâu hơn về cơ chế giám sát quyền lực nhà nước ở địa phương, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam hiện nay.

  4. Các tổ chức, cơ quan giám sát, thanh tra, kiểm tra: Áp dụng các kết quả nghiên cứu để phối hợp hiệu quả hơn với HĐND trong công tác giám sát, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động giám sát của HĐND hai cấp tại thị xã An Khê có những điểm mạnh gì?
    Hoạt động giám sát đã tăng về số lượng và chất lượng, với tỷ lệ đại biểu tham gia chất vấn đạt trên 85%, các kỳ họp được tổ chức nghiêm túc, góp phần nâng cao tính minh bạch của chính quyền địa phương.

  2. Nguyên nhân chính dẫn đến hạn chế trong hoạt động giám sát là gì?
    Chủ yếu do kỹ năng giám sát của đại biểu còn yếu, công tác kiểm tra, đôn đốc chưa thường xuyên, và sự phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ, cùng với vai trò lãnh đạo của cấp ủy Đảng chưa phát huy tối đa.

  3. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao năng lực đại biểu HĐND?
    Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng giám sát, pháp luật và nghiệp vụ cho đại biểu, đặc biệt là đại biểu cấp xã, phường, nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và hiệu quả giám sát.

  4. Vai trò của cấp ủy Đảng trong hoạt động giám sát của HĐND như thế nào?
    Cấp ủy Đảng có vai trò lãnh đạo, chỉ đạo, tạo sự thống nhất và phối hợp đồng bộ trong tổ chức và thực hiện hoạt động giám sát, góp phần nâng cao hiệu quả và tính khả thi của các cuộc giám sát.

  5. Làm thế nào để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động giám sát?
    Thông qua việc đổi mới phương thức giám sát, tăng cường giám sát chuyên đề, sử dụng công nghệ thông tin, công khai kết quả giám sát và kiến nghị, đồng thời đảm bảo sự tham gia giám sát của nhân dân và các tổ chức xã hội.

Kết luận

  • Hoạt động giám sát của HĐND hai cấp tại thị xã An Khê đã có những bước tiến tích cực về số lượng và chất lượng, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Các nguyên nhân chủ yếu bao gồm năng lực đại biểu còn hạn chế, công tác kiểm tra, đôn đốc chưa thường xuyên và sự phối hợp giữa các cơ quan chưa hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực đại biểu, đổi mới phương thức giám sát, hoàn thiện cơ cấu tổ chức, tăng cường vai trò lãnh đạo của cấp ủy Đảng và đảm bảo điều kiện làm việc cho HĐND.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, góp phần hoàn thiện cơ chế giám sát quyền lực nhà nước ở địa phương, hỗ trợ xây dựng thị xã An Khê phát triển bền vững.
  • Khuyến nghị các cấp chính quyền, đại biểu HĐND và các tổ chức liên quan phối hợp triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2021-2026, hướng tới mục tiêu nâng cao hiệu quả giám sát đến năm 2030.

Quý độc giả và các nhà quản lý, nghiên cứu quan tâm có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát quyền lực nhà nước tại địa phương, góp phần xây dựng bộ máy chính quyền trong sạch, vững mạnh, phục vụ nhân dân tốt hơn.