Nâng cao hiệu quả dạy học tác phẩm "Hạnh phúc của một tang gia" từ thi pháp tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng

MỞ ĐẦU

1. Lí do lựa chọn đề tài

2. Lịch sử vấn đề

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

5. Phương pháp nghiên cứu

6. Đóng góp của luận văn

7. Cấu trúc của luận văn

1. CHƯƠNG 1: Dạy học tác phẩm văn chương từ thi pháp của tác giả là một trong những con đường nâng cao hiệu quả của giờ dạy học văn

1.1. Đổi mới phương pháp dạy học tác phẩm văn chương theo hướng tiếp cận thi pháp tác giả là nhu cầu bức thiết nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Ngữ văn

1.2. Thực trạng dạy học tác phẩm văn chương hiện nay trong nhà trường phổ thông

1.3. Một số vấn đề Thi pháp học

1.3.1. Thi pháp học và vấn đề giảng dạy văn chương trong nhà trường

1.3.2. Khái niệm về thi pháp học

1.3.3. Thi pháp học và vấn đề giảng dạy tác phẩm văn chương trong nhà trường phổ thông

1.3.4. Một số vấn đề lý thuyết về thi pháp tiểu thuyết

1.4. Một số vấn đề về cuộc đời và văn nghiệp nhà văn Vũ Trọng Phụng

1.4.1. Vị trí của nhà văn Vũ Trọng Phụng trong lịch sử văn học Việt Nam

1.4.2. Vũ Trọng Phụng – nhà tiểu thuyết trác tuyệt của văn học Việt Nam

1.5. Tiểu kết chương I

2. CHƯƠNG 2: Những biện pháp dạy học đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” từ thi pháp tiểu thuyết của nhà văn Vũ Trọng Phụng

2.1. Tìm hiểu thi pháp tiểu thuyết của tác giả Vũ Trọng Phụng trong tiểu thuyết Số đỏ là cơ sở để dạy học đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” theo hướng bám sát thi pháp tác giả

2.1.1. Nhan đề “Số đỏ” - một phương diện nghệ thuật quan trọng của tác phẩm

2.1.2. Kết cấu hoành tráng trong Số đỏ

2.1.3. Không gian vĩ mô trong Số đỏ

2.1.4. Thế giới nhân vật trong Số đỏ

2.1.5. Kết cấu cốt truyện trong Số đỏ

2.1.6. Những điển hình bất hủ trong Số đỏ

2.1.7. Hoàn cảnh điển hình trong tiểu thuyết Số đỏ

2.1.8. Những nhân vật điển hình đặc sắc trong Số đỏ

2.1.9. Nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng trong Số đỏ

2.1.9.1. Nghệ thuật xây dựng chân dung trào phúng

2.1.9.2. Nghệ thuật xây dựng những tình huống trào phúng

2.1.10. Đặc sắc của ngôn từ trong Số đỏ

2.1.10.1. Xây dựng những màn đối thoại vô nghĩa lý

2.1.10.2. Sáng tạo những mệnh đề vô nghĩa lý

2.1.11. Giọng điệu trào phúng: Giễu nhại

2.1.12. Giọng điệu trào phúng nhiều cung bậc trong Số đỏ

2.2. Những biện pháp dạy học đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” từ thi pháp tiểu thuyết của tác giả Vũ Trọng Phụng

2.2.1. Tình hình dạy học đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” ở lớp 11 trung học phổ thông

2.2.2. Những yêu cầu khi dạy học đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” dưới góc độ thi pháp học

2.2.2.1. Giúp học sinh nắm được những đặc điểm cơ bản về thi pháp tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng trong tác phẩm Số đỏ

2.2.2.2. Giúp học sinh tìm hiểu được một cách đầy đủ nhất những đặc trưng thi pháp của tác giả thể hiện trong đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia”

2.2.3. Những biện pháp dạy học đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” từ thi pháp tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng

2.2.3.1. Phương pháp đọc sáng tạo là nền tảng để học sinh tiếp cận nội dung và nắm bắt những đặc điểm về nghệ thuật của đoạn trích

2.2.3.2. Hướng dẫn học sinh đi tìm những đặc sắc nghệ thuật thể hiện trong đoạn trích trên cơ sở những đặc trưng cơ bản của thi pháp tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng

2.2.3.3. Giải mã nét đặc sắc từ nhan đề chương XV đến đoạn trích

2.2.3.4. Tìm và đánh giá sự thành công của việc xây dựng một tình huống trào phúng đặc sắc

2.2.3.5. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu nghệ thuật khắc họa những chân dung hí họa trong đoạn trích

2.2.3.6. Đánh giá về sự kết hợp tài tình các góc độ quan sát và miêu tả

2.2.3.7. Đánh giá về những đặc sắc của ngôn ngữ trào phúng trong đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia”

2.2.4. Kết hợp một cách hợp lý các phương pháp dạy học tác phẩm văn chương nhằm nâng cao hiệu quả giờ dạy

2.2.4.1. Kết hợp hoạt động liên môn với hội họa và điện ảnh để trực quan hóa một giờ dạy một tác phẩm giàu chất trào phúng như đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia”

2.3. Tiểu kết chương II

3. CHƯƠNG 3: Những vấn đề đặt ra khi dạy học “Hạnh phúc của một tang gia” (trích Số đỏ - Ngữ văn 11- Ban cơ bản) từ thi pháp tiểu thuyết của nhà văn Vũ Trọng Phụng

3.1. Thiết kế giáo án

3.2. Tổ chức thực nghiệm

3.3. Chọn lớp thực nghiệm và thời gian thực nghiệm

3.4. Dạy thực nghiệm

3.5. Kết quả thực nghiệm

3.6. Đánh giá

3.7. Tiểu kết chương III

KẾT LUẬN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan về dạy Hạnh phúc qua thi pháp Vũ Trọng Phụng

Việc giảng dạy tác phẩm văn học, đặc biệt là trích đoạn "Hạnh phúc của một tang gia" từ tiểu thuyết Số Đỏ của Vũ Trọng Phụng, đòi hỏi sự đổi mới phương pháp tiếp cận. Thay vì chỉ tập trung vào nội dung, cần khai thác sâu sắc thi pháp tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng. Điều này giúp học sinh hiểu rõ hơn về giá trị nghệ thuật, tư tưởng mà tác giả gửi gắm. Cách tiếp cận này không chỉ làm phong phú thêm giờ học văn mà còn khơi gợi niềm yêu thích văn chương trong học sinh. Theo cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng, giờ giảng văn phải trở thành một giờ hấp dẫn, sôi nổi, hứng thú với học sinh, để sau giờ đó học sinh còn say sưa nghĩ thêm, tìm tòi và hiểu thêm.

1.1. Tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học văn

Trong bối cảnh hiện nay, việc đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn là vô cùng cấp thiết. Thực tế cho thấy, chất lượng giảng dạy và học tập môn văn còn nhiều hạn chế, gây ra tâm lý chán học văn trong học sinh. Đổi mới phương pháp giúp khơi gợi hứng thú, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Giáo sư Phan Trọng Luận cho rằng nguyên nhân của tình trạng này là sự vận dụng một cách máy móc ,mù mờ một số thủ pháp , biện pháp trong giờ dạy. Chủ nghĩa kinh nghiệm và chủ nghĩa thủ thuật là con đẻ của tình trạng mù mờ về lí thuyết cơ bản.

1.2. Thi pháp học và vai trò trong giảng dạy tác phẩm văn học

Thi pháp học là một ngành khoa học nghiên cứu về các yếu tố nghệ thuật của tác phẩm văn học. Vận dụng thi pháp học vào giảng dạy giúp giáo viên phân tích sâu sắc hơn về cấu trúc, ngôn ngữ, hình tượng, giọng điệu của tác phẩm. Từ đó, học sinh có thể hiểu rõ hơn về ý đồ nghệ thuật của tác giả và giá trị hiện thực của tác phẩm. GS Trần Đình Sử là một trong những chuyên gia hàng đầu về Thi pháp học ở Việt Nam.

II. Thách thức khi dạy Hạnh phúc và giải pháp từ thi pháp

Việc giảng dạy "Hạnh phúc của một tang gia" gặp nhiều thách thức do tính chất trào phúng, châm biếm sâu sắc của tác phẩm. Học sinh có thể khó nắm bắt được nghệ thuật trào phúng Vũ Trọng Phụng nếu chỉ tiếp cận tác phẩm một cách hời hợt. Giải pháp là đi sâu vào phân tích thi pháp của tác phẩm, giúp học sinh hiểu rõ hơn về bối cảnh xã hội, phong cách Vũ Trọng Phụng, và giá trị nhân đạo mà tác giả muốn truyền tải. Theo GS Nguyễn Đăng Mạnh, Vũ Trọng Phụng như một vật nổi trong dòng xoáy của dư luận văn học, luôn gây tranh cãi nhưng không thể phủ nhận tài năng.

2.1. Khó khăn trong việc tiếp cận nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng

Nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc hiểu và cảm nhận nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng do thiếu kiến thức về bối cảnh xã hội và phong cách của nhà văn. Các em có thể chỉ nhìn thấy những yếu tố hài hước bề ngoài mà không hiểu được ý nghĩa phê phán sâu sắc bên trong. Cần giúp học sinh hiểu rõ hơn về thi pháp trào phúng để có thể tiếp cận tác phẩm một cách hiệu quả.

2.2. Giải pháp Phân tích thi pháp để hiểu sâu sắc tác phẩm

Để giúp học sinh vượt qua những khó khăn trên, cần tập trung vào phân tích thi pháp của "Hạnh phúc của một tang gia". Điều này bao gồm việc phân tích ngôn ngữ trào phúng, tình huống trào phúng, nhân vật trào phúng, và giọng điệu trào phúng của tác giả. Qua đó, học sinh có thể hiểu rõ hơn về ý đồ nghệ thuật và giá trị hiện thực của tác phẩm.

2.3. Liên hệ bối cảnh xã hội để hiểu giá trị phê phán của tác phẩm

Việc liên hệ bối cảnh xã hội Việt Nam thời kỳ đó là vô cùng quan trọng để hiểu được giá trị phê phán của tác phẩm. "Hạnh phúc của một tang gia" phản ánh một xã hội đầy rẫy những thói hư tật xấu, sự giả dối, đạo đức giả. Hiểu được điều này, học sinh sẽ thấy được sự sắc sảo, táo bạo trong ngòi bút của Vũ Trọng Phụng.

III. Cách vận dụng thi pháp vào dạy Hạnh phúc hiệu quả nhất

Để nâng cao hiệu quả dạy học "Hạnh phúc của một tang gia", giáo viên cần vận dụng linh hoạt các phương pháp phân tích thi pháp. Có thể bắt đầu bằng việc phân tích nhan đề, kết cấu, nhân vật, ngôn ngữ, và giọng điệu của tác phẩm. Sau đó, liên hệ với thi pháp tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng nói chung để thấy được sự độc đáo, sáng tạo của tác giả. Cuối cùng, khuyến khích học sinh tự khám phá, sáng tạo để cảm nhận sâu sắc hơn về tác phẩm. Theo Tố Hữu, Vũ Trọng Phụng không phải là cách mạng nhưng cách mạng cảm ơn Vũ Trọng Phụng đã vạch rõ cái thực xấu xa của xã hội ấy.

3.1. Phân tích nhan đề và kết cấu của Hạnh phúc của một tang gia

Nhan đề "Hạnh phúc của một tang gia" mang tính chất mỉa mai, trào phúng, thể hiện sự đối lập giữa hình thức và nội dung. Kết cấu của tác phẩm cũng góp phần tạo nên hiệu quả trào phúng, với những tình huống oái oăm, hài hước. Phân tích nhan đề và kết cấu giúp học sinh nắm bắt được ý đồ nghệ thuật của tác giả.

3.2. Phân tích nhân vật và ngôn ngữ trào phúng trong tác phẩm

Các nhân vật trong "Hạnh phúc của một tang gia" đều mang những nét tính cách lố bịch, kệch cỡm, đại diện cho những thói hư tật xấu của xã hội. Ngôn ngữ của tác phẩm cũng mang đậm chất trào phúng, với những câu nói mỉa mai, châm biếm, đả kích. Phân tích nhân vật và ngôn ngữ giúp học sinh hiểu rõ hơn về nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng.

3.3. Liên hệ với thi pháp tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng nói chung

Để hiểu sâu sắc hơn về "Hạnh phúc của một tang gia", cần liên hệ với thi pháp tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng nói chung. Điều này bao gồm việc tìm hiểu về phong cách trào phúng, bút pháp hiện thực phê phán, và quan điểm nghệ thuật của nhà văn. Qua đó, học sinh có thể thấy được sự độc đáo, sáng tạo của Vũ Trọng Phụng trong nền văn học Việt Nam.

IV. Ứng dụng thực tiễn Giáo án Hạnh phúc theo thi pháp

Việc xây dựng giáo án "Hạnh phúc của một tang gia" theo hướng tiếp cận thi pháp đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng của giáo viên. Cần xác định rõ mục tiêu, nội dung, phương pháp, và hình thức tổ chức dạy học. Đặc biệt, cần chú trọng đến việc lựa chọn các hoạt động phù hợp để giúp học sinh khám phá, phân tích, và đánh giá tác phẩm một cách hiệu quả. Theo Nguyễn Đình Thi, Vũ Trọng Phụng là “Nhà tiểu thuyết trác tuyệt của văn học Việt Nam”.

4.1. Xác định mục tiêu và nội dung dạy học theo hướng thi pháp

Mục tiêu của giáo án cần tập trung vào việc giúp học sinh nắm vững kiến thức về thi pháp tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng, hiểu rõ giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của tác phẩm, và phát triển kỹ năng phân tích thi pháp. Nội dung dạy học cần bao gồm các yếu tố như nhan đề, kết cấu, nhân vật, ngôn ngữ, giọng điệu, và bối cảnh xã hội.

4.2. Lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học phù hợp

Các phương pháp dạy học cần phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, như phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp đóng vai, phương pháp trực quan, và phương pháp nghiên cứu trường hợp. Hình thức tổ chức dạy học cần đa dạng, linh hoạt, như hoạt động cá nhân, hoạt động nhóm, và hoạt động cả lớp.

4.3. Thiết kế các hoạt động giúp học sinh khám phá và phân tích tác phẩm

Các hoạt động cần được thiết kế sao cho học sinh có thể tự khám phá, phân tích, và đánh giá tác phẩm một cách hiệu quả. Ví dụ, có thể tổ chức cho học sinh thảo luận về ý nghĩa của nhan đề, phân tích tính cách của các nhân vật, hoặc so sánh ngôn ngữ trào phúng của Vũ Trọng Phụng với các nhà văn khác.

V. Đánh giá hiệu quả Dạy Hạnh phúc bằng thi pháp có gì mới

Việc đánh giá hiệu quả dạy học "Hạnh phúc của một tang gia" theo hướng tiếp cận thi pháp cần dựa trên các tiêu chí cụ thể, như mức độ nắm vững kiến thức, kỹ năng phân tích thi pháp, và khả năng cảm thụ văn chương của học sinh. Kết quả đánh giá sẽ giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giảng dạy. Theo Nguyễn Khải, “Số đỏ” là cuốn sách ghê gớm có thể làm vinh dự cho mọi nền văn học.

5.1. Tiêu chí đánh giá hiệu quả dạy học theo hướng thi pháp

Các tiêu chí đánh giá cần bao gồm: (1) Mức độ nắm vững kiến thức về thi pháp tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng; (2) Kỹ năng phân tích thi pháp (nhan đề, kết cấu, nhân vật, ngôn ngữ, giọng điệu); (3) Khả năng cảm thụ giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của tác phẩm; (4) Khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

5.2. Phương pháp đánh giá và công cụ đánh giá phù hợp

Có thể sử dụng nhiều phương pháp đánh giá khác nhau, như kiểm tra viết, kiểm tra vấn đáp, bài tập thực hành, và đánh giá sản phẩm. Công cụ đánh giá cần phù hợp với từng phương pháp, như đề kiểm tra, phiếu đánh giá, và bảng kiểm.

5.3. Phân tích kết quả đánh giá và điều chỉnh phương pháp dạy học

Sau khi đánh giá, cần phân tích kết quả để xác định những điểm mạnh, điểm yếu của học sinh. Từ đó, giáo viên có thể điều chỉnh phương pháp dạy học, bổ sung kiến thức, và rèn luyện kỹ năng cho học sinh.

VI. Kết luận Phát huy thi pháp để dạy Hạnh phúc sâu sắc

Việc vận dụng thi pháp tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng vào giảng dạy "Hạnh phúc của một tang gia" là một hướng đi đúng đắn, giúp nâng cao hiệu quả dạy học và khơi gợi niềm yêu thích văn chương trong học sinh. Tuy nhiên, cần có sự nghiên cứu, tìm tòi, sáng tạo để vận dụng một cách linh hoạt, phù hợp với từng đối tượng học sinh. Hy vọng rằng, những kinh nghiệm được chia sẻ trong bài viết này sẽ góp phần nhỏ bé vào quá trình đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn hiện nay.

6.1. Tóm tắt những lợi ích của việc dạy học theo hướng thi pháp

Dạy học theo hướng thi pháp giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về giá trị nghệ thuật và giá trị nội dung của tác phẩm, phát triển kỹ năng phân tích văn học, và khơi gợi niềm yêu thích văn chương.

6.2. Những lưu ý khi vận dụng thi pháp vào dạy học

Cần vận dụng thi pháp một cách linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với từng đối tượng học sinh và từng tác phẩm cụ thể. Tránh áp dụng một cách máy móc, rập khuôn.

6.3. Hướng phát triển trong tương lai của việc dạy học văn theo thi pháp

Cần tiếp tục nghiên cứu, phát triển các phương pháp dạy học văn theo hướng thi pháp, đồng thời tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Dạy học "Hạnh phúc của một tang gia" từ thi pháp tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng