Nâng Cao Chất Lượng Tranh Tụng Tại Phiên Tòa Xét Xử Vụ Án Hình Sự Năm 2015

Theo Từ điển Tiếng Việt năm 1998, "tranh tụng" có nghĩa là kiện tụng. Trong tiếng Anh, "tranh tụng" là "Adversarial" nghĩa là đối kháng, đương đầu. Theo Từ điển Luật học năm 2006, "tranh tụng" là các hoạt động tố tụng được thực hiện bởi các bên tham gia tố tụng (bên buộc tội và bên bị buộc tội) có quyền bình đẳng với nhau trong việc thu thập, đưa ra chứng cứ vụ án hình sự để bảo vệ các quan điểm lợi ích của mình, phản bác lại các quan điểm, lợi ích của phía đối lập. Tranh tụng tại phiên tòa là những hoạt động tố tụng được tiến hành tại phiên tòa xét xử bởi hai bên tham gia tố tụng, nhằm bảo vệ ý kiến, luận điểm của mỗi bên và bác bỏ ý kiến, luận điểm của phía bên kia, dưới sự điều khiển, quyết định của Tòa án với vai trò trung gian, trọng tài.

Đối với quan điểm cho rằng tranh tụng là một mô hình tố tụng hình sự. Đây là mô hình (kiểu, hệ) tố tụng của các nước theo hệ thống luật án lệ. Mô hình tố tụng tranh tụng dựa trên quan điểm sự thật sẽ được xác lập thông qua sự tranh luận tự do và cởi mở giữa những người có dữ kiện chính xác về vụ án. Mô hình tố tụng tranh tụng có hai đặc điểm: Một là, các bên tranh tụng ra trước Tòa án với tư cách là hai đối thủ, trong suốt quá trình tranh tụng bên buộc tội (bao gồm các chủ thể công tố, tư tố, bị hại, người làm chứng có lời khai có tính chất buộc tội…) và bên gỡ tội (bao gồm người bị buộc tội, người bào chữa, người làm chứng có lời khai có tính chất gỡ tội…) liên tục trao đổi với nhau những lập luận, chứng cứ.

Trong mô hình tranh tụng, Tòa án đóng vai trò trọng tài, lắng nghe và đánh giá các lập luận của cả hai bên. Tòa án không chủ động điều tra, thu thập chứng cứ mà dựa vào chứng cứ do các bên cung cấp để đưa ra phán quyết. Điều này khác với mô hình thẩm vấn, nơi Tòa án chủ động điều tra và thẩm vấn các bên liên quan. Vai trò của Hội đồng xét xử là đảm bảo tính công bằng, khách quan và tuân thủ pháp luật trong suốt quá trình tranh tụng.

Một trong những hạn chế lớn nhất là sự thiếu rõ ràng trong quy định về vai trò của các chủ thể tố tụng. Ví dụ, vai trò của công tố viên và luật sư bào chữa chưa được phân định rạch ròi, dẫn đến tình trạng chồng chéo và thiếu hiệu quả trong quá trình tranh tụng. Ngoài ra, quy định về trình tự, thủ tục tranh tụng còn chung chung, thiếu cụ thể, gây khó khăn cho việc áp dụng trên thực tế.

Năng lực và kỹ năng của luật sư bào chữa đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng tranh tụng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, nhiều luật sư còn thiếu kinh nghiệm, kỹ năng tranh tụng yếu, không đủ khả năng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của thân chủ một cách hiệu quả. Điều này đặc biệt đúng đối với các vụ án phức tạp, đòi hỏi luật sư phải có kiến thức chuyên sâu và kỹ năng tranh tụng điêu luyện.

Việc thu thập và đánh giá chứng cứ vụ án hình sự một cách khách quan, toàn diện là yếu tố then chốt để đảm bảo tính công bằng của phiên tòa. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, việc thu thập chứng cứ còn mang tính chủ quan, phiến diện, dẫn đến việc đánh giá chứng cứ không chính xác, ảnh hưởng đến kết quả xét xử. Cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ quá trình thu thập và đánh giá chứng cứ để đảm bảo tính khách quan, minh bạch.

Cần sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng hình sự để cụ thể hóa các quy định về thủ tục tranh tụng, đặc biệt là vai trò, quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tố tụng. Cần quy định rõ hơn về trình tự, thủ tục hỏi cung, đối chất, trình bày chứng cứ, tranh luận để đảm bảo tính minh bạch, công bằng và hiệu quả của quá trình tranh tụng.

Xây dựng và phát triển hệ thống án lệ hình sự để hướng dẫn áp dụng pháp luật một cách thống nhất, chính xác. Án lệ sẽ giúp các thẩm phán, kiểm sát viên, luật sư có cơ sở để giải quyết các vụ án tương tự, đồng thời góp phần nâng cao tính dự đoán và minh bạch của hệ thống pháp luật.

Tăng cường kiểm soát các vi phạm tố tụng trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử để đảm bảo tính hợp pháp, khách quan của quá trình giải quyết vụ án. Cần có cơ chế tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo về vi phạm tố tụng một cách nhanh chóng, hiệu quả, đồng thời xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm.

Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng tranh tụng cho công tố viên và luật sư. Các khóa học cần tập trung vào việc rèn luyện kỹ năng hỏi cung, đối chất, trình bày chứng cứ, phản biện, thuyết phục. Đồng thời, cần tạo điều kiện để công tố viên và luật sư được tham gia các phiên tòa giả định, các buổi hội thảo, tọa đàm để trao đổi kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau.

Tăng cường giáo dục về đạo đức nghề nghiệp cho công tố viên và luật sư. Cần nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ pháp luật, tôn trọng sự thật khách quan, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan. Đồng thời, cần có cơ chế giám sát, kiểm tra chặt chẽ hoạt động của công tố viên và luật sư để phát hiện, xử lý kịp thời các hành vi vi phạm đạo đức nghề nghiệp.

Thường xuyên tổ chức các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ để cập nhật kiến thức pháp luật mới, các văn bản hướng dẫn thi hành pháp luật cho công tố viên và luật sư. Điều này giúp họ nắm vững các quy định pháp luật hiện hành, áp dụng đúng đắn vào thực tiễn giải quyết vụ án.

Đầu tư xây dựng hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại, đảm bảo kết nối internet tốc độ cao, ổn định cho các cơ quan tiến hành tố tụng. Đồng thời, cần có các giải pháp bảo mật thông tin an toàn, hiệu quả để tránh rò rỉ, đánh cắp thông tin vụ án.

Phát triển các phần mềm hỗ trợ hoạt động tố tụng, đặc biệt là phần mềm quản lý chứng cứ điện tử, phần mềm hỗ trợ tranh tụng trực tuyến. Các phần mềm này cần có giao diện thân thiện, dễ sử dụng, đồng thời đảm bảo tính bảo mật, an toàn.

Tổ chức các khóa đào tạo về kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin cho các chủ thể tố tụng. Điều này giúp họ làm chủ các công cụ, phần mềm hỗ trợ, từ đó nâng cao hiệu quả tranh tụng hiệu quả.

Cải cách tư pháp là một quá trình liên tục, không ngừng hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu của xã hội. Tranh tụng dân chủ và công bằng là một trong những mục tiêu quan trọng của cải cách tư pháp, góp phần xây dựng một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực tư pháp, học hỏi kinh nghiệm của các nước tiên tiến về tranh tụng hiệu quả. Điều này giúp chúng ta tiếp cận những phương pháp, kỹ năng tranh tụng mới, đồng thời nâng cao trình độ chuyên môn của các chủ thể tố tụng.

Tăng cường xã hội hóa hoạt động tư pháp, tạo điều kiện để người dân tham gia giám sát, đóng góp ý kiến vào quá trình giải quyết vụ án. Điều này giúp nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình của các cơ quan tư pháp, đồng thời củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống pháp luật.