Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục quốc phòng và an ninh (GDQP&AN) là một nội dung quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân, góp phần xây dựng nền quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân vững mạnh. Tại Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh (GDQP&AN) Đại học Thái Nguyên, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo là yêu cầu cấp thiết. Theo số liệu năm học 2016-2017, Trung tâm có quy mô đào tạo khoảng 9.350 sinh viên chính khóa và 2.500 sinh viên liên thông, liên kết, với đội ngũ giảng viên gồm 40 người. Tuy nhiên, phương pháp dạy học truyền thống, chủ yếu là thuyết trình một chiều, chưa phát huy được tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học, dẫn đến chất lượng GDQP&AN còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng dạy học nhóm tại Trung tâm GDQP&AN Đại học Thái Nguyên, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học nhóm, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học. Nghiên cứu tập trung trong phạm vi Trung tâm GDQP&AN Đại học Thái Nguyên, giai đoạn năm học 2015-2017, với đối tượng là sinh viên và giảng viên tại Trung tâm.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo GDQP&AN, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết 29 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI. Việc áp dụng phương pháp dạy học nhóm giúp phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của sinh viên, đồng thời rèn luyện kỹ năng hợp tác và năng lực thực hành quân sự cần thiết trong bối cảnh hội nhập và phát triển hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình dạy học nhóm đã được phát triển qua nhiều giai đoạn:

  • Lý thuyết học tập hợp tác của John Dewey: Nhấn mạnh vai trò của hoạt động nhóm trong việc phát triển tư duy và kỹ năng xã hội thông qua giao tiếp và hợp tác giữa các học viên.

  • Thuyết tương tác nhóm của Kurt Lewin: Đề cao sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các thành viên trong nhóm, coi nhóm là một thực thể năng động với tác động tích cực đến từng cá nhân.

  • Lý thuyết hợp tác và cạnh tranh của Morton Deutsch: Phân tích các yếu tố thúc đẩy sự hợp tác trong nhóm, đồng thời nhận diện các yếu tố cạnh tranh có thể ảnh hưởng đến hiệu quả học tập nhóm.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dạy học nhóm, học tập hợp tác, phương pháp dạy học tích cực, năng lực người học, kỹ năng hợp tác, và đổi mới phương pháp dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng kết hợp với các phương pháp cụ thể:

  • Phương pháp điều tra xã hội học: Thu thập dữ liệu thông qua phiếu khảo sát với tổng số 500 phiếu, bao gồm 150 sinh viên Đại học Kinh tế & Quản trị kinh doanh, 150 sinh viên Đại học Sư phạm, 150 sinh viên Đại học Y Dược, 30 giảng viên và 20 cán bộ Ban Giám đốc Trung tâm.

  • Phương pháp quan sát và phân tích: Đánh giá thực trạng tổ chức dạy học nhóm, cơ sở vật chất, trang thiết bị và phương pháp giảng dạy hiện hành.

  • Phương pháp so sánh và tổng hợp: So sánh kết quả khảo sát với các nghiên cứu trong nước và quốc tế để rút ra nhận định và đề xuất phù hợp.

  • Thực nghiệm sư phạm: Áp dụng các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học nhóm trong một số lớp học để đánh giá hiệu quả.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2017, tập trung tại Trung tâm GDQP&AN Đại học Thái Nguyên. Cỡ mẫu khảo sát đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan, phương pháp chọn mẫu theo phương pháp ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của sinh viên về vai trò dạy học nhóm: Khoảng 82,3% sinh viên đánh giá dạy học nhóm là quan trọng hoặc rất quan trọng trong quá trình học tập. Cụ thể, 60,1% cho rằng dạy học nhóm quan trọng và 22,2% đánh giá rất quan trọng.

  2. Mục tiêu dạy học nhóm được sinh viên đồng thuận cao: Trên 95% sinh viên đồng ý rằng dạy học nhóm giúp phát huy tính tích cực, rèn luyện kỹ năng và góp phần giáo dục đạo đức, nhân cách. Ví dụ, 98,8% đồng ý về việc phát huy tính tích cực chủ động của người học.

  3. Mức độ tham gia của sinh viên trong các hoạt động nhóm: 90,9% sinh viên thường xuyên tham gia nhóm thực hành kỹ năng, 68,7% tham gia nhóm thảo luận lý thuyết, cho thấy sự tích cực trong các hoạt động nhóm đa dạng.

  4. Nhận thức của giảng viên về tầm quan trọng của dạy học nhóm: 66,7% giảng viên đánh giá dạy học nhóm rất quan trọng, 23,3% cho là quan trọng, không có giảng viên nào cho rằng không quan trọng.

  5. Hiệu quả dạy học nhóm được đánh giá tích cực: Sinh viên và giảng viên đều nhận thấy dạy học nhóm giúp nâng cao hiệu quả học tập, phát triển kỹ năng giao tiếp, tư duy phản biện và khả năng làm việc nhóm.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy dạy học nhóm tại Trung tâm GDQP&AN Đại học Thái Nguyên đã đạt được những thành tựu đáng kể trong việc đổi mới phương pháp dạy học. Việc sinh viên đánh giá cao vai trò và hiệu quả của dạy học nhóm phản ánh sự phù hợp của phương pháp này với đặc điểm nội dung và đối tượng học tập tại Trung tâm.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với quan điểm của John Dewey và Kurt Lewin về vai trò của tương tác và hợp tác trong học tập. Đồng thời, mức độ tham gia tích cực của sinh viên trong các hoạt động nhóm cho thấy phương pháp này đã phát huy được tính chủ động và sáng tạo của người học, phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục theo Nghị quyết 29-NQ/TW.

Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế như việc tổ chức hoạt động nhóm chưa đồng đều, một số sinh viên chưa tham gia tích cực do thiếu kỹ năng hợp tác hoặc chưa quen với phương pháp mới. Điều này đòi hỏi sự đầu tư hơn nữa về đào tạo giảng viên, xây dựng tài liệu hỗ trợ và cải thiện cơ sở vật chất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức của sinh viên và giảng viên về tầm quan trọng của dạy học nhóm, bảng phân tích mức độ tham gia các loại hình hoạt động nhóm, và biểu đồ tròn về sự đồng thuận với các mục tiêu dạy học nhóm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức cho giảng viên và sinh viên về vai trò dạy học nhóm
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn kỹ năng dạy học nhóm cho giảng viên và sinh viên nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng hợp tác. Thời gian thực hiện trong 6 tháng tới, do Trung tâm GDQP&AN phối hợp với các khoa chuyên môn chủ trì.

  2. Xây dựng hệ thống chủ đề và tài liệu dạy học nhóm phù hợp
    Phát triển bộ tài liệu, phiếu học tập và hướng dẫn tổ chức hoạt động nhóm theo định hướng năng lực, phù hợp với nội dung các học phần GDQP&AN. Hoàn thành trong vòng 1 năm, do Ban biên soạn chương trình và giảng viên chuyên môn đảm nhiệm.

  3. Đổi mới quy trình và phương pháp tổ chức dạy học nhóm
    Áp dụng quy trình dạy học nhóm linh hoạt, kết hợp đa dạng các phương pháp như nhóm chuyên gia, nhóm kim tự tháp, nhóm nhỏ để tăng hiệu quả học tập. Thực hiện thí điểm trong các lớp học năm học tới, do giảng viên chủ nhiệm và Trung tâm quản lý.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ dạy học nhóm
    Đầu tư trang thiết bị hiện đại như máy chiếu, phòng học nhóm, thiết bị thực hành kỹ thuật quân sự để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động nhóm. Kế hoạch đầu tư trong 2 năm, do Ban Giám đốc Trung tâm phối hợp với Đại học Thái Nguyên thực hiện.

  5. Đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá theo hướng phát huy tính tích cực, sáng tạo
    Xây dựng hệ thống đánh giá kết quả học tập nhóm dựa trên tiêu chí năng lực, kỹ năng hợp tác và sáng tạo của sinh viên. Triển khai trong năm học tiếp theo, do tổ chuyên môn và phòng khảo thí phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục quốc phòng
    Giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức dạy học nhóm, đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với đặc thù môn học GDQP&AN.

  2. Sinh viên các trường đại học, cao đẳng có học phần GDQP&AN
    Hỗ trợ sinh viên hiểu rõ vai trò và phương pháp học tập nhóm, từ đó phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập và rèn luyện kỹ năng hợp tác.

  3. Nhà nghiên cứu và chuyên gia giáo dục
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học nhóm trong lĩnh vực giáo dục quốc phòng, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và đào tạo
    Tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và hướng dẫn đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt trong các trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học nhóm là gì và tại sao cần áp dụng trong GDQP&AN?
    Dạy học nhóm là phương pháp tổ chức học tập theo nhóm nhỏ, giúp sinh viên tương tác, hợp tác để hoàn thành nhiệm vụ học tập chung. Phương pháp này phát huy tính tích cực, sáng tạo và kỹ năng thực hành cần thiết trong GDQP&AN.

  2. Phương pháp dạy học nhóm có những ưu điểm gì so với phương pháp truyền thống?
    Dạy học nhóm giúp tăng cường sự chủ động, phát triển kỹ năng giao tiếp, tư duy phản biện và khả năng làm việc nhóm, đồng thời tạo không khí học tập sôi nổi, giảm tính thụ động so với phương pháp thuyết trình một chiều.

  3. Làm thế nào để tổ chức dạy học nhóm hiệu quả tại Trung tâm GDQP&AN?
    Cần xây dựng kế hoạch bài bản, phân công nhiệm vụ rõ ràng, sử dụng tài liệu hỗ trợ phù hợp, kết hợp đa dạng các kiểu nhóm và đảm bảo cơ sở vật chất, thiết bị hỗ trợ đầy đủ.

  4. Những khó khăn thường gặp khi áp dụng dạy học nhóm là gì?
    Bao gồm sự thiếu kỹ năng hợp tác của sinh viên, thời gian tổ chức dài hơn, nguy cơ lệch hướng thảo luận và sự phụ thuộc vào tinh thần tham gia của từng thành viên.

  5. Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập nhóm một cách khách quan?
    Sử dụng tiêu chí đánh giá dựa trên năng lực, kỹ năng hợp tác, sự đóng góp cá nhân và kết quả chung của nhóm, kết hợp đánh giá qua quan sát, phản hồi và sản phẩm học tập.

Kết luận

  • Dạy học nhóm tại Trung tâm GDQP&AN Đại học Thái Nguyên đã góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của sinh viên.

  • Sinh viên và giảng viên đều nhận thức rõ vai trò quan trọng và hiệu quả của phương pháp dạy học nhóm trong quá trình học tập và giảng dạy.

  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả dạy học nhóm, bao gồm nâng cao nhận thức, đổi mới quy trình tổ chức, cải thiện cơ sở vật chất và đổi mới đánh giá.

  • Việc áp dụng dạy học nhóm phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục theo Nghị quyết 29-NQ/TW, góp phần phát triển năng lực người học trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào đào tạo giảng viên, xây dựng tài liệu hỗ trợ và triển khai thí điểm các biện pháp đổi mới nhằm đạt hiệu quả cao hơn trong các năm học tới.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới phương pháp dạy học nhóm, nâng cao chất lượng GDQP&AN tại Trung tâm Đại học Thái Nguyên!