Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công cuộc đổi mới toàn diện của Việt Nam, đội ngũ cán bộ cơ sở giữ vai trò then chốt trong việc thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Theo ước tính, chất lượng đội ngũ cán bộ có ảnh hưởng trực tiếp đến sự thành công của sự nghiệp đổi mới và phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, việc đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cơ sở hiện nay còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong lĩnh vực lý luận chính trị (LLCT). Mục tiêu của nghiên cứu là vận dụng phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống trong dạy học LLCT tại Trung tâm bồi dưỡng chính trị huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo, phát huy tính tích cực và sáng tạo của học viên. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2017, với phạm vi tại Trung tâm bồi dưỡng chính trị huyện Vũ Thư, nơi có đội ngũ cán bộ, đảng viên cấp xã tham gia học tập. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cải thiện chất lượng giảng dạy, nâng cao năng lực lãnh đạo và phẩm chất đạo đức cách mạng của cán bộ cơ sở, góp phần thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ chính trị địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục và đào tạo. Phương pháp dạy học nêu vấn đề được phát triển từ tư tưởng của các nhà giáo dục cổ đại như Xôcrates và Khổng Tử, nhấn mạnh vai trò của việc tạo ra tình huống có vấn đề để kích thích tư duy sáng tạo và chủ động của người học. Lý luận về phương pháp sử dụng tình huống (Case Study Method) được phát triển từ đầu thế kỷ XX, tập trung vào việc đưa người học vào các tình huống thực tế hoặc giả định để phân tích, đánh giá và giải quyết vấn đề, qua đó phát triển kỹ năng tư duy phản biện và vận dụng kiến thức. Các khái niệm chính bao gồm: phương pháp dạy học tích cực, tình huống có vấn đề, năng lực tự học, và kỹ năng giải quyết vấn đề. Nghiên cứu cũng kế thừa các công trình khoa học trong và ngoài nước về đổi mới phương pháp dạy học LLCT, đặc biệt là các phương pháp phát huy tính tích cực của học viên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể như phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê, điều tra xã hội học, phỏng vấn, quan sát và thực nghiệm sư phạm. Cỡ mẫu gồm các lớp cán bộ, đảng viên tại Trung tâm bồi dưỡng chính trị huyện Vũ Thư trong năm 2016 và 2017, với khoảng 250 học viên tham gia khảo sát. Phương pháp chọn mẫu là chọn lớp thực nghiệm và lớp đối chứng để so sánh hiệu quả vận dụng phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống. Timeline nghiên cứu kéo dài 8 tháng, bao gồm giai đoạn chuẩn bị, triển khai thực nghiệm và xử lý kết quả. Dữ liệu thu thập qua phiếu khảo sát, bài kiểm tra nhận thức, quan sát quá trình học tập và phỏng vấn giáo viên, học viên. Kết quả được phân tích bằng thống kê mô tả và so sánh giữa hai nhóm để đánh giá hiệu quả phương pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả vận dụng phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống: Kết quả kiểm tra nhận thức sau thực nghiệm cho thấy lớp thực nghiệm có điểm trung bình đạt 8,2/10, cao hơn 15% so với lớp đối chứng (7,1/10). Tỷ lệ học viên thể hiện thái độ tích cực, hứng thú học tập tăng từ 54% lên 78% sau khi áp dụng hai phương pháp này.

  2. Tăng cường sự chủ động và sáng tạo của học viên: Qua khảo sát, 82% học viên lớp thực nghiệm cho biết phương pháp mới giúp họ phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập, so với 46% ở lớp đối chứng. Học viên cũng phản hồi tích cực về khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn công tác.

  3. Khó khăn trong áp dụng phương pháp: 39,6% học viên cho rằng nội dung LLCT vẫn còn khô khan, 46% nhận thức chưa đầy đủ về vai trò học tập LLCT. Một số giáo viên kiêm chức gặp khó khăn trong việc đổi mới phương pháp do hạn chế về thời gian và kỹ năng công nghệ thông tin.

  4. Sự khác biệt về phương pháp giảng dạy: 100% giáo viên sử dụng phương pháp thuyết trình thường xuyên, trong khi chỉ 11,8% áp dụng phương pháp dạy học tình huống. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nâng cao nhận thức và kỹ năng vận dụng các phương pháp tích cực trong giảng dạy LLCT.

Thảo luận kết quả

Kết quả thực nghiệm khẳng định tính khả thi và hiệu quả của việc vận dụng phương pháp nêu vấn đề kết hợp với sử dụng tình huống trong dạy học LLCT. Việc tạo ra các tình huống có vấn đề giúp học viên phát triển tư duy phản biện, tăng cường khả năng giải quyết vấn đề thực tiễn, phù hợp với đặc điểm học viên là cán bộ, đảng viên có kinh nghiệm thực tiễn phong phú. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với quan điểm của các nhà giáo dục về vai trò của phương pháp dạy học tích cực trong việc nâng cao chất lượng đào tạo. Tuy nhiên, hạn chế về thời gian học tập, thói quen học truyền thống và năng lực giảng viên kiêm chức là những yếu tố cần được khắc phục để phát huy tối đa hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm số trung bình và tỷ lệ học viên tích cực giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cũng như bảng thống kê mức độ sử dụng các phương pháp dạy học của giáo viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống, nhằm nâng cao kỹ năng sư phạm và ứng dụng công nghệ thông tin cho đội ngũ giáo viên kiêm chức. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Trung tâm bồi dưỡng chính trị huyện phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Xây dựng và cập nhật giáo trình linh hoạt: Điều chỉnh nội dung giáo trình LLCT theo hướng giảm tính khô khan, tăng cường các tình huống thực tiễn, cập nhật thông tin mới phù hợp với đặc điểm học viên. Chủ thể thực hiện là Ban biên soạn giáo trình của Trung tâm, hoàn thành trong vòng 1 năm.

  3. Tăng cường áp dụng phương pháp dạy học tích cực: Khuyến khích giáo viên kết hợp linh hoạt các phương pháp nêu vấn đề, sử dụng tình huống, thảo luận nhóm trong giảng dạy để phát huy tính chủ động, sáng tạo của học viên. Đề xuất xây dựng quy trình chuẩn áp dụng trong các lớp bồi dưỡng, triển khai ngay trong năm học tiếp theo.

  4. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá: Đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá theo hướng đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn thay vì chỉ kiểm tra ghi nhớ. Áp dụng kiểm tra vấn đáp, thuyết trình, làm bài tập tình huống. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Trung tâm phối hợp với các giảng viên xây dựng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên, giảng viên các Trung tâm bồi dưỡng chính trị cấp huyện: Nhận được tài liệu tham khảo về phương pháp dạy học tích cực, giúp nâng cao chất lượng giảng dạy LLCT, áp dụng hiệu quả trong thực tiễn giảng dạy.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục chính trị: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phù hợp với yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học.

  3. Học viên cao học chuyên ngành LL&PP dạy học bộ môn LLCT: Tham khảo nghiên cứu thực nghiệm, cơ sở lý luận và phương pháp vận dụng trong giảng dạy, phục vụ cho nghiên cứu và luận văn của mình.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phương pháp dạy học: Tài liệu cung cấp góc nhìn thực tiễn về vận dụng phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống trong bối cảnh đào tạo cán bộ chính trị, góp phần phát triển lý luận và thực tiễn giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp nêu vấn đề là gì và có ưu điểm gì trong dạy học LLCT?
    Phương pháp nêu vấn đề là cách tổ chức dạy học tạo ra tình huống có vấn đề để học viên chủ động tìm tòi, giải quyết, từ đó lĩnh hội kiến thức. Ưu điểm là kích thích tư duy sáng tạo, phát huy tính tích cực và tự lực của học viên, giúp gắn lý luận với thực tiễn.

  2. Phương pháp sử dụng tình huống khác gì so với phương pháp truyền thống?
    Phương pháp sử dụng tình huống đưa học viên vào các hoàn cảnh thực tế hoặc giả định có mâu thuẫn cần giải quyết, giúp phát triển kỹ năng phân tích, ra quyết định và vận dụng kiến thức linh hoạt, thay vì chỉ tiếp nhận thụ động như phương pháp truyền thống.

  3. Làm thế nào để kết hợp hiệu quả hai phương pháp này trong giảng dạy?
    Giáo viên cần xây dựng các tình huống có vấn đề phù hợp với nội dung bài học, khuyến khích học viên thảo luận, đưa ra giả thuyết và giải pháp. Việc kết hợp giúp bổ sung ưu điểm của từng phương pháp, nâng cao hiệu quả học tập và phát triển kỹ năng.

  4. Những khó khăn thường gặp khi áp dụng phương pháp mới là gì?
    Khó khăn gồm thói quen học tập truyền thống của học viên, hạn chế về kỹ năng và thời gian của giáo viên, đặc biệt là giáo viên kiêm chức, cũng như yêu cầu về cơ sở vật chất và thời gian học tập ngắn.

  5. Làm sao để đánh giá hiệu quả của việc vận dụng phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống?
    Có thể đánh giá qua kết quả kiểm tra nhận thức, khảo sát thái độ học tập, quan sát sự tham gia tích cực của học viên trong lớp, so sánh điểm số và mức độ hứng thú giữa lớp áp dụng phương pháp mới và lớp truyền thống.

Kết luận

  • Vận dụng phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống trong dạy học LLCT tại Trung tâm bồi dưỡng chính trị huyện Vũ Thư đã nâng cao hiệu quả học tập, tăng tính tích cực và sáng tạo của học viên.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy điểm số và thái độ học tập của lớp thực nghiệm vượt trội so với lớp đối chứng, khẳng định tính khả thi của phương pháp.
  • Nghiên cứu góp phần làm phong phú cơ sở lý luận và thực tiễn đổi mới phương pháp dạy học LLCT, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các Trung tâm bồi dưỡng chính trị và học viên cao học.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo giảng viên, đổi mới giáo trình, áp dụng phương pháp tích cực và cải tiến kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.
  • Các bước tiếp theo là triển khai rộng rãi phương pháp này tại các Trung tâm bồi dưỡng chính trị cấp huyện, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng áp dụng.

Hành động ngay hôm nay: Các Trung tâm bồi dưỡng chính trị và giảng viên cần chủ động tiếp cận, áp dụng phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống để nâng cao chất lượng đào tạo, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ cơ sở vững mạnh, đáp ứng yêu cầu đổi mới và phát triển đất nước.