Tổng quan nghiên cứu

Bình Thuận là một trong những tỉnh trọng điểm về sản xuất nông nghiệp, trong đó cây thanh long chiếm vị trí chủ lực với diện tích khoảng 30.000 ha, sản lượng đạt trên 600.000 tấn/năm, đóng góp lớn vào GDP nông nghiệp của tỉnh. Đặc biệt, huyện Bắc Bình là vùng sản xuất thanh long chính với diện tích chiếm khoảng 40% tổng diện tích thanh long toàn tỉnh. Tuy nhiên, việc phát triển sản xuất và chế biến thanh long tại đây đang đối mặt với nhiều thách thức như xử lý phụ phẩm nông nghiệp chưa hiệu quả, sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật quá mức, gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến thu nhập của người dân.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn trong chuỗi sản xuất và chế biến thanh long tại huyện Bắc Bình nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tăng thu nhập cho người dân. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2018-2023, khảo sát thực tế tại các vùng trồng thanh long chủ lực của huyện. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển bền vững ngành thanh long Bình Thuận, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) và nâng cao giá trị sản phẩm trên thị trường trong nước và quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: (1) Kinh tế tuần hoàn (Circular Economy) – tập trung vào việc tái sử dụng, tái chế và giảm thiểu chất thải trong sản xuất; (2) Quản lý chuỗi cung ứng bền vững (Sustainable Supply Chain Management) – nhằm tối ưu hóa các hoạt động từ sản xuất đến tiêu thụ, giảm thiểu tác động môi trường và tăng giá trị kinh tế.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Phụ phẩm nông nghiệp (Agricultural By-products): các phần thải ra trong quá trình thu hoạch và chế biến thanh long như cành, lá, vỏ quả.
  • Sản xuất hữu cơ (Organic Production): sử dụng phân bón hữu cơ và hạn chế thuốc bảo vệ thực vật hóa học.
  • Tiết kiệm năng lượng (Energy Saving): áp dụng công nghệ chiếu sáng LED và năng lượng mặt trời.
  • Tái chế chất thải (Waste Recycling): xử lý và tận dụng phụ phẩm thành phân compost hoặc nguyên liệu chế biến sản phẩm mới.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính gồm: số liệu thống kê sản xuất thanh long của UBND huyện Bắc Bình, khảo sát thực địa tại 50 hộ nông dân và 5 cơ sở chế biến thanh long, phỏng vấn chuyên gia và cán bộ quản lý địa phương.

Phương pháp phân tích bao gồm: phân tích định lượng số liệu sản xuất, tiêu thụ và môi trường; phân tích định tính qua phỏng vấn sâu; mô hình hóa kinh tế tuần hoàn dựa trên chuỗi giá trị thanh long. Cỡ mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các vùng trồng thanh long chính. Thời gian nghiên cứu kéo dài 18 tháng, từ tháng 1/2022 đến tháng 6/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình trạng xử lý phụ phẩm thanh long còn kém hiệu quả: Khoảng 60% phụ phẩm như cành, lá và vỏ quả thanh long bị bỏ không hoặc đốt gây ô nhiễm môi trường. Chỉ có khoảng 25% được thu gom để làm phân compost hoặc nguyên liệu chế biến.

  2. Sử dụng năng lượng và vật tư đầu vào chưa tối ưu: Hơn 70% hộ dân vẫn sử dụng bóng đèn compact tiêu tốn nhiều điện năng, chưa áp dụng đèn LED tiết kiệm. Tỷ lệ sử dụng năng lượng mặt trời trong sản xuất và chế biến chỉ chiếm khoảng 10%.

  3. Hiệu quả kinh tế chưa cao do sản xuất nhỏ lẻ, phân tán: Diện tích trung bình mỗi hộ khoảng 1,2 ha, sản lượng bình quân đạt 15 tấn/ha, thấp hơn mức tiềm năng 20 tấn/ha. Thu nhập bình quân của người trồng thanh long tại Bắc Bình khoảng 80 triệu đồng/năm, thấp hơn 30% so với các vùng sản xuất tập trung.

  4. Mô hình kinh tế tuần hoàn đề xuất giúp giảm chi phí và tăng thu nhập: Việc sử dụng đèn LED tiết kiệm 30% điện năng so với bóng compact; lắp đặt pin năng lượng mặt trời giúp giảm 40% chi phí điện và có thể bán điện dư thừa cho lưới quốc gia; thu gom và bán búp thanh long thải loại tạo thêm thu nhập khoảng 10 triệu đồng/ha/năm; sản xuất phân compost từ cành thanh long giảm 25% chi phí phân bón hóa học.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các vấn đề trên là do nhận thức và kỹ thuật sản xuất của người dân còn hạn chế, thiếu sự hỗ trợ kỹ thuật và thị trường tiêu thụ chưa ổn định. So với các nghiên cứu trong ngành nông nghiệp bền vững, kết quả này tương đồng với báo cáo của FAO về việc lãng phí phụ phẩm nông nghiệp tại các vùng nhiệt đới. Việc áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm môi trường mà còn nâng cao hiệu quả kinh tế, phù hợp với xu hướng phát triển bền vững toàn cầu. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh chi phí điện năng trước và sau khi sử dụng đèn LED, bảng thống kê thu nhập bổ sung từ các hoạt động tái chế phụ phẩm, và biểu đồ phân bổ nguồn năng lượng trong sản xuất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Khuyến khích áp dụng công nghệ chiếu sáng LED và năng lượng mặt trời: Tổ chức các chương trình hỗ trợ kỹ thuật và tài chính để người dân chuyển đổi sang đèn LED và lắp đặt hệ thống pin năng lượng mặt trời trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở Công Thương, các tổ chức tài chính.

  2. Xây dựng hệ thống thu gom và xử lý phụ phẩm thanh long: Thiết lập các điểm thu gom tập trung, hỗ trợ đầu tư máy móc chế biến phân compost và sản phẩm từ vỏ quả trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Hợp tác xã nông nghiệp, doanh nghiệp chế biến, chính quyền địa phương.

  3. Tăng cường đào tạo và chuyển giao kỹ thuật sản xuất hữu cơ, kinh tế tuần hoàn: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo định kỳ hàng năm nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng cho nông dân. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Khuyến nông, các viện nghiên cứu nông nghiệp.

  4. Phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm tái chế và sản phẩm mới từ thanh long: Hỗ trợ xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu sản phẩm thân thiện môi trường, mở rộng kênh phân phối trong và ngoài nước trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Công Thương, Hiệp hội Nông sản, doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nông dân và hợp tác xã trồng thanh long: Nắm bắt các giải pháp kỹ thuật và mô hình kinh tế tuần hoàn để nâng cao hiệu quả sản xuất, giảm chi phí và tăng thu nhập.

  2. Doanh nghiệp chế biến nông sản: Áp dụng các công nghệ xử lý phụ phẩm, phát triển sản phẩm mới từ nguyên liệu tái chế, nâng cao giá trị gia tăng.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: Xây dựng chính sách hỗ trợ, quy hoạch phát triển bền vững ngành thanh long, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành nông nghiệp, môi trường: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kinh tế tuần hoàn là gì và áp dụng như thế nào trong sản xuất thanh long?
    Kinh tế tuần hoàn là mô hình sản xuất – tiêu dùng khép kín, tái sử dụng và tái chế nguyên liệu nhằm giảm thiểu chất thải. Trong thanh long, áp dụng bằng cách thu gom phụ phẩm làm phân compost, sử dụng năng lượng tái tạo và phát triển sản phẩm từ vỏ quả.

  2. Việc sử dụng đèn LED và năng lượng mặt trời có lợi ích gì?
    Đèn LED tiết kiệm khoảng 30% điện năng so với bóng compact, còn năng lượng mặt trời giúp giảm 40% chi phí điện và có thể bán điện dư thừa, tạo thêm nguồn thu nhập cho người dân.

  3. Phụ phẩm thanh long được tận dụng như thế nào?
    Phụ phẩm như cành, lá được ủ làm phân hữu cơ, vỏ quả được chế biến thành nguyên liệu sản xuất phẩm màu hoặc thức ăn chăn nuôi, búp thải loại được thu gom bán cho nhà máy chế biến.

  4. Mô hình kinh tế tuần hoàn có thể áp dụng rộng rãi không?
    Có thể áp dụng tại các vùng trồng thanh long khác với điều kiện hỗ trợ kỹ thuật và thị trường phù hợp, giúp nâng cao hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường.

  5. Làm thế nào để người dân yên tâm sản xuất theo mô hình mới?
    Cần có chính sách hỗ trợ, đào tạo kỹ thuật, đồng thời phát triển thị trường tiêu thụ ổn định và xây dựng thương hiệu sản phẩm thân thiện môi trường.

Kết luận

  • Mô hình kinh tế tuần hoàn trong sản xuất và chế biến thanh long tại Bắc Bình giúp tiết kiệm năng lượng, giảm chi phí và tăng thu nhập cho người dân.
  • Việc thu gom và tái chế phụ phẩm thanh long góp phần giảm ô nhiễm môi trường và nâng cao giá trị sản phẩm.
  • Áp dụng đèn LED và năng lượng mặt trời là giải pháp hiệu quả trong tiết kiệm năng lượng và tạo nguồn thu mới.
  • Cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân để triển khai mô hình thành công.
  • Giai đoạn tiếp theo (2024-2026) tập trung hoàn thiện hệ thống thu gom phụ phẩm, mở rộng đào tạo và phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm tái chế.

Hành động ngay hôm nay để góp phần phát triển ngành thanh long bền vững và thân thiện môi trường!