Mạng Lưới Xã Hội Của Phụ Nữ Trong Gia Đình Làm Nghề Biển Tại Thành Phố Quy Nhơn

Phụ nữ trong gia đình làm nghề biển thường gánh vác nhiều công việc. Họ thay người đi biển chăm sóc gia đình, nuôi dạy con cái, lo việc dòng họ và cộng đồng. Duy trì MLXH với các mối gắn kết cá nhân, gia đình, cộng đồng là rất cần thiết. Nó tạo cơ hội cho phụ nữ nhận hỗ trợ, giải quyết khó khăn, thực hiện tốt vai trò trong gia đình và cộng đồng. Các thành viên trong MLXH như gia đình, họ hàng, hàng xóm, bạn bè, các tổ chức xã hội có thể chung tay giúp sức. Tiếp cận các chính sách xã hội cũng là nguồn hỗ trợ lớn về vật chất, tinh thần và sinh kế.

Vùng ven biển thường gặp nhiều rủi ro liên quan đến thời tiết, môi trường. Quy Nhơn hứng chịu nhiều bão lớn, gây tổn thất nghiêm trọng đến tính mạng và tài sản. Mất mát về người là tổn thất lớn nhất. Rủi ro này có tác động lâu dài đến cuộc sống khó khăn của phụ nữ. Cần có sự chung tay giúp sức từ các thành viên trong MLXH để họ sớm ổn định cuộc sống. Nghiên cứu về MLXH là rất cần thiết ở Việt Nam, cả về lý luận và thực tiễn. Cần bổ sung những mô tả chi tiết về đặc điểm của MLXH và phân tích chuyên sâu về vai trò của nó.

Để khắc phục những khoảng trống nghiên cứu thực nghiệm về MLXH, cần thực hiện đề tài “MLXH của phụ nữ trong gia đình làm nghề biển: nghiên cứu trường hợp tại thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định”. Đề tài này sẽ mô tả chi tiết đặc điểm của MLXH, chỉ rõ cách phát triển MLXH cùng những cơ hội, thách thức bộc lộ. Phân tích MLXH và những tác động của nó trên thực tế đối với phụ nữ. Những tác động tiêu cực từ MLXH đối với phụ nữ. Những nhân tố tác động đến MLXH của phụ nữ. Việc làm rõ những vấn đề trên về MLXH chính là cơ sở khoa học chứng minh sự cần thiết trong việc tìm hiểu các chiều cạnh về MLXH của phụ nữ trong gia đình làm nghề biển ở thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định hiện nay.

Luận án tập trung phân tích MLXH của phụ nữ trong gia đình làm nghề biển và các yếu tố ảnh hưởng qua nghiên cứu trường hợp ở thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định. Từ đó cung cấp luận cứ khoa học nhằm hỗ trợ phát triển sinh kế bền vững cho phụ nữ trong gia đình làm nghề biển. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm: Tổng quan tình hình nghiên cứu về MLXH. Xây dựng cơ sở lý luận nghiên cứu về MLXH: tìm hiểu và phân tích các lý thuyết có liên quan đến luận án, trong đó tập trung vào ba lý thuyết cơ bản: Lý thuyết mạng lưới xã hội, lý thuyết vốn xã hội và lý thuyết tương tác biểu trưng. Làm rõ khái niệm MLXH và các khái niệm liên quan như vốn xã hội, phụ nữ trong gia đình làm nghề biển, sinh kế.

Khách thể bổ trợ của luận án: Các thành viên trong gia đình, họ hàng, hàng xóm, bạn bè và các tổ chức xã hội chính thức, các tổ chức xã hội tự nguyện, các doanh nghiệp, công ty ở địa bàn nghiên cứu. Giới hạn về thời gian nghiên cứu Luận án được nghiên cứu trong khoảng thời gian từ tháng 8 năm 2014 đến tháng 8 năm 2016. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Luận án tiến hành nghiên cứu tại các khu vực dân cư ven biển trên địa bàn thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định. Cụ thể: hai phường trong nội thành là Đống Đa và Hải Cảng; hai xã ngoại thành là Nhơn Hải và Nhơn Lý.

Để thực hiện tốt phương pháp nghiên cứu này, đề tài đã tiến hành tra cứu các nguồn tư liệu, bao gồm hệ thống các tài liệu công trình nghiên cứu từ các lĩnh vực khoa học xã hội có liên quan đến đề tài ở trong và ngoài nước từ các nguồn như sách; luận án; luận văn; bài viết trên các tạp chí: Xã hội học, Nghiên cứu Gia đình và Giới; Khoa học Xã hội.Ngoài ra các tư liệu sẵn có thu thập tại địa bàn nghiên cứu sẽ được tổng quan, khái quát và đối sánh với kết quả nghiên cứu của đề tài. Luận án sử dụng bảng hỏi định lượng nhằm tiến hành phỏng vấn trực tiếp 400 phụ nữ trong các gia đình làm nghề biển.

Độ tuổi trung bình của phụ nữ trong mẫu khảo sát là 45,6 (người có tuổi nhỏ nhất là 24 và người cao tuổi nhất là 68). Đại đa số phụ nữ ở độ tuổi từ 45-59 chiếm 48%, tiếp theo là nhóm phụ nữ độ tuổi từ 35-44 chiếm 29%. Nhóm phụ nữ thuộc nhóm thanh niên từ 24-34 tuổi chỉ chiếm 15,3%; Nhóm phụ nữ thuộc lớp người cao tuổi từ 60-68 chỉ chiếm 7,8% trong tổng số mẫu nghiên cứu. Phần lớn phụ nữ trong mẫu khảo sát có trình độ học vấn ở mức phổ cập: tiểu học (TH) chiếm 38,8%, trung học cơ sở (THCS) chiếm 41,5%, trung học phổ thông (THPT) chiếm 5,8%.

Tỷ lệ phụ nữ có trình độ trung cấp (TC) - nghề và cao đẳng, đại học (CĐ-ĐH) thấp, chỉ chiếm lần lượt là 0,3% và 0,5%. Có đến 10% chỉ mới đạt trình độ học vấn là biết đọc, biết viết, thậm chí có 3,3% phụ nữ là mù chữ. Phụ nữ trong mẫu khảo sát chủ yếu làm ngư nghiệp (chiếm 63,5%); có 9% phụ nữ kinh doanh, buôn bán; Có 7,5% phụ nữ làm lao động tự do; Có 7% phụ nữ làm công nhân trong các công ty, doanh nghiệp; Có 2,3% phụ nữ là công chức, viên chức; Có 0,5% phụ nữ làm nông nghiệp và có đến 10,3% phụ nữ không có việc làm. Phụ nữ trong mẫu khảo sát có mức thu nhập trung bình so với mặt bằng thu nhập chung (từ 2 triệu - dưới 5 triệu đồng/ tháng chiếm 39,2%).

Toàn bộ phiếu điều tra được tổng hợp, làm sạch, mã hóa và được nhập bằng phần mềm SPSS phiên bản 21.0 nhằm xử lý các thông tin thu được, đồng thời kiểm định tính khách quan, độ tin cậy của các kết quả nghiên cứu. Luận án sử dụng ba phương pháp thu thập thông tin định tính là phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm tập trung và quan sát. Tiến hành phỏng vấn sâu 52 trường hợp tại 4 địa bàn khảo sát. Trong đó, mỗi phường/ xã là 13 phỏng vấn sâu. Mẫu phỏng vấn sâu bao gồm: 16 người phụ nữ; 8 thành viên gia đình (4 trường hợp là người con trong gia đình; 4 trường hợp là người làm cha mẹ); 8 người trong dòng họ (họ hàng ruột có 4 trường hợp; họ hàng khác có 4 trường hợp).

Ngoài ra, mẫu phỏng vấn sâu còn bao gồm 8 người hàng xóm, 4 người bạn bè, 4 người là đại diện các tổ chức xã hội chính thức, 4 người là đại diện các tổ chức xã hội tự nguyện và 4 người là đại diện các doanh nghiệp, công ty. Luận án sử dụng phương pháp thảo luận nhóm tập trung để thu thập thông tin định tính. Tổ chức 8 cuộc thảo luận nhóm tập trung tại 4 địa bàn nghiên cứu. Mỗi địa bàn tổ chức 2 cuộc thảo luận nhóm. Mỗi cuộc thảo luận nhóm có từ 8-12 người tham gia. Thành phần tham gia thảo luận nhóm là phụ nữ trong gia đình làm nghề biển.

Dữ liệu định lượng thu thập được từ bảng hỏi được xử lý bằng phần mềm SPSS 21.0. Các phương pháp thống kê mô tả được sử dụng để mô tả đặc điểm của mẫu nghiên cứu và các biến số liên quan đến MLXH của phụ nữ trong gia đình làm nghề biển. Các phương pháp thống kê suy luận như kiểm định Chi-square, phân tích phương sai (ANOVA) và phân tích hồi quy được sử dụng để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu về vai trò của MLXH và các yếu tố ảnh hưởng đến MLXH của phụ nữ trong gia đình làm nghề biển.

Dữ liệu định tính thu thập được từ phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm tập trung và quan sát được mã hóa và phân tích theo phương pháp phân tích nội dung. Các chủ đề chính và các mối quan hệ giữa các chủ đề được xác định. Các trích dẫn từ phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm tập trung được sử dụng để minh họa các kết quả nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu định lượng và định tính được kết hợp để đưa ra những kết luận toàn diện và sâu sắc về MLXH của phụ nữ trong gia đình làm nghề biển ở thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định.