Lý luận về tiền lương của C.Mác trong chủ nghĩa tư bản

Trước C.Mác, các nhà kinh tế như William Petty đã đưa ra những lý thuyết sơ khai về tiền lương, thường tập trung vào mức lương tối thiểu cần thiết để duy trì sự sống của người lao động. Những lý thuyết này phản ánh điều kiện kinh tế và xã hội của thời kỳ đầu chủ nghĩa tư bản, khi lực lượng sản xuất còn kém phát triển và giai cấp tư sản tìm cách giữ chi phí lao động ở mức thấp nhất. Tuy nhiên, những lý thuyết này cũng đặt nền móng cho việc phân tích sự bóc lột trong quan hệ lao động, khi người lao động chỉ nhận được một phần nhỏ giá trị mà họ tạo ra.

Lý luận tiền lương của C.Mác không chỉ kế thừa mà còn phát triển và hoàn thiện những lý thuyết trước đó. Mác đã chỉ ra bản chất thực sự của tiền lương trong chủ nghĩa tư bản, vạch trần sự che đậy về việc tiền lương là giá cả của lao động. Dù chính sách tiền lương ở Việt Nam đã có nhiều thay đổi, nhưng những nguyên lý cơ bản của Mác vẫn còn giá trị trong việc phân tích và giải quyết các vấn đề liên quan đến tiền lương và quan hệ lao động hiện nay. Việc hiểu và vận dụng đúng đắn những nguyên lý này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của người lao động và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Việc mua bán sức lao động là mua bán chịu. Hơn nữa, đặc điểm của hàng hóa - sức lao động không bao giờ tách khỏi người bán, nó chỉ nhận được giá cả khi đã cung cấp giá trị sử dụng cho người mua, tức là lao động cho nhà tư bản. Đối với công nhân, toàn bộ lao động trong cả ngày là phương tiện để có tiền sinh sống, do đó, bản thân công nhân cũng tưởng rằng mình bán lao động. Còn đối với nhà tư bản việc bỏ tiền ra để có lao động, nên cũng nghĩ rằng cái mà họ mua là lao động. Số lượng của tiền lương phụ thuộc vào thời gian lao động hoặc sản phẩm sản xuất ra, điều đó khiến người ta lầm tưởng rằng tiền lương là giá cả lao động. Tiền lương che đậy mọi dấu vết của sự phân chia ngày lao động thành thời gian lao động tất yếu và thời gian lao động thặng dư, thành lao động được trả công và lao động không được trả công, do đó tiền lương che đậy bản chất bóc lột giá trị thặng dư của chủ nghĩa tư bản.

Theo C.Mác, lao động không phải là hàng hóa, vì nếu lao động là hàng hóa thì sẽ dẫn đến mâu thuẫn về lý luận. Nếu lao động được trao đổi ngang giá, thì nhà tư bản không thu được giá trị thặng dư, phủ nhận quy luật giá trị thặng dư. Nếu hàng hóa được trao đổi không ngang giá để có giá trị thặng dư, thì phủ nhận quy luật giá trị. Thay vào đó, Mác khẳng định rằng cái mà công nhân bán là sức lao động, tức là khả năng lao động của họ. Tiền lương là giá cả của sức lao động, và nó che đậy bản chất bóc lột của chủ nghĩa tư bản.

Theo Mác, tiền lương là biểu hiện giá trị sức lao động, là giá trị của những tư liệu sinh hoạt cần thiết để duy trì cuộc sống của người có sức lao động, theo điều kiện kinh tế, xã hội và trình độ văn minh của mỗi nước. Giá trị sức lao động bao hàm cả yếu tố lịch sử, vật chất và tinh thần. Để duy trì và phát triển sức lao động, người lao động còn phải sinh con, nuôi dưỡng con, nên những tư liệu sinh hoạt cần thiết để sản xuất ra sức lao động phải gồm cả những tư liệu sinh hoạt cho con cái họ. Giá trị sức lao động là điểm xuất phát trong mọi bài tính của sản xuất xã hội nói chung và của người sử dụng lao động nói riêng.

Nâng cao hiệu quả lao động, năng suất lao động suy cho cùng là nguồn gốc để tăng thu nhập, tăng khả năng thỏa mãn các nhu cầu của người lao động. Khác với thị trường hàng hóa bình thường, cầu về lao động không phải là cầu cho bản thân nó, mà là cầu dẫn xuất, tức là phụ thuộc vào khả năng tiêu thụ của sản phẩm do lao động tạo ra và mức giá cả của hàng hóa này. Tổng mức tiền lương quyết định tổng cầu về hàng hóa và dịch vụ cần thiết phải sản xuất cũng như giá cả của nó. Do vậy, tiền lương phải dựa trên cơ sở tăng năng suất lao động. Việc tăng năng suất lao động luôn luôn dẫn đến sự tái phân bổ lao động. Theo qui luật thị trường, lao động sẽ tái phân bổ vào các khu vực có năng suất cao hơn để nhận được các mức lương cao hơn.

Thực hiện chế độ tiền lương theo thời gian, nhà tư bản có thể không thay đổi lương ngày, lương tuần, mà vẫn hạ thấp được giá cả lao động do kéo dài ngày lao động hoặc tăng cường độ lao động. Trả lương kéo dài thời gian còn có lợi cho nhà tư bản khi tình hình thị trường thuận lợi, hàng hóa tiêu thụ. Tuy nhiên, hình thức này có thể không khuyến khích người lao động nâng cao năng suất, vì thu nhập của họ không trực tiếp phụ thuộc vào lượng sản phẩm họ tạo ra.

Tiền lương theo sản phẩm là hình thức tiền lương mà số lượng của nó phụ thuộc vào số lượng sản phẩm hoặc công việc mà công nhân làm ra. Hình thức này khuyến khích người lao động nâng cao năng suất, vì thu nhập của họ tăng lên khi họ sản xuất được nhiều sản phẩm hơn. Tuy nhiên, nó cũng có thể dẫn đến tình trạng người lao động làm việc quá sức để tăng thu nhập, ảnh hưởng đến sức khỏe và an toàn lao động. Ngoài ra, việc định mức sản phẩm cũng có thể gây ra tranh chấp giữa người lao động và người sử dụng lao động.

Địa tô chênh lệch xuất hiện khi có sự khác biệt về độ màu mỡ của đất hoặc vị trí địa lý thuận lợi hơn, cho phép sản xuất với chi phí thấp hơn và thu được lợi nhuận cao hơn. Địa tô tuyệt đối phát sinh do quyền sở hữu tư nhân về đất đai, ngăn cản sự di chuyển tự do của tư bản vào nông nghiệp và cho phép chủ đất thu một phần giá trị thặng dư ngay cả trên những mảnh đất kém màu mỡ nhất. Cả hai loại địa tô này đều là hình thức bóc lột, khi chủ đất thu lợi nhuận từ lao động của người khác mà không đóng góp vào quá trình sản xuất.

Ngoài địa tô chênh lệch và địa tô tuyệt đối, còn có các loại địa tô khác như địa tô về cây đặc sản (thu được trên những đám đất trồng cây quý hiếm), địa tô hầm mỏ (thu được từ việc khai thác khoáng sản), địa tô đất xây dựng (thu được từ việc sử dụng đất cho mục đích xây dựng). Các loại địa tô này đều dựa trên cơ sở của địa tô nông nghiệp và phản ánh sự độc quyền về quyền sử dụng đất đai hoặc tài nguyên thiên nhiên.

Luật Đất đai Việt Nam quy định đất đai thuộc sở hữu toàn dân, do Nhà nước thống nhất quản lý. Nhà nước giao đất cho các tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang, nhân dân, cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị xã hội, hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định lâu dài. Nhà nước còn cho tổ chức, hộ gia đình, cá nhân thuê đất. Tổ chức, hộ gia đình và cá nhân được Nhà nước cho thuê đất, giao đất trong luật này gọi chung là người sử dụng đất. Điều này thể hiện sự vận dụng sáng tạo lý luận địa tô của Mác trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Để bổ sung cho nguồn ngân sách và thông qua ngân sách thực hiện một số chính sách phát triển nông nghiệp những người thuê đất phải đóng thuế cho nhà nước. Thuế này khác xa với địa tô phong kiến và địa tô tư bản chủ nghĩa vì thuế này tập trung vào ngân sách mang lại lợi ích cho toàn dân, nó không mang bản chất bóc lột của địa tô phong kiến và địa tô tư bản chủ nghĩa. Các điều khoản trong Luật Đất đai quy định rõ quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất, khuyến khích đầu tư và sử dụng đất hiệu quả.