Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục đại học hiện đại, việc bồi dưỡng năng lực tự học (NLTH) cho sinh viên (SV) ngành y là một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng nhu cầu phát triển nghề nghiệp. Theo ước tính, gần 100 trường đại học và cao đẳng khối ngành y sinh và nông lâm đang giảng dạy môn Lí sinh y học (LSYH), một môn học giao thoa giữa vật lí, sinh học và y học, với nội dung đặc thù gắn liền với thực tiễn nghề nghiệp. Tuy nhiên, các nghiên cứu đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) và ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trong môn học này còn hạn chế, đặc biệt là việc xây dựng và sử dụng tài liệu điện tử dạy học (TLĐTDH) hỗ trợ bồi dưỡng NLTH cho SV.

Luận văn tập trung nghiên cứu xây dựng và sử dụng TLĐTDH về “Các phương pháp và kỹ thuật vật lí ứng dụng trong y học” (PPKTVLY) nhằm hỗ trợ dạy học môn LSYH cho SV ngành y tại Trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên (ĐHTN). Phạm vi nghiên cứu bao gồm nội dung kiến thức PPKTVLY trong chương trình môn LSYH, với mục tiêu cụ thể là phát triển một sản phẩm TLĐTDH tích hợp, dùng chung, hỗ trợ hiệu quả quá trình tự học và giảng dạy theo định hướng BDNLTH. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ năm 2012 đến 2014, tại môi trường đào tạo đại học y dược.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới PPDH, nâng cao năng lực tự học cho SV ngành y, đồng thời phát triển công nghệ giáo dục hiện đại trong lĩnh vực y sinh học. Việc ứng dụng TLĐTDH không chỉ giúp SV tiếp cận kiến thức một cách chủ động, linh hoạt mà còn tạo điều kiện cho giảng viên tổ chức các hoạt động dạy học tích cực, phát huy tính sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề của người học. Qua đó, nghiên cứu góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học theo Nghị quyết số 14/2005/NQ-CP của Chính phủ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai khung lý thuyết chính: lý thuyết dạy học hiện đại về bồi dưỡng năng lực tự học (BDNLTH) và lý thuyết công nghệ giáo dục tích hợp tài liệu điện tử dạy học (TLĐTDH).

  1. Lý thuyết BDNLTH: Dựa trên quan điểm lấy SV làm trung tâm, nhấn mạnh vai trò của tự học có hướng dẫn và sự phối hợp giữa thầy và trò trong quá trình học tập. Các mô hình dạy học tích cực như dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề (PHGQVĐ) và dạy học trên cơ sở vấn đề (DHTCSVĐ) được áp dụng nhằm phát triển năng lực tự học, tư duy phản biện và kỹ năng thực hành cho SV. Ba pha trong quy trình BDNLTH gồm: chuyển giao nhiệm vụ, thực hiện nhiệm vụ và hệ thống hóa kết quả.

  2. Lý thuyết TLĐTDH: Định nghĩa TLĐTDH là sản phẩm phần mềm tích hợp, dùng chung, hỗ trợ dạy học qua hệ thống máy tính và mạng internet. TLĐTDH có các chức năng: nguồn tri thức, công cụ hỗ trợ dạy học, môi trường tương tác và môi trường học tập mở. Yêu cầu đối với TLĐTDH bao gồm tính chính xác khoa học, tính sư phạm, tính tương tác và khả năng cập nhật mở rộng.

Ba khái niệm chính được làm rõ trong nghiên cứu là: năng lực tự học, tài liệu điện tử dạy học và phương pháp dạy học tích cực định hướng BDNLTH.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp giữa nghiên cứu lý luận, khảo sát thực tiễn, thực nghiệm sư phạm và đánh giá chuyên gia.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm tài liệu lý luận về giáo dục đại học, BDNLTH, CNTT trong giáo dục; khảo sát thực trạng sử dụng CNTT và TLĐTDH tại Trường Đại học Y Dược – ĐHTN; dữ liệu thu thập từ các hoạt động dạy học thử nghiệm; ý kiến đánh giá của các chuyên gia giáo dục và chuyên ngành y học.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính các quan điểm lý luận, phân tích nội dung chương trình môn LSYH, đánh giá thực trạng sử dụng TLĐTDH qua bảng hỏi và phỏng vấn; phân tích định lượng kết quả thực nghiệm sư phạm bằng thống kê mô tả và so sánh phân bố điểm kiểm tra trước và sau khi sử dụng TLĐTDH.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Thực nghiệm sư phạm được tiến hành với khoảng 60 SV ngành y tại ĐHTN, được chọn ngẫu nhiên từ các lớp học môn LSYH. Các chuyên gia đánh giá gồm 10 nhà khoa học và giảng viên có kinh nghiệm trong lĩnh vực giáo dục và y học.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được triển khai trong vòng 24 tháng, từ khảo sát thực trạng, xây dựng TLĐTDH, tổ chức thực nghiệm sư phạm đến thu thập và phân tích dữ liệu, xin ý kiến chuyên gia và hoàn thiện luận án.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng sử dụng CNTT và TLĐTDH trong dạy học môn LSYH còn hạn chế: Khảo sát tại ĐHTN cho thấy chỉ khoảng 35% giảng viên sử dụng tài liệu điện tử hỗ trợ giảng dạy, trong khi 65% SV chưa được tiếp cận đầy đủ các nguồn học liệu số hóa chuyên ngành. Việc khai thác thông tin học tập trên mạng internet cũng còn hạn chế, với chỉ khoảng 40% SV thường xuyên sử dụng.

  2. Xây dựng thành công TLĐTDH về nội dung PPKTVLY: TLĐTDH được thiết kế tích hợp các bài giảng điện tử, video clip minh họa kỹ thuật Laser, mô phỏng thí nghiệm về dòng điện trong y học, ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm và diễn đàn thảo luận nhóm. Cơ sở dữ liệu được tổ chức theo nguyên tắc “WYS-WYG” giúp người dùng dễ dàng truy cập và tương tác.

  3. Thực nghiệm sư phạm cho thấy TLĐTDH nâng cao năng lực tự học và kết quả học tập của SV: So sánh điểm kiểm tra giữa đợt 1 (trước khi sử dụng TLĐTDH) và đợt 2 (sau khi sử dụng TLĐTDH) cho thấy điểm trung bình tăng từ 6,8 lên 8,2, tỷ lệ SV đạt điểm trên 8 tăng từ 25% lên 60%. Tần suất tham gia thảo luận nhóm trực tuyến cũng tăng 50% so với trước.

  4. Ý kiến chuyên gia đánh giá cao tính khả thi và hiệu quả của TLĐTDH: 90% chuyên gia cho rằng TLĐTDH phù hợp với mục tiêu BDNLTH, dễ sử dụng và có thể áp dụng rộng rãi trong đào tạo y khoa. Một số ý kiến đề xuất bổ sung thêm các bài giảng tương tác và cập nhật thường xuyên nội dung.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của TLĐTDH trong việc hỗ trợ dạy học tích cực, phát triển NLTH cho SV ngành y. Việc tích hợp các phương pháp dạy học PHGQVĐ và DHTCSVĐ qua hình thức thuyết trình và seminar với sự hỗ trợ của TLĐTDH đã tạo ra môi trường học tập chủ động, tương tác cao, giúp SV phát triển kỹ năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế về ứng dụng phần mềm mô phỏng và tài liệu điện tử trong y sinh học, kết quả của luận án phù hợp với xu hướng phát triển công nghệ giáo dục hiện đại, đồng thời khắc phục hạn chế về thiếu hụt tài liệu điện tử chuyên ngành tại Việt Nam. Việc sử dụng TLĐTDH không chỉ nâng cao hiệu quả học tập mà còn góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy, phù hợp với yêu cầu đào tạo theo tín chỉ và định hướng nghề nghiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm kiểm tra trước và sau khi sử dụng TLĐTDH, biểu đồ tần suất tham gia thảo luận trực tuyến, và bảng tổng hợp ý kiến chuyên gia nhằm minh họa rõ ràng hiệu quả và tính khả thi của sản phẩm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai rộng rãi TLĐTDH trong đào tạo ngành y: Các trường đại học y dược cần áp dụng TLĐTDH về PPKTVLY như một phần chính thức trong chương trình đào tạo, nhằm nâng cao NLTH cho SV. Thời gian thực hiện đề xuất này trong vòng 1-2 năm, do các khoa chuyên ngành chủ trì.

  2. Đào tạo giảng viên về kỹ năng sử dụng và phát triển TLĐTDH: Tổ chức các khóa bồi dưỡng kỹ năng CNTT, thiết kế bài giảng điện tử và phương pháp dạy học tích cực cho giảng viên nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng TLĐTDH. Thời gian đào tạo định kỳ hàng năm, do phòng đào tạo và trung tâm CNTT phối hợp thực hiện.

  3. Cập nhật và mở rộng nội dung TLĐTDH thường xuyên: Thiết lập nhóm chuyên gia chịu trách nhiệm cập nhật, bổ sung các bài giảng, mô phỏng và ngân hàng câu hỏi mới, đảm bảo tính khoa học và phù hợp với thực tiễn y học hiện đại. Thời gian cập nhật ít nhất 6 tháng một lần.

  4. Phát triển hệ thống hỗ trợ tương tác và đánh giá trực tuyến: Tích hợp các công cụ tự kiểm tra, đánh giá và diễn đàn thảo luận trực tuyến trong TLĐTDH để tăng cường sự tương tác giữa SV và giảng viên, đồng thời giúp SV tự điều chỉnh quá trình học tập. Chủ thể thực hiện là bộ phận phát triển phần mềm và phòng CNTT, hoàn thành trong vòng 12 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục đại học ngành y: Nhận được hướng dẫn cụ thể về xây dựng và sử dụng TLĐTDH hỗ trợ BDNLTH, từ đó đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng đào tạo.

  2. Sinh viên ngành y và các ngành liên quan: Tận dụng TLĐTDH để phát triển năng lực tự học, nâng cao kiến thức chuyên môn và kỹ năng thực hành, phù hợp với yêu cầu nghề nghiệp hiện đại.

  3. Nhà nghiên cứu và phát triển công nghệ giáo dục: Tham khảo mô hình tích hợp TLĐTDH với PPDH tích cực, làm cơ sở phát triển các sản phẩm phần mềm giáo dục chuyên ngành khác.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và đào tạo: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, định hướng phát triển CNTT trong giáo dục đại học, đặc biệt trong lĩnh vực y sinh học.

Câu hỏi thường gặp

  1. TLĐTDH là gì và có vai trò như thế nào trong dạy học môn LSYH?
    TLĐTDH là tài liệu điện tử dạy học tích hợp, dùng chung, hỗ trợ giảng dạy và tự học qua máy tính và mạng internet. Trong môn LSYH, TLĐTDH giúp SV tiếp cận kiến thức chuyên ngành một cách sinh động, tương tác và linh hoạt, nâng cao năng lực tự học và kỹ năng thực hành.

  2. Phương pháp dạy học tích cực nào được áp dụng trong nghiên cứu này?
    Nghiên cứu áp dụng hai phương pháp chính là dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề (PHGQVĐ) và dạy học trên cơ sở vấn đề (DHTCSVĐ) qua hình thức thuyết trình và seminar, nhằm phát triển năng lực tự học và tư duy phản biện cho SV.

  3. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy hiệu quả của TLĐTDH như thế nào?
    Sau khi sử dụng TLĐTDH, điểm trung bình kiểm tra của SV tăng từ 6,8 lên 8,2, tỷ lệ SV đạt điểm trên 8 tăng từ 25% lên 60%, đồng thời tần suất tham gia thảo luận trực tuyến tăng 50%, chứng tỏ TLĐTDH nâng cao hiệu quả học tập và tương tác.

  4. Làm thế nào để giảng viên có thể sử dụng hiệu quả TLĐTDH trong giảng dạy?
    Giảng viên cần được đào tạo kỹ năng sử dụng phần mềm, thiết kế bài giảng điện tử và áp dụng các phương pháp dạy học tích cực. Việc phối hợp chặt chẽ giữa giảng viên và SV trong quá trình sử dụng TLĐTDH cũng rất quan trọng để phát huy tối đa hiệu quả.

  5. TLĐTDH có thể được cập nhật và mở rộng như thế nào?
    TLĐTDH được thiết kế mở, cho phép cập nhật, bổ sung nội dung mới và phản hồi từ người dùng. Nhóm chuyên gia sẽ định kỳ rà soát, cập nhật các bài giảng, mô phỏng và ngân hàng câu hỏi để đảm bảo tính khoa học và phù hợp với thực tiễn.

Kết luận

  • Đã xây dựng thành công TLĐTDH về “Các phương pháp và kỹ thuật vật lí ứng dụng trong y học” hỗ trợ BDNLTH cho SV ngành y tại ĐHTN.
  • Áp dụng các mô hình dạy học tích cực PHGQVĐ và DHTCSVĐ với sự hỗ trợ của TLĐTDH giúp nâng cao năng lực tự học và kết quả học tập của SV.
  • Kết quả thực nghiệm sư phạm và ý kiến chuyên gia khẳng định tính khả thi và hiệu quả của sản phẩm trong môi trường giáo dục đại học.
  • Đề xuất các giải pháp triển khai, đào tạo giảng viên, cập nhật nội dung và phát triển hệ thống tương tác nhằm nâng cao chất lượng sử dụng TLĐTDH.
  • Khuyến nghị các trường đại học ngành y và các nhà quản lý giáo dục áp dụng rộng rãi mô hình này để đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng đào tạo.

Tiếp theo, cần triển khai áp dụng TLĐTDH trong thực tế giảng dạy, đồng thời mở rộng nghiên cứu phát triển các tài liệu điện tử chuyên ngành khác nhằm đáp ứng nhu cầu đào tạo hiện đại. Các nhà quản lý và giảng viên được khuyến khích tham khảo và ứng dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả đào tạo và phát triển năng lực tự học cho SV.