Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) kiểu mẫu là một bước phát triển quan trọng trong tiến trình nâng cao chất lượng đời sống và phát triển bền vững vùng nông thôn tại Việt Nam. Sau hơn 10 năm triển khai chương trình xây dựng NTM, thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể với 3 xã nông thôn là Bình Sơn, Bá Xuyên và Tân Quang được công nhận đạt chuẩn NTM từ năm 2018. Mục tiêu của nghiên cứu là đánh giá thực trạng xây dựng NTM kiểu mẫu tại thành phố Sông Công, phân tích những khó khăn, thách thức và đề xuất giải pháp nhằm đẩy nhanh tiến trình xây dựng NTM kiểu mẫu trong giai đoạn 2020-2022.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 xã nông thôn trên địa bàn thành phố Sông Công, với số liệu thu thập từ năm 2018 đến 2021. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả xây dựng NTM kiểu mẫu, góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp, cải thiện đời sống người dân và thúc đẩy phát triển bền vững vùng nông thôn. Qua đó, giúp thành phố Sông Công hướng tới mục tiêu trở thành đô thị loại II trước năm 2022, đồng thời tạo mô hình tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn bền vững, trong đó nhấn mạnh ba mục tiêu chính: cải thiện năng lực cạnh tranh của nông nghiệp, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng đời sống nông thôn. Khái niệm nông thôn mới kiểu mẫu được hiểu là giai đoạn nâng cao của xây dựng NTM, tập trung vào chất lượng và chiều sâu các tiêu chí về sản xuất, thu nhập, giáo dục, y tế, văn hóa, môi trường và an ninh trật tự.

Bộ tiêu chí xã NTM kiểu mẫu theo Quyết định số 691/QĐ-TTg (2018) được sử dụng làm chuẩn mực đánh giá, bao gồm 4 nhóm tiêu chí chính: (1) Tổ chức sản xuất, thu nhập và hộ nghèo; (2) Giáo dục, y tế và văn hóa; (3) Môi trường; (4) An ninh trật tự và hành chính công. Các khái niệm chuyên ngành như hợp tác xã kiểu mới, vùng sản xuất hàng hóa tập trung, thu nhập hỗn hợp, và mô hình phát triển sản xuất theo hướng hàng hóa được áp dụng để phân tích thực trạng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, tài liệu thống kê của UBND thành phố Sông Công, các phòng ban liên quan và các cơ quan thống kê tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2018-2020. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua điều tra bằng phiếu khảo sát với dung lượng mẫu 90 hộ gia đình (30 hộ/xã) đại diện cho các hộ nông nghiệp tại 3 xã nông thôn.

Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được áp dụng dựa trên sự tư vấn của lãnh đạo xã và thôn xóm nhằm đảm bảo tính khả thi và đại diện. Phân tích số liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả, phần mềm Excel với PivotTable để xử lý dữ liệu định lượng. Ngoài ra, phương pháp bản đồ và biểu đồ được sử dụng để minh họa phân bố sản xuất và các chỉ tiêu nghiên cứu. Phương pháp dự báo ngoại suy chuỗi thời gian được áp dụng để dự báo xu hướng phát triển NTM trong tương lai.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức sản xuất và hợp tác xã: Thành phố Sông Công hiện có 9 hợp tác xã (HTX) nông nghiệp, trong đó 6 HTX thuộc 3 xã nông thôn đạt chuẩn NTM. Tuy nhiên, phần lớn HTX hoạt động cầm chừng hoặc dừng hoạt động, thiếu trụ sở làm việc và chưa phát huy hiệu quả kinh tế. Số lượng doanh nghiệp và cơ sở tiểu thủ công nghiệp tại xã Tân Quang là 14 doanh nghiệp và 60 cơ sở, vượt trội so với các xã còn lại.

  2. Vùng sản xuất tập trung: Thành phố đã hình thành các vùng sản xuất tập trung cho 6 sản phẩm nông nghiệp chủ lực cấp tỉnh gồm lúa, chè, hoa tươi, cây ăn quả, lợn và thủy sản. Diện tích trồng lúa tại xã Bá Xuyên đạt trên 144 ha, chè tập trung hơn 650 ha tại xã Bá Xuyên và Bình Sơn với các sản phẩm chè đạt chứng nhận OCOP. Các mô hình cánh đồng mẫu lớn và sản xuất chè theo tiêu chuẩn VietGAP được triển khai nhằm nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm.

  3. Thu nhập và giảm nghèo: Thu nhập bình quân đầu người năm 2020 tại 3 xã đạt khoảng 4,927 triệu đồng/người/tháng, trong đó xã Bá Xuyên cao nhất với 5,061 triệu đồng/người/tháng. Tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể, chỉ còn 2% vào cuối năm 2019, vượt mục tiêu đề ra. Thành phố đã giảm 134 hộ nghèo trong năm 2019, tương đương 0,9% dân số.

  4. Giáo dục, y tế và văn hóa: Tỷ lệ huy động trẻ đi học mẫu giáo đạt trên 90%, tỷ lệ trẻ em hoàn thành tiểu học đạt trên 95%, trạm y tế xã đảm bảo điều kiện khám chữa bệnh bảo hiểm y tế. Các mô hình hoạt động văn hóa, thể thao thu hút trên 60% dân cư tham gia, góp phần nâng cao đời sống tinh thần.

  5. Môi trường và an ninh trật tự: Tỷ lệ chất thải rắn được thu gom và xử lý đạt trên 90%, rác thải sinh hoạt được phân loại trên 50%. Các tuyến đường xã, thôn được trồng cây bóng mát, hoa và có hệ thống rãnh thoát nước. An ninh trật tự được giữ vững, không có khiếu kiện đông người trái pháp luật trong 3 năm liên tục.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy thành phố Sông Công đã đạt được nhiều tiêu chí quan trọng trong xây dựng NTM kiểu mẫu, đặc biệt là về vùng sản xuất tập trung và giảm nghèo. Tuy nhiên, hoạt động của các HTX còn yếu kém, chưa phát huy vai trò liên kết sản xuất và thị trường, gây ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế nông thôn. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về khó khăn trong phát triển kinh tế tập thể tại các vùng nông thôn.

Thu nhập bình quân đầu người tăng và tỷ lệ hộ nghèo giảm phản ánh hiệu quả của các chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất và giảm nghèo. Việc áp dụng các mô hình sản xuất theo hướng hữu cơ, VietGAP và OCOP góp phần nâng cao giá trị sản phẩm và khả năng cạnh tranh trên thị trường.

Các chỉ tiêu về giáo dục, y tế và văn hóa được duy trì ở mức cao, tạo nền tảng phát triển bền vững cho cộng đồng nông thôn. Môi trường được cải thiện rõ rệt với tỷ lệ thu gom rác thải cao và cảnh quan xanh sạch đẹp, phù hợp với tiêu chí NTM kiểu mẫu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh thu nhập bình quân đầu người giữa các xã, bảng thống kê tỷ lệ hộ nghèo qua các năm, biểu đồ tròn tỷ lệ thu gom rác thải và biểu đồ cột về số lượng HTX hoạt động hiệu quả. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự phát triển và những hạn chế còn tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hoạt động và hiệu quả của hợp tác xã: Cần có chính sách hỗ trợ về đào tạo quản lý, kỹ năng kinh doanh và kết nối thị trường cho các HTX. Thành phố nên xây dựng cơ chế giám sát và đánh giá hoạt động HTX định kỳ, đồng thời khuyến khích thành lập các HTX kiểu mới có mô hình kinh doanh hiệu quả. Thời gian thực hiện: 2022-2024; Chủ thể: UBND thành phố, Sở Nông nghiệp và PTNT.

  2. Phát triển vùng sản xuất hàng hóa tập trung theo hướng bền vững: Mở rộng diện tích cánh đồng mẫu lớn, áp dụng công nghệ cao và tiêu chuẩn hữu cơ trong sản xuất nông nghiệp. Tăng cường liên kết chuỗi giá trị giữa nông dân, HTX và doanh nghiệp để nâng cao giá trị sản phẩm. Thời gian: 2022-2025; Chủ thể: UBND xã, HTX, doanh nghiệp.

  3. Nâng cao chất lượng đào tạo nghề và chuyển giao khoa học kỹ thuật: Tổ chức các lớp đào tạo nghề cho lao động nông thôn, tập trung vào kỹ thuật sản xuất nông nghiệp hiện đại và kỹ năng quản lý kinh doanh. Đẩy mạnh chuyển giao công nghệ mới để tăng năng suất và chất lượng sản phẩm. Thời gian: 2022-2023; Chủ thể: Trung tâm đào tạo nghề, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội.

  4. Cải thiện hạ tầng và môi trường nông thôn: Đầu tư nâng cấp hệ thống giao thông nông thôn, hệ thống thoát nước và xử lý chất thải. Phát triển các mô hình bảo vệ môi trường, tăng cường tuyên truyền nâng cao ý thức cộng đồng về bảo vệ môi trường. Thời gian: 2022-2025; Chủ thể: UBND thành phố, các xã, tổ chức cộng đồng.

  5. Tăng cường công tác quản lý, giám sát và huy động nguồn lực: Xây dựng bộ máy chuyên trách, chuyên nghiệp để điều phối xây dựng NTM kiểu mẫu. Huy động nguồn lực từ các thành phần kinh tế, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư. Thời gian: 2022-2024; Chủ thể: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM thành phố, các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: UBND thành phố, các phòng ban chuyên môn có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển nông thôn mới kiểu mẫu phù hợp với điều kiện thực tế.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực kinh tế nông nghiệp và phát triển nông thôn: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTM kiểu mẫu, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Hợp tác xã, doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp: Thông tin về vùng sản xuất tập trung, các mô hình sản xuất và tiềm năng phát triển giúp các bên khai thác cơ hội đầu tư, liên kết sản xuất kinh doanh.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội tại địa phương: Hiểu rõ về tiến trình xây dựng NTM kiểu mẫu, các tiêu chí và vai trò của người dân trong phát triển nông thôn, từ đó tích cực tham gia và hưởng lợi từ các chương trình phát triển.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu khác gì so với xây dựng nông thôn mới thông thường?
    Xây dựng NTM kiểu mẫu tập trung nâng cao chất lượng các tiêu chí đã đạt, đi sâu vào phát triển sản xuất bền vững, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần, bảo vệ môi trường và giữ gìn bản sắc văn hóa, trong khi xây dựng NTM thông thường chủ yếu đạt các tiêu chí cơ bản về hạ tầng và sản xuất.

  2. Tại sao các hợp tác xã ở thành phố Sông Công hoạt động chưa hiệu quả?
    Nguyên nhân chính là thiếu trụ sở làm việc, quản lý chưa năng động, thiếu sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và chưa có chiến lược phát triển rõ ràng, dẫn đến hoạt động cầm chừng hoặc dừng lại.

  3. Các sản phẩm nông nghiệp chủ lực của thành phố Sông Công là gì?
    Bao gồm lúa, chè, hoa tươi, cây ăn quả, lợn và thủy sản, trong đó chè có nhiều sản phẩm đạt chứng nhận OCOP, góp phần nâng cao giá trị kinh tế địa phương.

  4. Làm thế nào để giảm tỷ lệ hộ nghèo hiệu quả trong xây dựng NTM kiểu mẫu?
    Thông qua phát triển sản xuất hàng hóa tập trung, đào tạo nghề, hỗ trợ vay vốn, nâng cao thu nhập và tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản, đồng thời huy động sự tham gia của cộng đồng và các tổ chức liên quan.

  5. Vai trò của người dân trong xây dựng NTM kiểu mẫu như thế nào?
    Người dân là chủ thể quan trọng, tham gia vào các hoạt động sản xuất, bảo vệ môi trường, văn hóa, giám sát và hưởng lợi từ các chương trình phát triển, góp phần tạo sự đồng thuận xã hội và bền vững cho chương trình.

Kết luận

  • Thành phố Sông Công đã đạt nhiều tiêu chí quan trọng trong xây dựng NTM kiểu mẫu, đặc biệt về vùng sản xuất tập trung và giảm nghèo với thu nhập bình quân đầu người đạt gần 5 triệu đồng/tháng.
  • Hoạt động của các hợp tác xã còn yếu kém, cần được cải thiện để phát huy vai trò liên kết sản xuất và thị trường.
  • Các chỉ tiêu về giáo dục, y tế, văn hóa, môi trường và an ninh trật tự được duy trì ở mức cao, tạo nền tảng phát triển bền vững.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về phát triển HTX, mở rộng vùng sản xuất, đào tạo nghề, cải thiện hạ tầng và huy động nguồn lực nhằm đẩy nhanh tiến trình xây dựng NTM kiểu mẫu.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho chính quyền địa phương và các bên liên quan trong việc hoạch định chính sách và triển khai xây dựng NTM kiểu mẫu giai đoạn 2022-2025.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh phù hợp để đảm bảo xây dựng NTM kiểu mẫu thành công và bền vững.