Tổng quan nghiên cứu

Tác phẩm Sứ Hoa tùng vịnh của Nguyễn Tông Quai, một trong những tác giả tiêu biểu của văn học Hán Nôm thế kỷ XVIII, là tập thơ đi sứ nổi tiếng với hơn 400 bài thơ, trong đó có hơn 230 bài của Nguyễn Tông Quai. Tác phẩm được sáng tác trong chuyến đi sứ năm 1742 đến Yên Kinh (Bắc Kinh ngày nay), phản ánh hành trình dài qua tám tỉnh của Trung Quốc với nhiều địa danh lịch sử và văn hóa. Hiện nay, có khoảng 28 truyền bản khác nhau của tác phẩm được lưu giữ tại các thư viện lớn như Viện nghiên cứu Hán Nôm, Thư viện Quốc gia, Viện Sử học và tư gia cá nhân, với nhiều biến thể về nội dung và bố cục.

Nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát, phân tích các truyền bản, xác định thiện bản – tức bản đầy đủ và chính xác nhất – nhằm cung cấp cơ sở văn bản chuẩn cho các nhà nghiên cứu và góp phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các truyền bản hiện còn tại Hà Nội và các địa phương liên quan, tập trung vào văn bản học Hán Nôm, đặc biệt là các bài thơ của Nguyễn Tông Quai trong Sứ Hoa tùng vịnh. Mục tiêu cụ thể là xác định văn bản chuẩn, phân tích sai dị, đánh giá giá trị nghệ thuật và lịch sử của tác phẩm, đồng thời làm rõ tuyến đường đi sứ và bối cảnh lịch sử của chuyến đi.

Việc nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn di sản văn hóa Hán Nôm, góp phần làm sáng tỏ lịch sử ngoại giao và văn học Việt Nam thời Lê Trung Hưng, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo quý giá cho các lĩnh vực văn học, lịch sử và nghiên cứu văn bản học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu văn bản học Hán Nôm, bao gồm:

  • Lý thuyết văn bản học: Tập trung vào việc phân tích các truyền bản, xác định thiện bản thông qua đối chiếu sai dị, phân tích cấu trúc văn bản và các biến thể trong quá trình truyền sao.
  • Lý thuyết lịch sử văn học: Giúp đặt tác phẩm trong bối cảnh lịch sử, văn hóa, xã hội của thế kỷ XVIII, đặc biệt là trong mối quan hệ ngoại giao Việt Nam – Trung Quốc.
  • Khái niệm về thơ đi sứ: Thể loại thơ được sáng tác trong các chuyến đi sứ, mang tính chất ngoại giao, văn hóa và nghệ thuật, phản ánh tinh thần dân tộc và giao lưu văn hóa.
  • Khái niệm về truyền bản và sai dị: Truyền bản là các bản chép tay của tác phẩm, sai dị là những khác biệt về nội dung, hình thức giữa các truyền bản, ảnh hưởng đến giá trị và tính xác thực của văn bản.

Phương pháp nghiên cứu

  • Phương pháp sưu tầm: Thu thập 28 truyền bản hiện còn của Sứ Hoa tùng vịnh tại các thư viện và tư gia ở Hà Nội.
  • Phương pháp thống kê đối chiếu: Thống kê số lượng đề tựa, bài thơ, sai dị giữa các truyền bản để đánh giá mức độ biến thể và xác định thiện bản.
  • Phương pháp biên dịch: Dịch và giải mã nội dung các bài thơ, bài tự, lời bình trong tác phẩm để hiểu rõ ý nghĩa và giá trị nghệ thuật.
  • Phương pháp sử học: Xác định niên đại, bối cảnh lịch sử chuyến đi sứ năm 1742, tuyến đường đi qua tám tỉnh Trung Quốc, và các sự kiện liên quan.
  • Phương pháp nghiên cứu văn học: Đánh giá giá trị nội dung, nghệ thuật của thơ đi sứ, phân tích phong cách, chủ đề và ảnh hưởng của tác phẩm.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 28 truyền bản, được chọn lọc dựa trên tính đầy đủ và giá trị văn bản. Phương pháp chọn mẫu là chọn các bản có nguồn gốc rõ ràng, đa dạng về bố cục và nội dung để đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu được thực hiện qua đối chiếu chi tiết từng câu chữ, thống kê sai dị và phân tích nội dung nghệ thuật. Timeline nghiên cứu kéo dài từ việc thu thập tư liệu, phân tích văn bản đến tổng hợp kết quả và đề xuất thiện bản trong khoảng thời gian nghiên cứu luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định tuyến đường đi sứ năm 1742: Đoàn sứ bộ Việt Nam đi qua tám tỉnh Trung Quốc theo thứ tự Quảng Tây, Hồ Nam, Hồ Bắc, Giang Tây, An Huy, Giang Tô, Sơn Đông và Hà Bắc, kết thúc tại Yên Kinh. Hành trình kéo dài gần ba năm, phản ánh sự gian nan và ý nghĩa ngoại giao quan trọng của chuyến đi.

  2. Số lượng và phân bố bài thơ trong tác phẩm: Sứ Hoa tùng vịnh gồm hơn 200 đề thơ với hơn 400 bài thơ, trong đó Nguyễn Tông Quai sáng tác hơn 230 bài, Nguyễn Kiều khoảng 140 bài. Thơ đề vịnh chiếm đa số (125 bài), còn lại là thơ xướng họa (38 bài). Bố cục gồm ba phần: Tiền tập (khoảng 100 đề thơ), Hậu tập (65 đề thơ) và Phụ tặng đáp.

  3. Đa dạng và phức tạp của truyền bản: 28 truyền bản hiện còn có nhiều biến thể về nội dung, bố cục và số lượng bài thơ. Có bản chép đầy đủ ba phần, có bản chỉ chép một phần hoặc không phân chia rõ ràng. Sai dị giữa các bản rất đa dạng, gây khó khăn trong việc xác định thiện bản. Một số bản có giá trị văn bản cao như VHv.1998 (bản cơ sở), 2993, bản của ông Mai Hồng.

  4. Xác định thiện bản: Qua đối chiếu sai dị và phân tích nội dung, luận văn chọn bản VHv.1998 làm bản cơ sở nghiên cứu vì tính đầy đủ, nguyên vẹn và cẩn thận trong sao chép. Bản này có bố cục rõ ràng, ghi chép chi tiết, có giá trị tham khảo cao.

Thảo luận kết quả

Việc xác định tuyến đường đi sứ không chỉ giúp hiểu rõ bối cảnh sáng tác mà còn minh chứng cho sự giao lưu văn hóa giữa Việt Nam và Trung Quốc thời Lê Trung Hưng. Số lượng bài thơ lớn và đa dạng thể loại cho thấy sự phong phú và sáng tạo nghệ thuật của Nguyễn Tông Quai, đồng thời phản ánh mục đích ngoại giao qua thơ ca.

Sự đa dạng và phức tạp của các truyền bản là hệ quả của quá trình truyền sao tay kéo dài nhiều thế kỷ, với nhiều người sao chép dựa trên nhiều bản khác nhau, dẫn đến sai dị và biến thể. Điều này làm nổi bật vai trò quan trọng của nghiên cứu văn bản học trong việc bảo tồn và phục hồi giá trị nguyên bản của tác phẩm.

So sánh với các nghiên cứu trước, luận văn đã bổ sung các bảng thống kê chi tiết về số lượng bài tự, bài thơ và sai dị, đồng thời làm rõ các vấn đề nghi vấn về tác giả, thời gian và bối cảnh chuyến đi sứ. Việc xác định Lý Bán Thôn là nhân sĩ Trung Quốc chứ không phải sứ thần Triều Tiên cũng góp phần làm sáng tỏ các mối quan hệ văn hóa trong khu vực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các bảng thống kê số lượng bài thơ, sai dị giữa các truyền bản, biểu đồ phân bố bài thơ theo tuyến đường đi sứ, giúp minh họa rõ ràng các phát hiện và hỗ trợ phân tích sâu sắc hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tiếp tục sưu tầm và số hóa các truyền bản: Động viên các thư viện, viện nghiên cứu và tư nhân mở rộng thu thập, bảo quản và số hóa các truyền bản Sứ Hoa tùng vịnh để bảo tồn lâu dài và thuận tiện cho nghiên cứu. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Viện nghiên cứu Hán Nôm, Thư viện Quốc gia.

  2. Xây dựng cơ sở dữ liệu văn bản học Hán Nôm: Tạo lập hệ thống cơ sở dữ liệu trực tuyến chứa các bản văn bản, sai dị, chú giải và biên dịch để phục vụ nghiên cứu và giảng dạy. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: Các trường đại học, viện nghiên cứu.

  3. Tổ chức hội thảo chuyên đề về thơ đi sứ và văn học Hán Nôm: Tăng cường giao lưu học thuật, chia sẻ kết quả nghiên cứu, thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực văn học cổ điển và văn bản học. Thời gian: hàng năm; Chủ thể: Hội Khoa học Lịch sử, Hội Văn học Việt Nam.

  4. Phát triển các chương trình đào tạo chuyên sâu về văn bản học Hán Nôm: Đào tạo thế hệ nghiên cứu viên mới có kỹ năng phân tích văn bản, biên dịch và nghiên cứu lịch sử văn học. Thời gian: 3-5 năm; Chủ thể: Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu văn học cổ điển và văn bản học: Luận văn cung cấp cơ sở văn bản chuẩn và phân tích chi tiết về truyền bản, giúp họ có tài liệu tham khảo quan trọng để nghiên cứu sâu hơn về thơ đi sứ và văn học Hán Nôm.

  2. Giảng viên và sinh viên ngành Hán Nôm, Văn học Việt Nam: Tài liệu này hỗ trợ giảng dạy và học tập về văn bản học, lịch sử văn học, giúp hiểu rõ hơn về tác phẩm và tác giả Nguyễn Tông Quai.

  3. Chuyên gia bảo tồn di sản văn hóa: Luận văn góp phần làm sáng tỏ giá trị văn hóa, lịch sử của tác phẩm, từ đó hỗ trợ công tác bảo tồn, phục hồi và phát huy di sản Hán Nôm.

  4. Nhà nghiên cứu lịch sử ngoại giao và văn hóa Việt Nam – Trung Quốc: Nghiên cứu tuyến đường đi sứ, bối cảnh lịch sử và ý nghĩa ngoại giao của chuyến đi sứ năm 1742 cung cấp tư liệu quý giá cho các nghiên cứu liên ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao Sứ Hoa tùng vịnh lại quan trọng trong văn học Hán Nôm?
    Bởi vì tác phẩm là tập thơ đi sứ tiêu biểu, phản ánh tinh thần dân tộc, giao lưu văn hóa và nghệ thuật thơ ca đỉnh cao của thế kỷ XVIII, được lưu truyền rộng rãi và đánh giá cao qua nhiều thế hệ.

  2. Có bao nhiêu truyền bản của tác phẩm hiện còn?
    Hiện có khoảng 28 truyền bản được tìm thấy, với nhiều biến thể về nội dung và bố cục, tạo nên thách thức trong việc xác định thiện bản.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để xác định thiện bản?
    Phương pháp đối chiếu sai dị, thống kê số lượng bài thơ, phân tích nội dung và bố cục, kết hợp với nghiên cứu lịch sử và văn học để chọn ra bản đầy đủ, nguyên vẹn và có giá trị văn bản cao nhất.

  4. Tuyến đường đi sứ năm 1742 của đoàn sứ bộ Việt Nam như thế nào?
    Đoàn đi qua tám tỉnh Trung Quốc: Quảng Tây, Hồ Nam, Hồ Bắc, Giang Tây, An Huy, Giang Tô, Sơn Đông và Hà Bắc, kết thúc tại Yên Kinh, hành trình kéo dài gần ba năm.

  5. Ai là tác giả chính của Sứ Hoa tùng vịnh?
    Nguyễn Tông Quai được xem là tác giả chính, với hơn 230 bài thơ trong tác phẩm, dù có sự đóng góp của chánh sứ Nguyễn Kiều và các nhân sĩ khác.

Kết luận

  • Sứ Hoa tùng vịnh là tác phẩm thơ đi sứ tiêu biểu, phản ánh giá trị văn hóa, lịch sử và nghệ thuật của thế kỷ XVIII.
  • Nghiên cứu đã xác định tuyến đường đi sứ năm 1742 và bối cảnh lịch sử quan trọng của tác phẩm.
  • 28 truyền bản hiện còn đa dạng và phức tạp, trong đó bản VHv.1998 được chọn làm thiện bản cơ sở nghiên cứu.
  • Luận văn cung cấp bảng thống kê chi tiết về số lượng bài thơ, sai dị và các vấn đề văn bản học liên quan.
  • Đề xuất các giải pháp bảo tồn, số hóa và phát huy giá trị tác phẩm, đồng thời khuyến khích nghiên cứu sâu rộng hơn trong lĩnh vực văn bản học Hán Nôm.

Next steps: Tiếp tục mở rộng sưu tầm truyền bản, phát triển cơ sở dữ liệu văn bản học, tổ chức hội thảo chuyên đề và đào tạo chuyên sâu về văn bản học Hán Nôm.

Call to action: Các nhà nghiên cứu, giảng viên và chuyên gia bảo tồn văn hóa được khuyến khích sử dụng luận văn này làm tài liệu tham khảo và hợp tác nghiên cứu để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Hán Nôm Việt Nam.