I. Giới thiệu và lý do chọn đề tài
Luận văn thạc sĩ 'Trường nghĩa chỉ hiện tượng tự nhiên trong tác phẩm Nguyễn Tuân' tập trung vào việc phân tích ngữ nghĩa các từ ngữ chỉ hiện tượng tự nhiên trong sáng tác của nhà văn Nguyễn Tuân. Lý do chọn đề tài xuất phát từ sự cần thiết của việc áp dụng lý thuyết trường nghĩa vào nghiên cứu văn học, giúp làm rõ mối quan hệ ngữ nghĩa giữa các từ ngữ và khẳng định tài năng sử dụng ngôn từ của tác giả. Nguyễn Tuân, một nhà văn lớn của văn học Việt Nam hiện đại, được biết đến với phong cách ngôn ngữ độc đáo, đặc biệt trong việc miêu tả hiện tượng tự nhiên. Nghiên cứu này không chỉ góp phần làm sáng tỏ giá trị nghệ thuật trong tác phẩm của ông mà còn hỗ trợ việc dạy và học văn học trong nhà trường.
1.1. Lịch sử nghiên cứu
Trong lịch sử nghiên cứu ngôn ngữ học Việt Nam, việc áp dụng lý thuyết trường nghĩa vào phân tích tác phẩm văn học đã được khởi xướng bởi Đỗ Hữu Châu. Các công trình nghiên cứu của ông và các nhà ngôn ngữ học khác như Nguyễn Thiện Giáp, Đỗ Việt Hùng đã góp phần khẳng định vai trò của trường nghĩa trong giao tiếp và văn học. Nhiều luận án, luận văn gần đây cũng tập trung vào các trường nghĩa khác nhau, từ thiên nhiên đến màu sắc, tình yêu, và bộ phận cơ thể người. Tuy nhiên, nghiên cứu về trường nghĩa chỉ hiện tượng tự nhiên trong tác phẩm Nguyễn Tuân vẫn còn hạn chế, đặc biệt là từ góc độ ngữ nghĩa học.
1.2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích chính của luận văn là khám phá ý nghĩa của việc sử dụng các tín hiệu chỉ hiện tượng tự nhiên trong tác phẩm Nguyễn Tuân, qua đó khẳng định vai trò của trường nghĩa trong việc dạy và học văn học. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm hệ thống hóa lý thuyết về nghĩa và trường nghĩa, khảo sát và phân tích các tín hiệu ngôn ngữ thuộc trường nghĩa chỉ hiện tượng tự nhiên, đồng thời đánh giá biểu hiện hình thức và ý nghĩa của chúng trong tác phẩm.
II. Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Luận văn dựa trên các lý thuyết cơ bản về nghĩa và trường nghĩa, đặc biệt là quan niệm của Đỗ Hữu Châu về nghĩa biểu vật, nghĩa biểu niệm và nghĩa biểu thái. Trường nghĩa được hiểu là một nhóm từ ngữ có sự đồng nhất về nghĩa, tạo thành một hệ thống ngữ nghĩa trong ngôn ngữ. Phương pháp nghiên cứu chính bao gồm miêu tả, phân tích ngữ nghĩa, và thống kê, nhằm làm rõ các hình thức biểu hiện và mối quan hệ ngữ nghĩa của các tín hiệu thuộc trường nghĩa chỉ hiện tượng tự nhiên trong tác phẩm Nguyễn Tuân.
2.1. Khái niệm nghĩa và trường nghĩa
Nghĩa là toàn bộ nội dung thông tin mà một đơn vị ngôn ngữ thể hiện, bao gồm nghĩa biểu vật, nghĩa biểu niệm và nghĩa biểu thái. Trường nghĩa là một nhóm từ ngữ có sự đồng nhất về nghĩa, tạo thành một hệ thống ngữ nghĩa trong ngôn ngữ. Trong luận văn, trường nghĩa chỉ hiện tượng tự nhiên được xác định là nhóm từ ngữ miêu tả các hiện tượng tự nhiên như sông, đất, gió, trời, núi.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp miêu tả để phân tích các hình thức biểu hiện của các tín hiệu thuộc trường nghĩa chỉ hiện tượng tự nhiên. Phương pháp phân tích ngữ nghĩa được áp dụng để làm rõ các mối quan hệ ngữ nghĩa giữa các từ ngữ. Ngoài ra, phương pháp thống kê được sử dụng để xác định tần suất xuất hiện của các tín hiệu trong tác phẩm Nguyễn Tuân.
III. Kết quả nghiên cứu và đóng góp
Kết quả nghiên cứu cho thấy các tín hiệu thuộc trường nghĩa chỉ hiện tượng tự nhiên trong tác phẩm Nguyễn Tuân không chỉ mang ý nghĩa biểu vật mà còn chứa đựng nhiều lớp nghĩa biểu niệm và biểu thái, phản ánh tư tưởng và cảm xúc của tác giả. Luận văn góp phần khẳng định giá trị nghệ thuật trong cách sử dụng ngôn ngữ của Nguyễn Tuân, đồng thời cung cấp một hướng tiếp cận mới trong việc nghiên cứu và giảng dạy văn học.
3.1. Biểu hiện hình thức của trường nghĩa
Các tín hiệu thuộc trường nghĩa chỉ hiện tượng tự nhiên trong tác phẩm Nguyễn Tuân được biểu hiện qua các biến thể từ vựng, kết hợp và quan hệ. Ví dụ, từ 'sông' không chỉ xuất hiện dưới dạng đơn lẻ mà còn kết hợp với các từ ngữ khác để tạo thành các cụm từ như 'sông Đà', 'dòng sông', mang ý nghĩa biểu niệm và biểu thái sâu sắc.
3.2. Biểu hiện ý nghĩa của trường nghĩa
Các tín hiệu thuộc trường nghĩa chỉ hiện tượng tự nhiên trong tác phẩm Nguyễn Tuân không chỉ miêu tả hiện tượng tự nhiên mà còn phản ánh tư tưởng, cảm xúc của tác giả. Ví dụ, từ 'gió' không chỉ chỉ hiện tượng tự nhiên mà còn mang ý nghĩa biểu thái, thể hiện sự tự do, phóng khoáng trong tâm hồn nhà văn.
