Tổng quan nghiên cứu

Quản trị tài chính tại các đơn vị sự nghiệp khoa học công lập đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo hoạt động ổn định và phát triển bền vững của tổ chức. Theo ước tính, nguồn ngân sách nhà nước (NSNN) chiếm tỷ trọng lớn trong tổng nguồn thu của các đơn vị này, tuy nhiên, việc khai thác và quản lý các nguồn thu sự nghiệp ngoài NSNN cũng ngày càng được chú trọng nhằm nâng cao tính tự chủ tài chính. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng quản trị tài chính tại Viện Tâm lý học trong giai đoạn 2014-2018, một đơn vị sự nghiệp khoa học công lập thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, nhằm đánh giá hiệu quả quản lý nguồn thu, chi phí và kết quả tài chính, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: (1) xây dựng cơ sở lý luận về quản trị tài chính tại đơn vị sự nghiệp khoa học công lập; (2) phân tích thực trạng quản trị tài chính tại Viện Tâm lý học; (3) đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị tài chính đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong hoạt động tài chính của Viện Tâm lý học từ năm 2014 đến 2018, tập trung vào các nguồn thu từ NSNN và thu sự nghiệp, cũng như các khoản chi thường xuyên và không thường xuyên.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh Nhà nước đang từng bước đổi mới cơ chế tài chính, hướng tới tự chủ và tự chịu trách nhiệm của các đơn vị sự nghiệp công lập. Việc hoàn thiện quản trị tài chính không chỉ giúp Viện Tâm lý học nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực mà còn góp phần phát triển năng lực nghiên cứu, tăng cường thu hút đầu tư và giảm áp lực ngân sách nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản trị tài chính và quản lý đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó có:

  • Lý thuyết quản trị tài chính: Quản trị tài chính là quá trình hoạch định, tổ chức, kiểm soát và giám sát các nguồn lực tài chính nhằm đạt mục tiêu của tổ chức. Tại đơn vị sự nghiệp khoa học công lập, quản trị tài chính tập trung vào quản lý nguồn thu (NSNN và thu sự nghiệp), quản lý chi phí (chi thường xuyên và không thường xuyên) và quản lý kết quả tài chính (chênh lệch thu - chi, trích lập quỹ).

  • Mô hình quản trị tài chính tại đơn vị sự nghiệp khoa học công lập: Bao gồm các nội dung chính như quản trị nguồn thu, quản trị chi phí, quản trị kết quả tài chính, cùng với các công cụ quản trị như chính sách tài chính của Nhà nước, quy chế tài chính nội bộ, kế hoạch tài chính, chế độ kế toán và kiểm tra, giám sát.

  • Khái niệm và đặc điểm đơn vị sự nghiệp khoa học công lập: Đơn vị do Nhà nước thành lập, hoạt động không vì lợi nhuận, cung cấp dịch vụ công và dịch vụ khác nhằm duy trì hoạt động bình thường của các ngành kinh tế quốc dân, được Nhà nước cấp kinh phí và có thể thu một phần hoặc toàn bộ chi phí hoạt động.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: nguồn thu sự nghiệp, chi thường xuyên, chi không thường xuyên, quỹ phát triển sự nghiệp, quỹ bổ sung thu nhập, quỹ phúc lợi, chỉ tiêu đánh giá mức độ đảm bảo nhu cầu chi thực tế, chỉ tiêu trích lập quỹ cơ quan.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu tổng hợp dựa trên phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp cụ thể:

  • Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp: Thu thập số liệu tài chính, báo cáo thu chi, dự toán ngân sách của Viện Tâm lý học giai đoạn 2014-2018 từ các nguồn chính thức như Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam và Kho bạc Nhà nước.

  • Phương pháp phân tích số liệu: So sánh số liệu thu chi qua các năm, phân tích tỷ trọng nguồn thu từ NSNN và thu sự nghiệp, đánh giá mức độ đảm bảo nhu cầu chi theo kế hoạch và thực tế, sử dụng các chỉ tiêu tài chính để đánh giá hiệu quả quản trị tài chính.

  • Phương pháp phân tích tổng hợp: Kết hợp phân tích lý thuyết và thực trạng, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng khách quan và chủ quan đến quản trị tài chính tại Viện Tâm lý học, từ đó đề xuất giải pháp phù hợp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu tài chính của Viện Tâm lý học trong 5 năm (2014-2018), đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2019, tập trung vào đánh giá giai đoạn 2014-2018 và đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu chủ yếu từ ngân sách nhà nước: Trong giai đoạn 2014-2018, nguồn thu của Viện Tâm lý học chủ yếu là từ NSNN, chiếm trung bình khoảng 88% tổng nguồn thu. Năm 2017, tỷ lệ này lên tới 98%, trong khi năm 2015 thấp nhất với 77%. Nguồn thu sự nghiệp chỉ chiếm khoảng 12%, với mức cao nhất năm 2015 là 23% và thấp nhất năm 2017 là 2%.

  2. Cơ cấu chi ngân sách nhà nước: Nguồn NSNN cấp cho Viện được phân bổ chủ yếu cho chi thường xuyên (chiếm 69,31%), tiếp theo là chi cho thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ (29,44%) và chi không thường xuyên (1,26%). Xu hướng chi thường xuyên tăng qua các năm do tác động của cải cách tiền lương và tăng hệ số lương cơ sở.

  3. Hiệu quả quản trị tài chính còn hạn chế: Viện Tâm lý học còn gặp khó khăn trong kiểm soát thu chi, mức đầu tư tài chính thấp, hệ thống văn bản quy định chưa đồng bộ, thủ tục chi trả chậm, gây cản trở hoạt động nghiên cứu và phát triển. Mức độ tự chủ tài chính còn thấp, phụ thuộc lớn vào NSNN.

  4. Chưa tận dụng tối đa nguồn thu sự nghiệp: Các nguồn thu ngoài NSNN như thu từ đề tài liên kết, bán tạp chí, dịch vụ khoa học công nghệ chưa được khai thác hiệu quả, chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng nguồn thu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Viện Tâm lý học vẫn đang trong giai đoạn chuyển đổi cơ chế tài chính, từ phụ thuộc hoàn toàn vào NSNN sang hướng tự chủ tài chính. Tỷ lệ nguồn thu từ NSNN chiếm ưu thế phản ánh sự hạn chế trong việc đa dạng hóa nguồn thu và khai thác các nguồn thu sự nghiệp. So với một số đơn vị sự nghiệp khoa học công lập khác, tỷ lệ thu sự nghiệp của Viện còn thấp, cho thấy tiềm năng phát triển chưa được khai thác hết.

Việc chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách là phù hợp với đặc thù hoạt động nghiên cứu và quản lý của Viện, tuy nhiên, chi không thường xuyên và đầu tư phát triển còn hạn chế, ảnh hưởng đến năng lực nghiên cứu và đổi mới công nghệ. Các khó khăn về thủ tục hành chính và hệ thống văn bản pháp lý chưa đồng bộ cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu quả quản trị tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ trọng nguồn thu theo năm, cơ cấu chi ngân sách, và chỉ tiêu đánh giá mức độ đảm bảo nhu cầu chi thực tế, giúp minh họa rõ nét xu hướng và điểm nghẽn trong quản trị tài chính của Viện.

So với các nghiên cứu trước đây về quản trị tài chính công, kết quả này phù hợp với xu hướng chung của các đơn vị sự nghiệp công lập tại Việt Nam, đồng thời nhấn mạnh nhu cầu đổi mới cơ chế tài chính và nâng cao năng lực quản trị để thích ứng với nền kinh tế thị trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đa dạng hóa nguồn thu sự nghiệp

    • Động từ hành động: Phát triển, khai thác
    • Mục tiêu: Tăng tỷ trọng nguồn thu ngoài NSNN lên ít nhất 25% tổng nguồn thu đến năm 2025
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Viện, phòng Tài chính kế toán
    • Timeline: Triển khai kế hoạch từ năm 2020, đánh giá định kỳ hàng năm

  2. Hoàn thiện hệ thống văn bản quy chế tài chính nội bộ

    • Động từ hành động: Xây dựng, ban hành, cập nhật
    • Mục tiêu: Đảm bảo quy chế chi tiêu nội bộ minh bạch, phù hợp với quy định pháp luật và thực tiễn hoạt động
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Hành chính - Tổng hợp phối hợp phòng Tài chính
    • Timeline: Hoàn thành trong năm 2020, rà soát và điều chỉnh hàng năm

  3. Nâng cao năng lực quản trị tài chính cho đội ngũ cán bộ

    • Động từ hành động: Đào tạo, bồi dưỡng
    • Mục tiêu: 100% cán bộ quản lý tài chính được đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ quản trị tài chính đơn vị sự nghiệp công lập trong 2 năm tới
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Viện phối hợp với các cơ sở đào tạo
    • Timeline: Tổ chức các khóa đào tạo từ năm 2020 đến 2022

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính

    • Động từ hành động: Triển khai, áp dụng
    • Mục tiêu: Ứng dụng phần mềm quản lý tài chính hiện đại, nâng cao hiệu quả kiểm soát thu chi và báo cáo tài chính
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Thông tin - Thư viện phối hợp phòng Tài chính
    • Timeline: Triển khai trong năm 2021, hoàn thiện và vận hành chính thức năm 2022

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và công khai minh bạch tài chính

    • Động từ hành động: Kiểm tra, giám sát, công khai
    • Mục tiêu: Đảm bảo 100% các khoản thu chi được kiểm tra, giám sát định kỳ và công khai theo quy định
    • Chủ thể thực hiện: Ban kiểm soát nội bộ, phòng Tài chính
    • Timeline: Thực hiện liên tục từ năm 2020

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các đơn vị sự nghiệp khoa học công lập

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp quản trị tài chính, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại đơn vị mình.
    • Use case: Áp dụng các đề xuất để xây dựng kế hoạch tài chính và quy chế chi tiêu nội bộ phù hợp.

  2. Cán bộ quản lý tài chính và kế toán

    • Lợi ích: Nắm vững các khái niệm, công cụ và phương pháp quản trị tài chính đặc thù trong đơn vị sự nghiệp công lập.
    • Use case: Cải thiện kỹ năng lập dự toán, kiểm soát chi phí và báo cáo tài chính.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản trị Doanh nghiệp, Tài chính công

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn quản trị tài chính trong lĩnh vực đơn vị sự nghiệp khoa học công lập.
    • Use case: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu, luận văn tốt nghiệp.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về khoa học và công nghệ

    • Lợi ích: Hiểu rõ các khó khăn, thách thức trong quản trị tài chính của các đơn vị sự nghiệp khoa học công lập để điều chỉnh chính sách phù hợp.
    • Use case: Xây dựng các cơ chế, chính sách hỗ trợ nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản trị tài chính tại đơn vị sự nghiệp khoa học công lập khác gì so với doanh nghiệp?
    Quản trị tài chính tại đơn vị sự nghiệp công lập không nhằm mục tiêu lợi nhuận mà tập trung vào sử dụng hiệu quả nguồn ngân sách nhà nước và các nguồn thu sự nghiệp để phục vụ mục tiêu nghiên cứu và phát triển xã hội. Ví dụ, Viện Tâm lý học chủ yếu quản lý nguồn NSNN và thu sự nghiệp để đảm bảo hoạt động nghiên cứu.

  2. Nguồn thu sự nghiệp gồm những khoản nào?
    Nguồn thu sự nghiệp bao gồm thu từ hoạt động khoa học công nghệ như đề tài liên kết, dịch vụ nghiên cứu, bán tạp chí, tài trợ và các nguồn thu hợp pháp khác ngoài NSNN. Tại Viện Tâm lý học, nguồn thu này chiếm khoảng 12% tổng nguồn thu.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản trị tài chính tại đơn vị sự nghiệp công lập?
    Cần hoàn thiện quy chế tài chính nội bộ, đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường kiểm tra, giám sát. Viện Tâm lý học đang triển khai các giải pháp này nhằm nâng cao hiệu quả quản trị.

  4. Tại sao tỷ trọng nguồn thu từ NSNN lại chiếm ưu thế?
    Do đặc thù hoạt động nghiên cứu và tính chất không vì lợi nhuận, các đơn vị sự nghiệp khoa học công lập phụ thuộc lớn vào NSNN để đảm bảo hoạt động thường xuyên và các nhiệm vụ chính trị, chuyên môn. Viện Tâm lý học có tỷ lệ NSNN chiếm trung bình 88% tổng nguồn thu.

  5. Các quỹ cơ quan được trích lập từ kết quả tài chính có vai trò gì?
    Các quỹ như quỹ phát triển sự nghiệp, quỹ bổ sung thu nhập, quỹ phúc lợi giúp đơn vị đầu tư cơ sở vật chất, nâng cao thu nhập người lao động và đảm bảo phúc lợi, góp phần phát triển bền vững. Việc trích lập các quỹ này được quản lý chặt chẽ theo quy định pháp luật.

Kết luận

  • Quản trị tài chính tại Viện Tâm lý học chủ yếu dựa vào nguồn ngân sách nhà nước, với tỷ trọng chiếm khoảng 88% tổng nguồn thu trong giai đoạn 2014-2018.
  • Viện còn nhiều hạn chế trong quản lý nguồn thu sự nghiệp, kiểm soát chi phí và thủ tục tài chính, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động nghiên cứu.
  • Năng lực quản trị tài chính và hệ thống văn bản quy chế nội bộ chưa đồng bộ, cần được hoàn thiện để nâng cao tính tự chủ và hiệu quả tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp đa dạng hóa nguồn thu, hoàn thiện quy chế tài chính, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ và tăng cường kiểm tra, giám sát.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp đến năm 2025 nhằm nâng cao hiệu quả quản trị tài chính, góp phần phát triển bền vững Viện Tâm lý học.

Call-to-action: Các đơn vị sự nghiệp khoa học công lập và các nhà quản lý tài chính nên tham khảo và áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản trị tài chính, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững của tổ chức trong bối cảnh đổi mới cơ chế tài chính công.