Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm (HĐTN) đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực thực tiễn và phẩm chất toàn diện cho học sinh trung học cơ sở (THCS). Theo báo cáo của ngành giáo dục, việc tổ chức HĐTN giúp học sinh củng cố kiến thức qua thực tiễn, phát triển kỹ năng sống và phẩm chất đạo đức. Tại trường THCS Nam Sơn, thành phố Bắc Ninh, trong giai đoạn 2017-2019, nhà trường đã triển khai các hoạt động trải nghiệm theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới, với hơn 600 học sinh tham gia. Tuy nhiên, thực trạng quản trị hoạt động trải nghiệm còn tồn tại nhiều hạn chế như phương pháp tổ chức chưa khoa học, nguồn lực chưa được huy động hiệu quả, ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản trị HĐTN tại trường THCS Nam Sơn, từ đó đề xuất các biện pháp quản trị phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động trải nghiệm theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới. Nghiên cứu tập trung trong hai năm học 2017-2018 và 2018-2019, tại trường THCS Nam Sơn, thành phố Bắc Ninh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý giáo dục tại trường THCS trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết Kiến tạo của David A. Kolb, nhấn mạnh học tập qua trải nghiệm là quá trình chuyển hóa kinh nghiệm thành kiến thức và năng lực. Lý thuyết này cho rằng học sinh là chủ thể tích cực trong quá trình học, tự xây dựng tri thức dựa trên kinh nghiệm cá nhân và tương tác xã hội. Bên cạnh đó, lý thuyết quản trị giáo dục phân biệt rõ giữa quản trị và quản lý, trong đó quản trị tập trung vào việc lập kế hoạch, định hướng chiến lược và tạo động lực cho các bên liên quan trong tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động trải nghiệm (HĐTN): Các hoạt động giáo dục thực tiễn ngoài giờ học nhằm phát triển phẩm chất, kỹ năng và năng lực cho học sinh.
  • Quản trị hoạt động trải nghiệm: Quá trình tác động có chủ đích của cán bộ quản lý nhà trường trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động trải nghiệm để đạt mục tiêu giáo dục.
  • Chương trình giáo dục phổ thông mới: Chương trình nhấn mạnh phát triển năng lực và phẩm chất học sinh thông qua các hoạt động học tập tích hợp và trải nghiệm ngoài giờ học.
  • Năng lực tổ chức của giáo viên: Khả năng thiết kế, triển khai và đánh giá các hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS.
  • Yếu tố tác động quản trị: Bao gồm yếu tố chủ quan (năng lực cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh) và yếu tố khách quan (điều kiện kinh tế - xã hội, văn bản pháp luật, cơ sở vật chất).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu:
    • Dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, nghị quyết, tài liệu chuyên ngành về quản trị giáo dục và hoạt động trải nghiệm.
    • Dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực trạng tại trường THCS Nam Sơn với 35 cán bộ quản lý, giáo viên và 320 học sinh tham gia.
  • Phương pháp phân tích:
    • Phân tích định tính qua phỏng vấn sâu, quan sát thực tế các hoạt động trải nghiệm.
    • Phân tích định lượng sử dụng thống kê mô tả, biểu đồ so sánh về nhận thức, đánh giá hiệu quả và quản trị HĐTN.
  • Timeline nghiên cứu:
    • Thu thập dữ liệu và khảo sát thực trạng trong hai năm học 2017-2018 và 2018-2019.
    • Phân tích, đánh giá và đề xuất biện pháp quản trị trong năm 2019.
  • Lý do lựa chọn phương pháp: Phương pháp hỗn hợp giúp đánh giá toàn diện thực trạng quản trị HĐTN, kết hợp số liệu khách quan và nhận thức chủ quan của các bên liên quan, từ đó đề xuất giải pháp khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế của trường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của HĐTN:

    • Trung bình điểm đánh giá nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên đạt khoảng 4,2/5, học sinh đạt 3,8/5, cho thấy sự đồng thuận cao về vai trò của HĐTN trong phát triển năng lực học sinh.
    • Tuy nhiên, khoảng 25% học sinh chưa thực sự hiểu rõ mục đích và lợi ích của các hoạt động trải nghiệm.

  2. Thực trạng nội dung và hình thức tổ chức HĐTN:

    • Nội dung hoạt động trải nghiệm chủ yếu tập trung vào các chủ đề xã hội, cộng đồng và hướng nghiệp, chiếm khoảng 70% tổng số hoạt động.
    • Hình thức tổ chức đa dạng như câu lạc bộ, tham quan dã ngoại, hoạt động tình nguyện, nhưng tỷ lệ hoạt động ngoài trường chỉ chiếm khoảng 30%, hạn chế trải nghiệm thực tế.
    • Giáo viên chủ nhiệm và bộ môn phối hợp chưa đồng bộ, dẫn đến một số hoạt động chưa phát huy hiệu quả tối đa.

  3. Quản trị mục tiêu và nội dung HĐTN:

    • Việc xây dựng kế hoạch và mục tiêu HĐTN còn mang tính chung chung, chưa cụ thể hóa theo từng khối lớp và đặc điểm học sinh, tỷ lệ kế hoạch chi tiết đạt khoảng 60%.
    • Ban tư vấn chuyên môn chưa phát huy hết vai trò trong việc thiết kế chương trình hoạt động trải nghiệm.

  4. Kiểm tra, đánh giá và huy động nguồn lực:

    • Công tác kiểm tra, đánh giá HĐTN chưa được thực hiện thường xuyên và hệ thống, chỉ khoảng 40% hoạt động được đánh giá chính thức.
    • Nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất phục vụ HĐTN còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng và quy mô hoạt động.
    • Sự phối hợp giữa nhà trường, phụ huynh và cộng đồng xã hội chưa chặt chẽ, làm giảm hiệu quả huy động nguồn lực.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản trị hoạt động trải nghiệm tại trường THCS Nam Sơn đã đạt được một số thành tựu như nhận thức tích cực của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về vai trò của HĐTN. Tuy nhiên, việc tổ chức và quản trị còn nhiều hạn chế do kế hoạch chưa cụ thể, phương pháp tổ chức chưa đa dạng và chưa phát huy hết tiềm năng của các bên liên quan.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ năng lực tổ chức của giáo viên còn hạn chế, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ phận trong nhà trường, cũng như nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ yêu cầu. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với nhiều trường THCS khác, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới đòi hỏi sự thích ứng nhanh và hiệu quả hơn trong quản trị HĐTN.

Việc kiểm tra, đánh giá chưa thường xuyên và chưa có tiêu chí rõ ràng làm giảm khả năng điều chỉnh kịp thời các hoạt động, ảnh hưởng đến chất lượng trải nghiệm của học sinh. Biểu đồ so sánh nhận thức và đánh giá hiệu quả HĐTN giữa cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh minh họa rõ sự chênh lệch trong nhận thức và thực tiễn tổ chức, từ đó làm rõ nhu cầu nâng cao năng lực quản trị và tổ chức.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch hoạt động trải nghiệm chi tiết và phù hợp:

    • Động từ hành động: Phân tích, thiết kế, cụ thể hóa.
    • Target metric: 100% kế hoạch HĐTN được xây dựng theo từng khối lớp và đặc điểm học sinh.
    • Timeline: Triển khai ngay từ đầu năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu phối hợp Ban tư vấn chuyên môn và giáo viên chủ nhiệm.

  2. Nâng cao năng lực tổ chức HĐTN cho cán bộ quản lý và giáo viên:

    • Động từ hành động: Tổ chức bồi dưỡng, tập huấn, nâng cao kỹ năng.
    • Target metric: Ít nhất 90% giáo viên tham gia tập huấn đạt chuẩn năng lực tổ chức HĐTN.
    • Timeline: Tổ chức định kỳ hàng năm, bắt đầu từ quý 3 năm 2024.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Bắc Ninh phối hợp nhà trường.

  3. Đa dạng hóa hình thức và nội dung hoạt động trải nghiệm:

    • Động từ hành động: Đổi mới, mở rộng, sáng tạo.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ hoạt động trải nghiệm ngoài trường lên 50% trong năm học 2024-2025.
    • Timeline: Thực hiện trong năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn, giáo viên chủ nhiệm, Ban Đoàn - Đội.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát hoạt động trải nghiệm:

    • Động từ hành động: Xây dựng tiêu chí, thực hiện đánh giá định kỳ, phản hồi.
    • Target metric: 100% hoạt động trải nghiệm được đánh giá và báo cáo kết quả.
    • Timeline: Áp dụng từ học kỳ II năm học 2023-2024.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn, giáo viên phụ trách.

  5. Huy động và quản lý hiệu quả nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất:

    • Động từ hành động: Kêu gọi, phối hợp, quản lý.
    • Target metric: Tăng ngân sách dành cho HĐTN ít nhất 20% so với năm học trước.
    • Timeline: Lập kế hoạch ngân sách năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, Hội cha mẹ học sinh, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THCS:

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn quản trị HĐTN, áp dụng các biện pháp nâng cao hiệu quả hoạt động trải nghiệm.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch, tổ chức và đánh giá hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm trường mình.

  2. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn:

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò, phương pháp tổ chức và quản trị HĐTN, nâng cao kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo.
    • Use case: Thiết kế các hoạt động trải nghiệm tích hợp với nội dung môn học, thu hút học sinh tham gia.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương:

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình quản trị HĐTN hiệu quả, làm cơ sở xây dựng chính sách và hướng dẫn các trường THCS.
    • Use case: Tổ chức tập huấn, đánh giá và hỗ trợ các trường trong việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục:

    • Lợi ích: Cung cấp tài liệu tham khảo về quản trị hoạt động trải nghiệm trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ liên quan đến quản lý giáo dục và đổi mới chương trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng trong giáo dục THCS?
    Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động giáo dục thực tiễn ngoài giờ học giúp học sinh phát triển phẩm chất, kỹ năng và năng lực. Nó quan trọng vì giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tế, phát triển toàn diện và hình thành kỹ năng sống cần thiết.

  2. Quản trị hoạt động trải nghiệm khác gì so với quản lý?
    Quản trị tập trung vào lập kế hoạch chiến lược, định hướng và tạo động lực cho các bên tham gia, trong khi quản lý chủ yếu là thực thi các công việc cụ thể. Quản trị có tầm nhìn dài hạn và bao quát hơn.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản trị HĐTN tại trường THCS Nam Sơn?
    Yếu tố chủ quan gồm năng lực cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh; yếu tố khách quan gồm điều kiện kinh tế - xã hội, văn bản pháp luật, cơ sở vật chất và nguồn lực tài chính.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực tổ chức HĐTN cho giáo viên?
    Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng tổ chức, đổi mới phương pháp giảng dạy và tạo điều kiện cho giáo viên thực hành, trao đổi kinh nghiệm trong tổ chức hoạt động trải nghiệm.

  5. Các biện pháp nào giúp huy động nguồn lực cho hoạt động trải nghiệm?
    Phối hợp chặt chẽ với phụ huynh, cộng đồng, các tổ chức xã hội; kêu gọi tài trợ; sử dụng hiệu quả ngân sách nhà nước; xây dựng chính sách hỗ trợ và giám sát việc sử dụng nguồn lực.

Kết luận

  • Quản trị hoạt động trải nghiệm tại trường THCS Nam Sơn đã đạt được nhận thức tích cực nhưng còn nhiều hạn chế trong tổ chức và đánh giá.
  • Năng lực cán bộ quản lý và giáo viên là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản trị HĐTN.
  • Cần xây dựng kế hoạch chi tiết, đa dạng hóa hình thức hoạt động và tăng cường kiểm tra, đánh giá thường xuyên.
  • Huy động nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất là điều kiện cần thiết để nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm.
  • Đề xuất các biện pháp quản trị cụ thể, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả HĐTN theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới trong giai đoạn tiếp theo.

Next steps: Triển khai các biện pháp đề xuất trong năm học 2024-2025, tổ chức đánh giá hiệu quả định kỳ và điều chỉnh phù hợp.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động áp dụng các giải pháp quản trị HĐTN để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh THCS.