Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện của Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy học ở bậc tiểu học là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, với 26 trường tiểu học công lập và hơn 22.000 học sinh, đang đối mặt với thách thức trong việc quản lý hoạt động đổi mới phương pháp dạy học (PPDH). Tỷ lệ học sinh bỏ học rất thấp, chỉ khoảng 0,004%, và đội ngũ giáo viên đạt chuẩn chiếm trên 90%, tuy nhiên, việc đổi mới PPDH chưa thực sự đồng bộ và hiệu quả trên toàn địa bàn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động đổi mới PPDH tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Quy Nhơn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý khả thi, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. Nghiên cứu tập trung vào 22 trường tiểu học, với phạm vi thời gian khảo sát năm học 2018-2019, nhằm đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý đổi mới PPDH, bao gồm nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh, cũng như điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng trường tiểu học trong việc tổ chức, chỉ đạo đổi mới PPDH, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, hướng tới phát triển năng lực học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học. Khái niệm quản lý được hiểu là quá trình tác động có ý thức, có tổ chức của chủ thể quản lý nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý nhà trường là tổ chức, chỉ đạo và điều hành quá trình giảng dạy và học tập, đồng thời quản lý các điều kiện phục vụ nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Đổi mới PPDH được định nghĩa là cải tiến cách thức tổ chức dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, sáng tạo của học sinh, không chỉ thay thế phương pháp cũ mà là đổi mới cách tiến hành và phối hợp linh hoạt các phương pháp. Các đặc trưng của đổi mới PPDH bao gồm: tổ chức hoạt động học tập của học sinh, rèn luyện phương pháp tự học, kết hợp học cá thể và hợp tác, đồng thời kết hợp đánh giá của giáo viên với tự đánh giá của học sinh. Lý thuyết quản lý đổi mới PPDH nhấn mạnh vai trò của hiệu trưởng trong việc tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá quá trình đổi mới, đồng thời quản lý đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất và các điều kiện hỗ trợ.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát thực trạng tại 22 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Quy Nhơn trong năm học 2018-2019. Cỡ mẫu gồm 60 cán bộ quản lý, 766 giáo viên và một số học sinh đại diện, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm bảng hỏi, quan sát trực tiếp hoạt động dạy học và nghiên cứu sản phẩm hoạt động như giáo án, báo cáo chuyên môn. Ngoài ra, phương pháp lấy ý kiến chuyên gia được áp dụng để kiểm nghiệm tính hợp lý và khả thi của các biện pháp đề xuất. Phân tích dữ liệu sử dụng các kỹ thuật thống kê toán học nhằm xử lý kết quả khảo sát, đánh giá mức độ nhận thức, thực trạng quản lý và hiệu quả đổi mới PPDH. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2019, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về đổi mới PPDH của cán bộ quản lý và giáo viên: Khoảng 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên nhận thức đúng và tích cực về vai trò của đổi mới PPDH. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên thực sự áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy.
Thực trạng quản lý hoạt động đổi mới PPDH: Việc quản lý soạn bài, giờ lên lớp và dự giờ được thực hiện tương đối nghiêm túc với tỷ lệ dự giờ đạt 70%. Tuy nhiên, công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hướng đổi mới chỉ đạt khoảng 55%, cho thấy còn nhiều hạn chế trong việc áp dụng phương pháp đánh giá mới.
Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Mặc dù số phòng học văn hóa đạt 523 phòng, nhưng phòng chức năng và thiết bị dạy học còn thiếu hụt nghiêm trọng, đặc biệt là phòng thí nghiệm thực hành chỉ có 157 phòng và phòng học ngoại ngữ 17 phòng. Tỷ lệ máy vi tính phục vụ dạy học là 858 bộ, chưa đáp ứng đủ nhu cầu đổi mới PPDH hiện đại.
Yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý đổi mới PPDH: Trình độ và năng lực của hiệu trưởng, giáo viên được đánh giá là yếu tố chủ quan quan trọng nhất, chiếm trên 80% ảnh hưởng đến thành công đổi mới. Các yếu tố khách quan như chính sách, cơ sở vật chất và sự phối hợp của gia đình, cộng đồng cũng đóng vai trò thiết yếu.
Thảo luận kết quả
Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về đổi mới PPDH tương đối cao, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của nhận thức trong đổi mới giáo dục. Tuy nhiên, việc áp dụng thực tế còn hạn chế do thiếu kỹ năng và kinh nghiệm thực hành đổi mới phương pháp. Việc quản lý giờ lên lớp và dự giờ được thực hiện tốt hơn so với công tác kiểm tra, đánh giá, phản ánh sự khó khăn trong việc đổi mới công cụ và hình thức đánh giá học sinh. Cơ sở vật chất chưa đồng bộ và thiếu thiết bị hiện đại là rào cản lớn, nhất là ở các trường vùng ven, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả đổi mới PPDH. So sánh với các địa phương khác, thành phố Quy Nhơn có tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn cao nhưng vẫn cần tăng cường bồi dưỡng kỹ năng đổi mới. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng đổi mới PPDH của giáo viên, biểu đồ tròn phân bố cơ sở vật chất và bảng so sánh mức độ quản lý các hoạt động đổi mới PPDH giữa các trường. Ý nghĩa của kết quả nhấn mạnh vai trò then chốt của hiệu trưởng trong quản lý đổi mới, đồng thời cần sự phối hợp đồng bộ giữa các yếu tố chủ quan và khách quan để nâng cao chất lượng dạy học.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao năng lực quản lý và đổi mới PPDH cho hiệu trưởng và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng đánh giá học sinh theo chuẩn năng lực, với mục tiêu 100% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện là Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.
Tăng cường quản lý và kiểm tra việc thực hiện đổi mới PPDH: Hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch dự giờ, đánh giá giờ dạy định kỳ, áp dụng tiêu chí đánh giá kết hợp định tính và định lượng, nhằm nâng tỷ lệ dự giờ và đánh giá lên trên 85% trong năm học tiếp theo.
Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học hiện đại: Phối hợp với các cấp chính quyền và các nguồn xã hội hóa để nâng cấp phòng chức năng, mua sắm thiết bị thí nghiệm, máy tính phục vụ dạy học, đảm bảo mỗi trường có đủ thiết bị tối thiểu trong vòng 2 năm tới.
Phối hợp chặt chẽ với gia đình và cộng đồng: Tăng cường tuyên truyền, vận động gia đình tham gia hỗ trợ học sinh tự học tại nhà, phối hợp tổ chức các hoạt động giáo dục kỹ năng sống và phát triển năng lực học sinh, nhằm nâng cao hiệu quả đổi mới PPDH.
Xây dựng và duy trì hoạt động tổ chuyên môn: Tổ chức sinh hoạt chuyên môn định kỳ, chia sẻ kinh nghiệm đổi mới PPDH, xây dựng kế hoạch đổi mới cụ thể cho từng môn học, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và thực hiện đổi mới PPDH trong toàn trường.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Hiệu trưởng và cán bộ quản lý trường tiểu học: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý đổi mới PPDH, giúp họ xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra hiệu quả hoạt động đổi mới trong nhà trường.
Giáo viên tiểu học: Tài liệu giúp giáo viên hiểu rõ hơn về các phương pháp dạy học tích cực, cách thức đổi mới phương pháp và tự đánh giá hiệu quả giảng dạy, từ đó nâng cao chất lượng giờ học.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về lý thuyết quản lý giáo dục, phương pháp nghiên cứu và thực trạng đổi mới PPDH tại địa phương, hỗ trợ cho các nghiên cứu tiếp theo.
Cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Các phòng giáo dục và sở giáo dục có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng và đầu tư phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.
Câu hỏi thường gặp
Đổi mới phương pháp dạy học là gì và tại sao quan trọng?
Đổi mới PPDH là cải tiến cách tổ chức dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, sáng tạo của học sinh. Nó quan trọng vì giúp nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển năng lực học sinh phù hợp với yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới.Hiệu trưởng có vai trò gì trong quản lý đổi mới PPDH?
Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động đổi mới PPDH trong nhà trường, đồng thời quản lý đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chất để đảm bảo đổi mới được thực hiện hiệu quả.Những khó khăn chính trong việc đổi mới PPDH ở các trường tiểu học tại Quy Nhơn là gì?
Khó khăn gồm nhận thức và kỹ năng đổi mới của giáo viên chưa đồng đều, cơ sở vật chất và thiết bị dạy học còn thiếu, công tác kiểm tra đánh giá chưa đổi mới đồng bộ, và sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình, cộng đồng chưa chặt chẽ.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý đổi mới PPDH?
Cần tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, tăng cường kiểm tra, đánh giá, đầu tư cơ sở vật chất, đồng thời phối hợp chặt chẽ với gia đình và cộng đồng trong việc hỗ trợ học sinh.Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp gồm khảo sát bằng bảng hỏi, quan sát trực tiếp, nghiên cứu sản phẩm hoạt động, lấy ý kiến chuyên gia và phân tích thống kê toán học để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
Kết luận
- Quản lý hoạt động đổi mới phương pháp dạy học ở các trường tiểu học thành phố Quy Nhơn đã đạt được những kết quả nhất định nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
- Nhận thức và năng lực của hiệu trưởng, giáo viên là yếu tố chủ chốt ảnh hưởng đến hiệu quả đổi mới PPDH.
- Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới, đặc biệt ở các trường vùng ven.
- Các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm bồi dưỡng năng lực, kiểm tra đánh giá, đầu tư trang thiết bị và phối hợp gia đình, cộng đồng được đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả đổi mới PPDH.
- Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới, kêu gọi sự phối hợp của các cấp quản lý giáo dục và nhà trường để triển khai hiệu quả.
Hành động tiếp theo: Các hiệu trưởng và cán bộ quản lý giáo dục cần áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh để đảm bảo đổi mới PPDH thực sự mang lại hiệu quả thiết thực trong giảng dạy và học tập.