Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm trong dạy học đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh trung học phổ thông (THPT). Theo số liệu khảo sát tại các trường THPT huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai trong năm học 2018-2020, hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục toàn diện. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục môn học này tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THPT trên địa bàn huyện Bảo Thắng, với dữ liệu thu thập từ cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh trong giai đoạn 2018-2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm, phát triển năng lực thực hành, sáng tạo và tình yêu lịch sử của học sinh, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý giáo dục tại các trường THPT vùng miền núi, dân tộc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết học từ trải nghiệm của David A. Kolb, nhấn mạnh quá trình học tập thông qua chuyển hóa kinh nghiệm cá nhân, kết hợp kiến thức, kỹ năng và cảm xúc. Lý thuyết này cho rằng trải nghiệm có định hướng giúp học sinh phát triển năng lực và phẩm chất toàn diện. Ngoài ra, các mô hình quản lý giáo dục của Nguyễn Ngọc Quang và Đặng Quốc Bảo được áp dụng để phân tích quá trình quản lý dạy học, bao gồm các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Khái niệm quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm được định nghĩa là quá trình tác động có chủ đích của cán bộ quản lý và giáo viên nhằm tổ chức các hoạt động trải nghiệm giúp học sinh lĩnh hội kiến thức và phát triển năng lực.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động dạy học: quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm hình thành và phát triển năng lực.
  • Trải nghiệm: quá trình học tập thông qua thực hành, tương tác với môi trường thực tế và xã hội.
  • Quản lý dạy học: quá trình tác động có kế hoạch nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động dạy học.
  • Dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm: tổ chức các hoạt động học tập gắn với thực tiễn, giúp học sinh phát triển năng lực lịch sử và phẩm chất công dân.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Phiếu khảo sát ý kiến của 30 cán bộ quản lý, 90 giáo viên và học sinh tại 4 trường THPT huyện Bảo Thắng.
  • Phỏng vấn trực tiếp cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh để bổ sung thông tin.
  • Quan sát thực tế các hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm.
  • Nghiên cứu hồ sơ, tài liệu quản lý, kế hoạch và báo cáo của các trường.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm thống kê với thang đo Likert 5 mức độ, từ rất thấp đến rất cao, nhằm đánh giá thực trạng nhận thức, tổ chức và quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm. Thời gian nghiên cứu tập trung vào năm học 2018-2020, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học Lịch sử theo hướng trải nghiệm
    Cán bộ quản lý (CBQL) và giáo viên (GV) đều đánh giá cao vai trò của hoạt động trải nghiệm trong môn Lịch sử với điểm trung bình lần lượt là 3,80 và 3,75 trên thang 5 điểm. Nội dung “môn Lịch sử giúp mở rộng, củng cố kiến thức” được đánh giá rất cao (CBQL 4,37; GV 4,28).

  2. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm
    Các trường THPT huyện Bảo Thắng đã triển khai hoạt động trải nghiệm với nhiều hình thức như đóng vai, tranh luận, tham quan ngoại khóa. Tuy nhiên, mức độ tổ chức thường xuyên chỉ đạt mức trung bình đến cao (3,4 - 3,7 điểm), cho thấy còn nhiều hạn chế trong việc duy trì và đa dạng hóa hoạt động.

  3. Kết quả học tập môn Lịch sử
    Năm học 2019-2020, tỷ lệ học sinh đạt học lực giỏi và khá môn Lịch sử lần lượt là 16,21% và 38,42%, trong khi học lực yếu và kém chiếm khoảng 10,76%. Điều này phản ánh hiệu quả dạy học còn chưa đồng đều, cần cải thiện thông qua phương pháp trải nghiệm.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo hướng trải nghiệm
    Yếu tố khách quan như chính sách ngành, điều kiện cơ sở vật chất và nguồn lực tài chính có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý. Yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của hiệu trưởng và năng lực tổ chức của giáo viên cũng quyết định sự thành công của hoạt động trải nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của CBQL và GV về tầm quan trọng của dạy học Lịch sử theo hướng trải nghiệm là tích cực, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm còn hạn chế do thiếu nguồn lực, kinh phí và năng lực tổ chức của giáo viên. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, mức độ triển khai hoạt động trải nghiệm tại Bảo Thắng còn thấp hơn, đặc biệt trong việc duy trì tính thường xuyên và đa dạng hình thức.

Việc kết hợp các hình thức như đóng vai, tranh luận và tham quan ngoại khóa đã tạo điều kiện cho học sinh phát triển kỹ năng thực hành và tư duy lịch sử, nhưng cần được nâng cao về chất lượng và quy mô. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ học sinh đạt học lực khá, giỏi và yếu kém cho thấy cần có sự can thiệp quản lý hiệu quả hơn để nâng cao chất lượng dạy học.

Ngoài ra, sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong tổ chức hoạt động trải nghiệm còn chưa chặt chẽ, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục toàn diện. Việc tăng cường bồi dưỡng năng lực cho giáo viên và nâng cao năng lực quản lý của hiệu trưởng là yếu tố then chốt để cải thiện tình hình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm phù hợp
    Đề nghị các trường THPT xây dựng kế hoạch chi tiết, rõ ràng về mục tiêu, nội dung, hình thức và thời gian tổ chức hoạt động trải nghiệm, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh. Thời gian thực hiện ưu tiên trong năm học 2024-2025, do hiệu trưởng và tổ chuyên môn chủ trì.

  2. Huy động và phân phối nguồn lực hiệu quả
    Tăng cường huy động nguồn lực tài chính từ ngân sách nhà nước, phụ huynh và các tổ chức xã hội để đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ hoạt động trải nghiệm. Chủ động phối hợp với các đơn vị bên ngoài như bảo tàng, di tích lịch sử để tổ chức tham quan, học tập thực tế.

  3. Bồi dưỡng nâng cao năng lực tổ chức cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn về phương pháp dạy học theo hướng trải nghiệm, kỹ năng tổ chức hoạt động nhóm, đánh giá kết quả học tập. Thời gian triển khai trong quý 3 và 4 năm 2024, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

  4. Đa dạng hóa nội dung và phương pháp dạy học
    Khuyến khích giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy, áp dụng các hình thức trải nghiệm như đóng vai, tranh luận, dự án, tham quan ngoại khóa nhằm tăng tính hấp dẫn và hiệu quả học tập. Định kỳ đánh giá và điều chỉnh phương pháp theo phản hồi của học sinh và kết quả học tập.

  5. Xây dựng cơ chế giám sát, kiểm tra và đánh giá hiệu quả
    Thiết lập bộ tiêu chí đánh giá kết quả dạy học theo hướng trải nghiệm, tổ chức kiểm tra, giám sát thường xuyên để phát hiện và khắc phục kịp thời các hạn chế. Hiệu trưởng và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm thực hiện, báo cáo định kỳ lên cấp trên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THPT
    Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên bộ môn Lịch sử
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp giảng dạy, áp dụng hiệu quả các hình thức trải nghiệm nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm Lịch sử
    Là tài liệu tham khảo quý giá cho các đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án về quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp huyện, tỉnh
    Hỗ trợ xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát việc triển khai hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Lịch sử tại các trường phổ thông trên địa bàn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm là gì?
    Là phương pháp dạy học kết hợp giữa kiến thức lý thuyết và hoạt động thực tiễn, giúp học sinh tham gia trực tiếp vào các hoạt động như đóng vai, tranh luận, tham quan để phát triển năng lực và phẩm chất.

  2. Tại sao cần quản lý dạy học theo hướng trải nghiệm?
    Quản lý giúp đảm bảo hoạt động trải nghiệm được tổ chức bài bản, hiệu quả, phù hợp với mục tiêu giáo dục, đồng thời phát huy vai trò của giáo viên và học sinh trong quá trình học tập.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học theo hướng trải nghiệm tại huyện Bảo Thắng?
    Bao gồm hạn chế về nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất, năng lực tổ chức của giáo viên và sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động trải nghiệm trong dạy học Lịch sử?
    Cần xây dựng kế hoạch chi tiết, bồi dưỡng năng lực cho giáo viên, đa dạng hóa phương pháp dạy học, huy động nguồn lực và tăng cường giám sát, đánh giá thường xuyên.

  5. Hoạt động trải nghiệm có ảnh hưởng thế nào đến kết quả học tập của học sinh?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh ghi nhớ kiến thức lâu hơn, phát triển kỹ năng thực hành, tư duy phản biện và thái độ tích cực đối với môn học, góp phần nâng cao kết quả học tập tổng thể.

Kết luận

  • Dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm là phương pháp hiệu quả giúp phát triển năng lực và phẩm chất học sinh THPT.
  • Thực trạng quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm tại các trường THPT huyện Bảo Thắng còn nhiều hạn chế do nguồn lực và năng lực tổ chức chưa đồng đều.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý dạy học theo hướng trải nghiệm.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý gồm xây dựng kế hoạch phù hợp, huy động nguồn lực, bồi dưỡng năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, đa dạng hóa phương pháp và tăng cường giám sát, đánh giá.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai và đánh giá các biện pháp trong giai đoạn 2024-2025 nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm tại địa phương.

Call to action: Các trường THPT và cơ quan quản lý giáo dục cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đổi mới nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện cho học sinh.